ÇEVRESEL GÖSTERGELER EGE ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÇEVRE BİLİMLERİ ABD ÇEVRE PLANLAMA 2 DERSİ PROF. DR. ENGİN NURLU HAZIRLAYAN: DUYGU TANGÜLER

Çevresel gösterge nedir? Tarihsel süreç Çevresel gösterge nedir? Aşamalar Özellikleri Örnek Sonuç

Tarım devrimiyle başlayan çevre sorunları sanayi devrimi ile büyük boyutlara ulaşmıştır. İnsan sağlığı ve çevre kirliliği arasındaki bağlantı daha belirgin hale gelmiştir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası döneminde kirliliğin sonuçları daha da belirgin olmuştur. Londra “Büyük Duman” vakası, 1952. 4000 kişi öldü ve 100 000 kişi hastalandı. 1960ların sonunda çevre akımları ve bilim adamları çevre sorunlarına dikkat çekti ve bu konuda yetkililere baskı yaptı. “Sessiz Bahar” 1962, kuşların hayatını tehdit eden tarım ilaçları üzerine bir Rachel Carson kitabı.

Çevresel Gösterge Nedir? Gösterge; “bir olayla ilgili gözlenen temsili değer” olarak tanımlanabilir. Göstergeler, genellikle farklı verileri bir araya getirerek mevcut bilgilerin bir sentezini sunarlar. Kısaca göstergeler, karmaşık konuların anlaşılmasını sağlamak için bilgiyi basitleştirirler. Göstergelerin temel işlevi, iletişim kurmaktır. Bir konu hakkında bilgi alışverişi sağlarlar. Öyleyse çevresel göstergeler de çevre kalitesi için olaylarla ilgili bilgi sağlarlar. Örneğin, kişi başı su tüketimi, su konusunda bilgi sağlayan bir göstergedir.

AÇA(Avrupa Çevre Ajansı)’ya göre; Göstergeler ‘ancak ölçebildiğimiz şeyi yönetebiliriz’ anlayışıyla geliştirilmiştir. Çevresel gösterge, insan ve çevre arasındaki ilişkinin temellerini netleştirme amacına hizmet eder.

Çevrenin durumunu izlemek için su, hava, toprak gibi bileşenler üzerinde örneklemeler ve analizler yapılmakta, istatistikler üretilmektedir. Çevrenin izlenmesi ile başlayan süreç, veri toplanması ile devam etmektedir. Çevresel göstergelerin hesaplanması ise, çevrenin durumu hakkında bilgi sahibi olma sürecinde vazgeçilmez bir basamaktır. Çevre kalitesinde zamanla meydana gelen değişimlerin işaret ettiği eğilimler, ancak çevresel göstergelerle ortaya konabilmektedir. Bilgiye ulaşmak için, göstergenin güncel değeri, geçmiş yıllardaki değerleriyle karşılaştırılarak bir değerlendirme yapılır. Bu değerlendirme, çevrenin durumunun nereye doğru gittiği ve eğilimlerin neler olduğu konusunda bilgi sağlar.

aşamalar İzleme Ham ölçülen çevresel veri Sorun çözümleri, önlemler Göstergelerin hesaplanması Değerlendirme Bilgi

İnsan faaliyetleri ve çevre arasındaki ilişkilerin değerlendirilmesinde genellikle OECD modeli olan “DPSIR (Driving force (İtici güç)-Pressure(Baskı)-State(Durum)-Impact(Etki)-Response(Tepki))” analitik çerçevesi kullanılmaktadır. Bu sistem analizine göre, sosyal ve ekonomik gelişmeler çevre üzerinde baskı yaratır ve çevrenin durumu değişir. Bu değişim, etkilere yol açar. Örneğin; insan sağlığı ve ekosistem üzerindeki etkiler, toplumsal bir tepki geliştirilmesine neden olur. Tepkiler, itici güçlerden, baskılardan, durum veya etkilerden geri bildirim alırlar. Bu model, sistemdeki geri bildirimleri dikkate alarak dinamik bir durum tanımlar. Göstergelere dayanan değerlendirmeler bu dinamik ilişkilerin anlaşılmasını sağlarlar.

Çevresel göstergelerin özellikleri Çevresel göstergeler, ölçülebilir, bozulma/kirlenme ölçeğine uygun, etki mekanizmasına uygun, geçici dinamiklere uygun, teşhis edilebilir ve standardize olmalıdır. Ayni zamanda, düşük bir doğal değişkenliğe, kapsamlı bir uygulanabilirliğe ve mevcut bir veri serisine sahip olmalıdır. Göstergeler seçilirken, diğer göstergelerin tepkilerini yansıtan göstergelerin tanımlanması istenmektedir. Göstergelerin tepkileri arasında bu şekildeki bir bağıntı, çevresel izleme içinde etkilerin değerlendirilmesini kolaylaştırabilmektedir, çünkü bir göstergenin tepkisi, diğer göstergelerin tepkisinin bir örneği olarak alınabilmektedir.

Emisyon Hava kalitesi Atık su Su kalitesi Örnek:

Çevrenin durumu hakkında bilgi sahibi olunması, çevre ile ilgili politikaların geliştirilmesine destek sağlamaktadır. Çevresel göstergeler, politika yapıcılara ve halka ilgili konuda bir hikaye anlatabilme özelliğine sahiptir. Göstergeler kendi başlarına sorunları çözemezler, ancak karar verme süreçlerini desteklemede önemli bir role sahiptirler. Uygulanan politikaları verimliliği de ilgili göstergelerle izlenebilir.Türkiye’nin Avrupa Birliği Müktesebatına uyum sürecinde, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı paydaş kurumlarla birlikte çalışmalarına devam etmektedir. Mevzuat uyumlaştırma çalışmalarında büyük mesafeler kat edilmiştir. Koruma ve gelişmeye ilişkin politika ve stratejilerin belirlenmesini amaçlayan Çevre Düzeni Planlarının hazırlanmasına 2003 yılı itibari ile büyük önem verilmiş ve 2012 itibari ile bütün iller için tamamlanması hedeflenmiştir.

Gösterge kullanımının dinamik bir süreç olması nedeniyle belirlenen gösterge setinin ileriki dönemlerde değişen çevresel sorunlar ve öncelikler doğrultusunda güncellenmesi söz konusu olacaktır. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, ülkemiz için en faydalı ve ulusal önceliklere hitap eden ve aynı zamanda uluslar arası geçerliliği olan çevresel göstergelerin değişen şartlara göre güncellenmesi için azami çaba içinde olacaktır. Çevresel göstergeler, ülkemizin uluslar arası raporlama yükümlülüklerini yerine getirmesinde de önemli fayda sağlayacaktır.

KAYNAKLAR 1.Çevresel Kirlilik İzleme Rehberi Ankara 2007 2.ÇED ve Planlama Genel Müdürlüğü, Çevre Envanteri Dairesi Başkanlığı, Çevresel Göstergeler 2006,2008,2009,2010