Üst Ekstremite Ortezleri

Ortez Fonksiyonları ve Amaçları 1-İmmobilizasyon Kırık ve çıkıklar Aktif artrit ağrılı dönemde 2

2-Deformitelerin Önlenmesi: Yanık Paralizi Skolyoz 3

3-Fonksiyonların arttırılması veya zayıf segmentlere yardım 4

Zayıf segmentlere yardım: Yaylar, lastikler yardımıyla 5

4- Ağrının önlenmesi: Karpal Tünel sendromu Gonartroz 6

5-Hareketin kontrolü 7

6-Yardımcı cihaz kullanımı: Fonksiyonel ortez 8

ORTEZ MALZEMELERİ 1. Metaller (alüminyum, titanyum, çelik gibi) 2. Metal olmayanlar Polimerler ( termoset plastikler, elastomerler, termoplastikler) Seramikler Camlar Diğerleri (alçı, deri,lastik vs) Teknolojik gelişmelere paralel olarak ortez yapımında plastik kullanımı ağırlık kazanmıştır

ÜST EKSTEMİTE ORTEZİNİN HEDEFLERİ Üst ekstremite ortezlenirken ekstremitenin ulaşma, kavrama, taşıma, bırakma gibi ana fonksiyonları dikkate alınmalıdır Ağrı ve ödemi önlemek Eli fonksiyonel pozisyonda tutmak Kontraktür ve deformiteleri önlemek, oluşmuş olanları düzeltmek Subluksasyonu önlemek Kolu fonksiyonel aktiviteler için desteklemek Diğer yardımcı cihazların üzerine yerleştirilmesine olanak sağlamak 10

ÜST EKSTREMİTE ORTEZ SINIFLAMASI Tüm üst ekstremite ortezleri statik, dinamik ve hibrid olarak sınıflandırılır 1- Statik ortez: Segmentin sadece bir yönde hareketine izin veren diğer yönde hareketine izin vermeden rijid destek sağlar. Kontraksiyon gelişimine engel olur. İmmobilizasyon, ağrı ve inflamasyonu azaltmak, istenmeyen hareketi korumak, kalıcı traksiyon sağlamak için kullanılır.

2- Dinamik ortez: Hareketi sınırlandırabilen, traksiyon yapabilen ve zayıf kaslara yardım edebilen oynar eklemlere sahiptirler Kontrollü eklem hareketine izin verirler Eklemdeki kontraktürün açılmasında traksiyon etkisi sağlar Kısıtlı olan EHA arttırmak amacıyla uygulanır.

3- Hibrid ortez: Aynı cihazda hem statik hem dinamik ortezlerin özelliklerini barındırırlar Bu tip ortezler birden fazla eklemi çaprazlarlar

BİYOMEKANİK İLKELER Üç nokta kontrol konsepti Dokunun sıkıştırma ve makaslama kuvvetlerine karşı dayanıklılığı Güçlerin ve kaldıraç kollarının biyomekaniği Malzeme seçimi Statiğe karşı dinamik kontrolün bilinmesi ortezden beklenen optimum beklenen fonksiyonel son durumu sağlar.

ÜÇ NOKTA PRENSİBİ Tüm ortezler için temel ilkedir Ekleme bir yönde güç uygulanırken eklemin distali ve proksimaline karşı yönde güçler uygulanır Eklemi kontrol etme hedefine ulaşmakta güç ve karşı güçlerin uygulama yerlerinin ve büyüklüklerinin kritik önemi vardır.

ÜÇ NOKTA PRENSİBİ

ANATOMİK İLKELER-1 El bileği hafif ekstansiyon ve nötral pozisyon/supinasyon pozisyonunda immobilize edilmelidir. Bu pozisyon elin kavrama yeteneğini artırır, el orta hatta ulaştığında GYA yapılmasını kolaylaştırır. IF eklemler ekstansiyonda, MKF eklemler fleksiyonda immobilize edilir. Baş parmak palmar abduksiyon ve ekstansiyonda immobilize edilir.

ANATOMİK İLKELER-2 Başparmak ve diğer parmaklar arasında kalan boşluk kaba kavrama ve ince becerilerin yapılabilmesi için maksimumda tutulmalıdır Uygun parmak pozisyonu için önemlidir

EL-ELBİLEĞİ ORTEZLERİ

Volar el bileği istirahat ortezi MKF hareketine izin verir, bilek hareketini engeller El bileğini 0-15 derece ekstansiyonda tutar Kullanıldığı durumlar: Radius ve ulna kırıkları Karpal tünel sendromu Sinir yaralanmaları Hemipleji C5-6 tetrapleji El bileği ve parmakları fonksiyonel pozisyonda tutmak amacıyla kullanılır

Statik el-el bileği pozisyon ortezi El bileği, el ve parmakların fonksiyonel pozisyonda desteklenmesi gerektiği durumlarda ve kontraktürlerin oluşmasını önlemede kullanılır.

Uzun opponens ortezi Bileği 20 derece dorsifleksiyonda tutan, yan barlarla radial ve ulnar deviasyonu kontrol eden, baş parmağı işaret ve orta parmaklar karşısında abduksiyonda tutan el-el bileği ortezidir Ele pozisyon vermek için, tendinitlerde, kollateral lig zedelenmelerinde kullanılır.

Kısa opponens splint Uzuna benzer, ancak bilek desteği yoktur Amaç başparmağı oppozisyonda tutmak, adduksiyonu önlemek, transvers palmar arkı korumak, başparmağı stabilize etmek Karpometakarpal eklem stabilize edilir Travma, De Quervain tendinitinde kullanılır

el-el bileği inhibitör splint (spastisite için)

Statik MKP Ekstansiyon Stoplu-Lumbrikal Barlı El Ortezi Proksimal falanksların hemen arkasına yerleştirilen bir bar içerir MKP eklemin daha fazla ekstansiyona gitmesini engelleyerek, parmakların fonksiyonlarını yapabildikleri pozisyonda kalmalarını sağlar

Bilek Kontrollü Fleksör Menteşeli El Ortezi Tenodezis ortezi de denir Bilek fleksiyonunu sırasında parmaklar ekstansiyona gelerek bırakma, bilek ekstansiyonu sırasında parmaklar flaksiyona gelerek kavrama hareketi yapılır

El Bilek Hareketli ve Ekstansiyon Yardımlı Uzun Oppenens Ortezi Elin dorsal yüzüne takılan bir ortezdir Başparmağı destekler ve üst ucundan el sırtına uzanan lastik bantla el bileği ekstansiyonuna yardım eder Zayıf elbileği ekstansörlerini destekler ve kuvvetlendirilmesine yardım eder.

Parmak Kontrollü Fleksör Menteşeli El Ortezi 4. ve 5. parmağı aktif fleksiyon yapabilen hastalarda kullanılabilir 2. parmaktan 4. ve 5. parmağa uzanan bir barı var Bir cisim yakalanmak istendiğinde, 4. ve 5. parmak fleksiyona getirilip, bar sayesinde kuvvet 2. ve 3. parmaklara taşınır

Çengelli MKP Fleksiyon Ortezi IP tutturuculu ortez, lastik bantla volar yüzdeki bir çengele bağlanıp MKP eklemi fleksiyonda tutar MKP eklemin fleksiyon limitasyonunu engellemek ve pasif fleksiyonu artırmak için kullanılır

Lumbrikal Barlı IF Ekstansiyon Ortezi Parmak halkalarında başlayan lastik bant 90 derecelik açı yaparak el sırtındaki çengele bağlanır Böylece IF eklemleri ekstansiyonda tutulur

PARMAK ORTEZLERİ İF eklemlerde fleksiyon-ekstansiyon kontrolünü ve mediolateral stabiliteyi sağlarlar. Özellikle Romatoid artrite bağlı deformitelerde kullanılırlar

PARMAK ORTEZLERİ İF eklemlerde fleksiyon-ekstansiyon kontrolünü ve mediolateral stabiliteyi sağlarlar. Özellikle Romatoid artrite bağlı deformitelerde kullanılırlar

Baş parmak bandajı Baş parmağı oppozisyonda sabitlemek için başparmağın çevresini dolanan el destekli el-parmak ortezidir En sık kullanım alanları RA gibi başparmağın inflamatuar durumları Osteoartritte De Quervein tenosinoviti

Diğer statik el-parmak ortezleri RA’da MKF subluksasyonunu ve ulnar deviasyonu önlemek için sıklıkla kullanılır

Dinamik ortezler Dinamik el-parmak ortezleri en sık MKF eklemlerde fleksiyon ve ekstansiyon kontraktürü olduğunda kullanılır. 35

Dinamik ortezler

Dinamik ortezler 37

Fleksör tendon yaralanmaları Ortez ön kol ve parmakları içine alacak şekilde yapılır. Bilek 40 derece fleksiyonda, MKF eklem 45 derece, PİF eklem 90 derece DİF eklem tam fleksiyonda tutulur Ön kol tabanına elastik bant yardımıyla tutturulan parmak kancası yerleştirilir Elastik bant pasif fleksör olarak görev yapar, ekstansiyon sınırlanır.

Pasif fleksör lastikler: Aktif fleks yasak Aktif ekstansiyon serbest Bilek 40 derece fleksi, MKF eklem 45 derece fleks PİF eklem 90 derece fleks DİF eklem tam fleksiyonda tutulur Pasif fleksör lastikler: Aktif fleks yasak Aktif ekstansiyon serbest

40

Ekstansör tendon yaralanmaları Kontrollü pasif ekstansiyon (aktif ekst yasak) ve parsiyel aktif fleksiyona izin verecek şekilde el bileği 15-20 derece ekstansiyonda dorsal el bileği ortezi uygulanır.

ÜST EKSTREMİTE ORTEZİ KULLANILAN KLİNİK ALANLAR Bilek sprainlerinde bileği hafif ekstansiyonda tutan splintler Hafif yaralanmalarda metal barı olmayan bir miktar harekete izin veren eklem katılığını önleyen splintler kullanılır

Ulnar kollateral ligamanın 1MKF eklemdeki yaralanmalarında ele oturan başparmak spica splint kullanılır

ROMATOİD EL Ulnar deviasyon splintleri: MKP eklemleri radiale çeker elin fonksiyonunu artırır

RA’de kullanılan ortezler (Ulnar deviasyon için): 45

ROMATOİD EL Kuğu boynu splinti: PIP hiperekstansiyonu kısıtlarken fleksiyona izin verir

ROMATOİD EL Düğme iliği splinti: PIF eklemleri ekstansiyonda tutar

Statik Parmak Ortezleri 48

1. KMK eklem osteoartriti Önkola ya da ele oturan başparmak spica splint Özellikle bir ve ikinci parmakla yapılan tutma hareketinde ağrıyı azaltır

Sinir Yaralanmaları Distal median sinir hasarı: Maymun eli , başparmak abduksiyonu opozisyonu bozulur MKF eklemi hafif fleksiyonda tutup ekstansiyona izin veren ,tüm MKF eklemlerde fleksiyona ve baş parmakta da palmar abduksiyona yardımcı olan splint kullanılr

Radial sinir yaralanmaları Düşük el ve parmaklar Amaç el bileği ve parmaklarda ekstansiyonu artırmak Önkola oturan, bilek, parmaklar ve başparmağı ekstansiyonda tutan, parmak fleksiyonuna ise müsaade eden splint

Ulnar sinir hasarı Dört ve beşinci parmaklarda MKF eklemde hiperekstansiyon PIF eklemde fleksiyon Amaç kalıcı deformiteyi önlemek, diğer el fonksionlarına izin vermek Ulnar sinir hasarı ortezi 4 ve 5.MKF eklemi hafif fleksiyonda tutan, ekstansiyona izin verip, hiperekstansiyonu engelleyen yaylı sistem

Karpal tünel sendromu Kompresyona bağlı inkomplet median sinir hasarıdır. El bileğindeki fleksor tendonların aşırı kullanımına bağlı etraflarını saran sinovyumda inflamasyon olup median sinir kanlanmasını azalmasıdır Bilek immobilize edilerek bileği strese sokacak hareketlerden kaçınıp splinti tüm gece kullanmalıdır Termoplastik mataryelden yapılan bileği 20 derece ekstansiyonda tutan splint

De quarvain splinti (baş parmak abduksiyon ortezi)

Baş parmak spika splinti kullanılan durumlar: De quervain tenosinoviti CMC eklem osteoartriti 1MKF ulnar kollat lig yaralanması

Serebrovasküler olay (SVO)- Hemipleji Amaç: spastisitenin GYA için en uygun pozisyonda gelişmesini sağlamak ve kontraktürleri önlemek El bileği 20-30° dorsifleksiyonda MKF 70° fleksiyonda Baş parmak abduksiyon ve oppozisyonda Parmaklar hemifleksiyonda

Hemiplejide Paralizik kaslar Spastisite Kontraktür DEFORMİTE Omuz subluksasyonu Omuz ağrısı-Mobilizasyon kısıtlaması 59

Kol askısı: SVO’ya bağlı azalmış tonus nedeniyle ortaya çıkan omuz subluksasyonunda kullanılır

Spinal Kord Yaralanmaları Tenodez splinti RIC (Rehabilitation Institude of Chicago) tenodezis splint C6 kavrama ortezi C6 seviyesi spinal kord yaralanmasında korunmuş ise hasta el bileği ekstansiyonu yapabilir ama parmak fleks yapamaz

Başparmak desteği parmağı palmar abduksiyonda tutar Volar önkol parçasına statik telle bağlanmış dorsal parmak parçası iki ve üçüncü parmak PİF’leri hafif fleksiyonda tutar Hasta bileğini ekstansiyona getirince tel parmakları başparmak desteğine doğru çeker, üç noktalı kavrama olur Hasta bileğini fleksiyona getirince parmaklar pasif olarak ekstansiyona gelir, cismi bırakır

Yanıklar Hasta istemli olarak EHA’nı sağlayamıyor ya da deri altındaki yumuşak dokuda hasar varsa kontraktür ve deformiteleri önlemek için splint kullanımı önem kazanır Elin dorsal yanıklarında: Elbileği hafif ekstansiyon MKF 60-70°fleksiyon PİF veDİF tam ekstansiyonda Başparmak radial abduksiyon ve ekstansiyon arasında 63

DİRSEK ORTEZLERİ

DİRSEK ORTEZLERİ Deformitelerin düzeltilmesi ve hareketin kontrolü için kullanılır. Statik ortezler: Fleks ve ekst kısıtlanır Dinamik ortezler: İmmobilizasyona bağlı gelişen kontraktürlerde Biceps, triceps kası güçsüzlüklerinde

Epikondilit Ortezi Epikondilitlerde (medial/lateral) fleksör/ekstansörlerin orijinlerini istirahate alarak mikrotravmaları azaltır. Epikondilin iki parmak distaline yerleştirilir

Dinamik dirsek ortezleri

68

Postop. EHA kısıtlılığı için: 69

OMUZ ORTEZLERİ

OMUZ ORTEZLERİ Statik omuz desteği omuz ve kolu saran bir kumaş askı ile sağlanır. Kol adduksiyonda, dirsek fleksiyonda tutar Ancak kontraktür gelişmemesi için eklem hareket açıklığı egzersizi yapılmalıdır.

Brakial pleksus, hemipleji, hemiparezi sonrası subluksasyonu önlemek amacıyla kullanılır Travma sonrası Hemiplejilere omuzu abduksiyonda tutan Bobath tipi ortez de kullanılır.

Fleksible Omuz Ortezi Akromiyoklaviküler eklem yaralanması Klavikula kırığı Proksimal humerus kırığı Hemipareziye bağlı omuz subluksasyonu

Yumuşak doku travmaları için: 74

Kol Askıları Kolu adduksiyonda, dirseği fleksiyonda tutar Glenohumaral bütünlüğü sağlamak Akromiyoklaviküler ve glenohumaral eklem hareketini kısıtlamak

Kol askıları (30° abduksiyon)

UÇAK ORTEZ Omuzu 90 derece abduksiyonda Dirseği 90 derece fleksiyonda tutar. Kullanım alanları: Omuz dislokasyonu Omuz cerrahisi sonrası (rotator manşet onarımı) Aksilla yanıkları Bazı proksimal kırıklarda Adheziv kapsüliti engellemek için glenohumeral eklem hareketlerinin bir an önce başlatılmasına dikkat edilmelidir

Uçak Ortez Pelvik destekle yük krista iliaka üzerinde taşınır

Bobath tipi kol askıları Kolu abduksiyonda tutar Hemiplejilerde kullanılır 79

Omuz füzyonu, dislokasyonu, rekonstriksiyonu veya yumuşak doku lezyonları için: 80

Skapular fiksasyon ortezi Tek veya iki taraflı olabilir Skapula alt-arka kısmına basınç uygulanır Hastanın göğsünden ve belinden geçen bantlar vardır Skapulada kanatlaşmayı önler

Skapuler Fraktür 82

GENEL TEKRAR

ÖNEMLİ NOKTALAR1 Materyalin kalınlığı: Parmaklar için ince, önkol ve dirsekler için daha kalın. Sert materyaller atmış tonuslu hastalarda kullanılır Kemik çıkıntıların çevresi basıyı önlemek için düzeltilmeli Kenarlar ve eklem yerleri deri hasarını önlemek için yumuşak materyalle kaplanmalı, splint altına giyilen alçı çorabı da kullanılabilir

ÖNEMLİ NOKTALAR2 Parmaklarda mavilik kızarıklık olması splintin sıktığını gösterir Splint reçetesi tanıyı ve hedefi açıklamalıdır 85

ÖNEMLİ NOKTALAR3 Statik üst ekstremite ortezleri aralıklı olarak takılmalı ve bu zaman aralığı hekim tarafından kararlaştırılmalı Eklemlerin hareket etmesi için gün içinde sık sık çıkartılmalıdır Ortezle birlikte hastaya egzersiz programı da uygulanmalıdır

ÜÇ NOKTA PRENSİBİ

Statik el bileği splinti Statik el- elbileği splinti (polietilen mold) 88

Statik el-el bileği pozisyon ortezi El bileği, el ve parmakların fonksiyonel pozisyonda desteklenmesi gerektiği durumlarda ve kontraktürlerin oluşmasını önlemede kullanılır. El bileği hafif ekstansiyon ve nötral pozisyon/supinasyon IF eklemler ekstansiyonda MKF eklemler fleksiyonda Baş parmak palmar abduksiyon ve ekstansiyonda

-el-el bileği inhibitör splint (spastisite için)

Pasif fleksör lastikler: Aktif fleks yasak Aktif ekstansiyon serbest FLEKSÖR TENDON YARALANMASI Bilek 40 derece fleks MKF eklem 45 derece fleks PİF eklem 90 derece fleks DİF eklem tam fleksiyonda tutulur Pasif fleksör lastikler: Aktif fleks yasak Aktif ekstansiyon serbest

EKSTANSÖR TENDON YARALANMALARI Kontrollü pasif ekstansiyon (aktif ekst yasak) ve parsiyel aktif fleksiyona izin verecek şekilde el bileği 15-20 derece ekstansiyonda dorsal el bileği ortezi uygulanır.

Baş parmak spika splinti kullanılan durumlar: De quervain tenosinoviti CMC eklem osteoartriti 1MKF ulnar kollat lig yaralanması

Sinir Yaralanmaları Median Ulnar Radial

Tenodez splinti

Epikondilit Ortezi

Derece Ayarlı Ortez 97