Duygu davranış bozukluğu olan öğrenciler

S. , 10 yaşında ilkokul 4. sınıfa giden bir çocuktur. Öğretmeni, S S., 10 yaşında ilkokul 4. sınıfa giden bir çocuktur. Öğretmeni, S.’yi, okulda derslere karşı çok ilgisiz ve başarı düzeyi çok düşük bir çocuk olarak tanımlamakta, S.’nin ders sırasında sık sık ders dışı işlerle uğraşıp arkadaşlarını rahatsız ettiğinden, dersi takip etmediğinden ve sürekli konuştuğundan şikayet etmektedir.

Okulda kendisinden küçük bir çocuğu birkaç defa acımasızca dövdüğü, öğretmeni tarafından görülen S., sınıf öğretmenine, arkadaşlarına ait bazı eşyaları zorla aldığı için de şikayet edilmiştir. Ders dışında da sınıf arkadaşları ile hemen her gün tartışma ve kavgalara karışan S.’nin arkadaşları tarafından, oyunlarını bozduğu gerekçesiyle öğretmene sürekli şikayet edildiği gözlemlenmekte, tenefüslerde üst sınıflardan kendisi gibi akran ilişkileri problemleri sergileyen bazı çocuklarla vakit geçirdiği bildirilmektedir.

Okul dışında sigara içtikleri tespit edilen bu çocuklarla dolaşan S Okul dışında sigara içtikleri tespit edilen bu çocuklarla dolaşan S.’nin annesi, okul rehberlik servisi tarafından okula görüşme için çağrıldığında, S.’nin sık sık kendisine de karşı geldiğini ve ödevlerini yapmak istemediğini ifade etmiştir. Babası şehir dışında çalışan S.’nin annesi, S. dışında iki küçük çocuğunun daha olduğunu, şeker hastası kayınvalidesine baktığını ve ev ile ilgili tüm işlerin yükününü kendisinin üzerinde olmasından dolayı S.’nin dersleri ile ilgilenecek vakit bulamadığını söylemiştir.

Çocukluk döneminde yaşadıkları problemlerin üstesinden gelemeyen kimi çocuklar, içe çekilip utangaçlaşmakta, Çevrelerindeki insanlarla olan ilişkilerini sınırlandırarak mutsuzluk yaşamakta, Kimi çocuklar ise, üstesinden gelemedikleri problemlerin bir yansıması olarak karşı gelme, kurallara uymama, öfke nöbetleri ve saldırgan davranışlar gibi dışa dönük problem davranışlar sergilemektedirler.

Her iki grupta da çocuklar açısından sonuç, sosyal ilişkilerde yoğun problemler, okul başarısızlığı ve sıklıkla görülen düşük benlik algısı olarak karşımıza çıkmaktadır. Duygu davranış bozuklukları sergileyen çocuklar, uyumsuz pek çok davranışları nedeniyle öğretmenlerin, velilerin ve okul yönetiminin dikkatini çekmekte; okul başarısızlığı ve akran ilişkilerinde yaşadıkları problemler ile sık sık gündeme gelmektedirler.

Akranlarından daha farklı ve yoğun problemler yaşayan bu çocuklara öğretmenleri olarak nasıl yardımcı olabiliriz? Küçük yaşlarda yüzyüze geldikleri akran reddi Okul başarısızlığı Anne-baba ve öğretmen ilişkileri problemlerinin üstesinden gelme Olumlu sosyal becerileri öğrenme Okulda akademik başarıları yüksek öğrenciler olarak kabul görmeleri

Ciddi duygusal bozukluğu olan çocuklar Aşağıdaki özelliklerden bir ya da birkaçını uzun bir süre boyunca ve eğitim performansını olumsuz etkileyecek ölçüde belirgin düzeyde sergileyen durum: Zihinsel, duygusal ve sağlık ile ilgili faktörlerle açıklanamayan öğrenme yetersizliği Akranlarla ve öğretmenlerle tatmin edici ilişkiler kuramama ve sürdürememe Normal koşullar altındaki uygunsuz davranış ve duygular Genel kalıcı mutsuzluk ve depresif ruh hali Okul ve kişisel problemlerle ilişkili fiziksel belirtiler ve korkular geliştirme eğilimi

Okulda sergilenen duygusal ve davranışsal tepkiler Problemlerin yaş, kültür ve etnik normlardan farklılık göstermesi Problemlerin eğitim performansı üzerinde olumsuz etkisinin olması Problemlerin strese yönelik beklenen ya da geçici bir tepkiden daha fazla olması Problemlerin okulun da dahil olduğu en az iki farklı ortamda süreklilik göstermesi Bozukluğun bireysel sağaltıma (iyileştirme) rağmen devam etmesi

Nedenler Farklı pek çok risk faktörünün bir araya gelmesi ve birbirlerini etkilemesi sonucu duygu davranış problemleri ortaya çıkmaktadır. Hem fiziksel hem de duygusal ihtiyaçları düzenli olarak giderilmeyen; Sevgi, ilgi görmeyen; Bakımını sağlayan kişiye güvenli bağlanma gerçekleştiremeyen; Yüksek stresli bir ortamda büyüyen; Yakın çevresinde okula ve eğitime değer verilemeyen; Okula hazır olmayan; Agresif davranışların model olunduğu bir ortamda yetişen; Çevresinde suç davranışı sergileyen kişilerin çoğunlukta olduğu …. Bu koşullarda olan bir çocuk, okula başladığında tüm bu sorunlardan izole olmuş bir biçimde yüksek başarı sergileyip akranları ile çok uyumlu iletişim kurabilir mi?

Nedenler Aksine çocuk okulda gitgide daha fazla akademik başarısızlık sergilediğinde, Akranları ile uyum sorunları yaşadığında, Yeterli problem çözme becerilerinin olmaması nedeniyle okulda sık sık kavgaya karıştığında, Öğretmenlerinin tepkisini çekip sorunlu çocuk olarak etiketlendiğinde, duygu davranış bozukluğu tanısı alma riski artmış durumdadır.

Nedenler Duygu davranış bozukluklarının ortaya çıkmasına zemin hazırlayan risk faktörlerinin karmaşıklığı gereği, bu bozukluğa yol açan faktörleri Biyolojik faktörler, Aile ile ilgili faktörler, Okul ile ilgili faktörler şeklinde inceleyebiliriz.

Biyolojik faktörler Tüm çocuklar, doğuştan belirli bir davranış stili yani mizaç ile doğar. Bu görüşten hareketle, doğuştan zor mizaçlı yani kolay sinirlenip zor sakinleşen çocukların, ileride duygu davranış bozuklukları sergileme riski, kolay mizaçlı çocuklara göre daha yüksektir. Buna göre, zor mizaçlı çocuklar, pek çok risk faktörünün bir araya geldiği olumsuz bir çevrede büyürse, çocukta duygu davranış bozukluğu olasılığı yükselir.

Biyolojik faktörler Gebelik sırasında anne karnında alkol alımına maruz kalan çocukların, duygu davranış bozuklukları sergileme olasılığının, anne karnında alkole maruz kalmayan çocuklara oranla daha yüksek olduğu gösterilmiştir. Hamilelik sırasında, tehlikeli olduğunu bilmesine rağmen alkol tüketen annenlerin, hamilelik sonrasında da çocuklarının fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarına sağlıklı cevap verememe olasılığı yüksek görünmektedir.

Biyolojik faktörler Duygu davranış bozukluklarında biyolojik faktörlerin rolü olduğunu kabul etmekle beraber, bu rolü derinlemesine anlama noktasında, var olan bilgimiz yetersizdir. Bilmemiz gereken-1: Herhangi bir duygu davranış bozukluğunun nedeni, nadiren yalnızca biyolojik faktörlerle açıklanabilir.

Biyolojik faktörler Bilmemiz gereken-2: Hedeflenen iyileşmede sadece ilaç tedavisi yetersiz kalmaktadır. Örneğin; yoğun agresif davranış problemleri sergileyen bir çocukta ilaç kullanımı, agresif davranışların ortaya çıkma sıklığını azaltsa da, ilaçlar, çocuğun sosyal davranışlarını normalleştirememekte; çocuğa hangi ortamlarda hangi sosyal davranışları sergilemesi gerektiğini öğretmemektedir. Eğitimcilere düşen görev, çocuğun tedavisinde kritik rolü olan uygun sosyal becerilerin çocuğa öğretilip, olumlu sosyal ve akademik performansın desteklendiği psikososyal sağaltımların uygulanmasında gereken rolü üstlenmek ve çocuğa, ihtiyacı olan sosyal, duygusal ve akademik desteği vermektir.

Aile ile ilgili faktörler Olumlu ebeveyn-çocuk ilişkileri, çocukların sağlıklı psikolojik gelişimleri açısından çok önemlidir. Çocuklarının olumsuz davranışları ile ılımlı bir yaklaşımla başa çıkan, Çocuğa olumsuz davranış yerine alternatifi olan olumlu davranışı öğreten ve destekleyen, Uygun sosyal becerileri çocuğun kazanması için çocuğa model olan, çocuğun okul başarısı ile ilgilenip ona destek olan, İlgili anne-babalar, çocuklarda olumlu sosyal-duygusal gelişimi destekler.

Aile ile ilgili faktörler Çocukları ile ilgilenmeyen, Çocuğun fiziksel ve duygusal ihtiyaçlarına karşı duyarsız kalan, Çocuğun olumsuz davranışları ile başa çıkmak için çocuğa şiddet uygulayan, Okul başarısını desteklemeyen, Olumsuz yaşam koşulları nedeniyle kendisi de yüksek stres altında olan, Eşler arasında sürekli çatışma yaşanan mutsuz ve çatışmalarla dolu ortamlarda büyüyen çocukların, duygu davranış bozukluğu sergileme olasılığı daha yüksektir.

Aile ile ilgili faktörler Walker ve Golly (1999): Anti-sosyal davranışların gelişmesinde, Ailenin çocuğun yaşamını yeterince denetlememesi, Disiplin eksikliği / ağır cezalandırıcı disiplin anlayışı, Çocuğun yaşamına ilgisizlik, İşsizlik, alkol ya da madde bağımlılığı, Aile içi şiddet Çocuk istismarı etkilidir. Çocuklar, tüm bu risk faktörlerine ne kadar uzun süre maruz kalırlarsa, risk faktörlerinin, çocuğun üzerindeki olumsuz etkileri o kadar zarar verici olacaktır.

Aile ile ilgili faktörler Ailenin çocuk üzerine etkisi Çocuğun aile üzerine etkisi

Aile ile ilgili faktörler Ailede var olan risk faktörleri, çocuğu etkilediği kadar çocuğun inatçı, talepkar ve yoğun tepkilerinin anne-babanın ruh halini olumsuz etkilediği; aile içinde ortaya çıkabilecek olumsuz etkileşimleri ve beraberinde anne-babaların hissettiği ebeveynlik stresini arttırdığı gösterilmiştir.

Aile ile ilgili faktörler Duygu davranış bozuklukları sergileyen çocukların anne-babalarının, tipik gelişim gösteren çocukların anne-babalarına oranla kendilerini çok daha stresli hissettikleri; Stresle başa çıkma becerilerinin daha uyumsuz olduğu; Ebeveynlik özelliklerinden dolayı kendilerinden hoşnutsuz oldukları; Anne-baba olarak kendilerini yetersiz buldukları gösterilmiştir.

Aile ile ilgili faktörler Anne-babalar çocuklarının sergiledikleri problem davranışları bilerek ve isteyerek sergilediklerini düşündüklerinde, çocuklarının problem davranışlarına daha sert ve ağır cezalar verebilmekte; Olumsuz, sert ebeveyn tepkilerinin, giderek bir kısır döngü şeklinde çocuğun problem davranışlarını daha da arttırdığı gösterilmiştir.

Aile ile ilgili faktörler Çocuğun problem davranışı Anne-babanın sert tepkisi

Aile ile ilgili faktörler Her aile farklıdır. Duygu davranış bozukluklarının oluşmasında farklı pek çok risk faktörü, birbiri ile sürekli etkileşim halindedir; Ailenin, bu bozukluğun tek nedeni olarak gösterilip suçlanması, yapıcı bir yaklaşım olmayacaktır. Ailenin eleştiriden çok desteğe ihtiyaç duyduğu unutulmamalıdır.

Okul ile ilgili faktörler Pek çok davranış problemi, aile, yakın çevre, okul gibi farklı ortamlardaki olumsuz risk faktörlerinin birbirini uzun süre etkilemesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Okul, çocukların vakitlerinin çok büyük bir kısmını geçirdikleri bir ortamdır. Okuldaki hangi faktörlerin çocukta var olan problemlerin devamına ya da artmasına yol açtığının belirlenmesi, önlem alınması noktasında çok önemlidir.

Okul ile ilgili faktörler Çocuğu akademik başarısızlığa götüren etkisiz öğretim yöntemleri, Açık bir biçimde ifade edilmeyen okul kuralları, Uygunsuz davranışa yönelik tutarsız bir biçime uygulanan cezalandırıcı disiplin teknikleri, Öğretmenin, uygun sosyal ve akademik davranışı yeterince pekiştirmemesi, Farklı öğretimsel ihtiyaçları olan çocukların ihtiyaçlarına büyük grup öğretiminin cevap vermemesi, var olan davranış problemlerini arttıran nedenler arasındadır.

Okul ile ilgili faktörler Akademik başarısızlık, çocuklarda duygu davranış problemlerini arttırmaktadır. Öğretmenlerin sınıf yönetimi konusunda becerilerinin yeterli olması, duygu davranış problemleri sergileyen çocukların sosyal başarılarının arttırılıp okula uyumlarının sağlanmasında çok önemlidir.

Okul ile ilgili faktörler Duygu davranış problemleri olan çocuklarda akademik başarıyı desteklemek için, öğretmenlerin farklı akademik alanlardaki öğretimsel yöntemler ve bireyselleştirilmiş eğitim planlama konusunda donanımlı olmaları, bu çocuklara destek sağlamak açısından önemlidir.

Okul ile ilgili faktörler Duygu davranış problemleri olan öğrenciler ile çalışan öğretmenlerin, sınıf içi davranış kontrolünde daha sert ve cezalandırıcı yöntemler kullandıkları gösterilmiştir. Etkili öğretim yöntemleri ile beraber kullanılan başarılı sınıf yönetimi teknikleri, duygu davranış bozuklukları olan çocukların topluma uyumlu bireyler olarak desteklenmelerinde anahtar noktalardır.

Tanılama /değerlendirme Uzmanlar ortak bir tanımda uzlaşmada sıkıntı yaşamakta, Hangi davranışın normal, hangisinin normal dışı kabul edileceğine dair objektif değerlendirme yapmanın güçlüğü, Problem davranışın gün içerisinde hangi sıklıkta sergilendiğinde sık, hangi sıklıkta sergilendiğinde normal düzeyde olduğuna dair objektif ölçümleme kriterlerinin olmayışı, değerlendirme sürecini güçleştirmektedir.

Tanılama /değerlendirme Problem davranışların gözlemlenmesinde gözden kaçırılmaması gereken temel bilgiler; Problem davranışın öncesinde ve sonrasında ne olduğunun saptanması, Problem davranışın, çocuğun yaşamındaki işlevinin ne olduğunun anlaşılmaya çalışılması, Problem davranışın hangi düzeyde ortaya çıktığının belirlenmesidir. Gözlemler sayesinde, problem davranışın çocuğun hayatındaki işlevi anlaşılır. Bu işlevin yerini dolduracak olumlu davranışın belirlenmesi Olumlu davranışın kazandırılması konusunda desteklenmesi (model olma ve pekiştirme)

Özellikler Duygu davranış bozuklukları olan çocuklar, iki önemli gruba ayrılmaktadır: Dışa yönelim bozuklukları İçe yönelim bozuklukları Dışa yönelim bozuklukları: saldırgan davranışlar, karşı gelme, sosyal problemleri, İçe yönelim bozuklukları: yoğun kaygı, nedensiz korku, depresyon gibi çocuğun yaşadığı duygusal çatışmaları ifade eder.

Dışa yönelim bozuklukları Saldırgan, Başkalarını rahatsız edici, Karşı gelme davranışlarını sıklıkla sergileyen çocuklardır. Aslında tüm çocuklar, dönem dönem karşı gelme, başkalarına vurma, kurallara uymama gibi problem davranışlar sergileyebilirler. Duygu davranış bozuklukları olan çocukların farkı, bu davranışları, diğer çocuklara oranla çok daha sık ve yoğun şiddette sergilemeleridir.

Dışa yönelim bozuklukları Dışa yönelim bozuklukları olan çocukların, çoğu zaman ortada somut bir sorun ya da bir neden yokken sözel saldırıdan fiziksel saldırıya kadar değişen şekillerde agresif davranışlar sergiledikleri, Çevreleri ile sürekli bir çatışma halinde oldukları, Bu agresif davranışların, başkalarının onlara saldırgan davranmasına yol açtığı gözlemlenmektedir.

Dışa yönelim bozuklukları Sergilenen genel problem davranışlar: Sık sık oturduğusıradan kalkma; sınıfta dolaşma Sınıf arkadaşlarını ders dışı konularla rahatsız etme Vurma; kavga etme Öğretmeni görmezden gelme Sürekli ve aşırı şekilde şikayet edici bir tutum Eşyalara zarar verme Arkadaşları ile sık sık tartışma Gerçekleri değiştirerek anlatmaya çalışma Ödevleri yapmama Sınıf kurallarına uymama Yönergeleri takip etmeme Dersi dinlememe

İçe yönelim bozuklukları İçe kapanma, depresyon, kaygı ve takıntılı düşünce ya da davranışlar gibi problemleri ile ön plana çıkan çocuklardır. Genelde kendi başlarına vakit geçiren, yaşıtı çocuklarla oynamayı tercih etmeyen, sık sık yoğun kaygı içine giren, nedensiz korkuları olan ve sağlık problemlerinden şikayet eden bu çocuklar, dışa yönelim bozukluklarında olduğu gibi, başkaları için bir tehdit unsuru olmadıkları için, öğretmenlerinin çok dikkatini çekmeyebilir.

İçe yönelim bozuklukları İçe yönelim bozuklukları olan çocukların sergiledikleri problemler, bu çocukların sağlıklı sosyal ve duygusal gelişimlerini engeller. Dışa yönelim bozuklukları olan çocuklarda olduğu gibi, akranlarının en sevmedikleri sınıf arkadaşı olmaktan çok, akranları tarafından sınıftaki varlıkları görmezden gelinir; arkadaşlık kurmayı tercih etmedikleri çocuklardır. Sosyal ilişkilerden sürekli kaçındıkları için, yaşlarına uygun sosyal becerileri öğrenme fırsatları sınırlıdır.