T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu İstanbul Anadolu Kuzey Kamu Hastaneleri Birliği İdari Hizmetler Başkanlığı ADAY MEMUR EĞİTİMLERİ Kasım 2014 İstanbul Etik ve Hasta Hakları

Hasta Hakları Eğitimi 1. Etik Nedir? ………………………………………………………………..(5 Dk) 2. HastaHaklarının Dünyadaki Gelişimi…………………………....…….(10 Dk.) 3.Türkiye’de Hasta Hakları ve Gelişimi……………………………… (10 Dk) 4. Hasta Hakları ve Sorumlulukları Nelerdir? … (10 Dk) 5. Hasta Hakları İş Akış Şeması……………………………………………( 10 Dk.) 6. İl Sağlık Müdürlüğü İş Akışı……………………………………………..(10 Dk.) 7. Hasta İletişim Birimlerine Dönüşme Süreci……………………………..(5 Dk) 60 Dk 60 Dk

ETİK NEDİR ? KURAMSAL AHLAK NEDİR ? “ Etik değerler evrenseldir ve her ülkede geçerliliği olan kurallardır. ”

TI P E T İ Ğ İ ( DEONTOLOJİ ) Deonto : Görev, Yükümlülük Logia : Bilgi Deontoloji : Bir mesleği-görevi-sorumluluğu uygularken, uyulması gereken ahlaki değer ve etik kuralları inceleyen bilim dalıdır. Tıbbi Deontoloji : Sağlık mesleklerinde çalışanların bilmek ve uygulamak zorunda oldukları etik ilke ve kuralların neler olduğunu belirtir.

Günümüzde tıp etiği etkinlikleri içinde çok sayıda ilkeden söz edilmektedir : * Özerkliğe saygı ilkesi, * Yararlılık ilkesi, * Kötü davranmama ilkesi, * Aydınlatılmış onam ilkesi, * Adalet ilkesi, * Gizliliğe saygı ilkesi, * Doğruluk ilkesi, * Sözünde durma ilkesi, * Sır saklama ilkesi, * Gerçeğe uyma ilkesi, * Eşitlik ilkesi, bu ilkelerden bazılarıdır.

YASALAR VE TIP ETİĞİ Yasa ile etik kurallar arasındaki bazı ayrımlara karşın, kimi etik kurallar kendine özgü yaptırım kanalları geliştirebilir. Bunlardan biri etik kuralların yasal hükümler haline gelmesi, diğeri de meslek birliğinin disiplin yönergesi ya da bir kurumun temel kuralları haline gelmesidir. Bu durumda etik kurallar da yaptırım gücüne sahip olur. “Sağlık alanında çalışan sağlık personelinin kendi etik kurallarına sahip olması vazgeçilmez bir gerekliliktir.”

Tıp alanında bilinen en eski metin “Hammurabi Yasaları”dır. (M.Ö. 1800) Hekimlerin uymakla yükümlü olduğu kural ve ilkeleri belirleyen (M.Ö ) “ Hipokrat Andı” da bir tür etik kurallar metnidir.

Hipokrat Andı; Hekimlerin birbirlerine ve meslektaşlarına karşı etik sorumluluklarını tanımlar. Hekimlerin birbirine saygılı, yardımlaşma ve işbirliği yapan kişiler olması istenir. Hekimlerin hastalarına karşı yükümlülükleri de bu andda belirtilmiştir. Bir bütün olarak değerlendirildiğinde karşımıza çıkan ana ilke, kişisel özelliklerine bakmaksızın hekimin her koşulda hastasına yararlı olması ve onun iyiliği için çalışmasıdır. Bugün, “Yararlılık İlkesi” olarak adlandırdığımız bu etik sorumluluk yüzyıllar öncesinden süzülüp gelen hekim-hasta ilişkisinin temel öğesidir. Hipokrat Andı, günümüzde bile, hekimlerin uymakla yükümlü olduğu ilke ve kuralları belirleyen metinlere kaynak oluşturmaktadır.

İNSAN HAKLARI & HAK TEMELLİ YAKLAŞIM

Günümüzde, uluslararası kabul görmüş, evrensel denilen ve ülkeden ülkeye değişmeyeceği varsayılan haklar da vardır. Bu haklar, “ İnsan Hakları ” olarak bilinen haklardır. Birbirinin içinde iki kavram; HAK ve ÖDEV Genel hukuk kuramına göre, bir ilişkinin her iki ucunda bulunan taraflar karşılıklı hak ve ödevlere sahiptir. Taraflardan biri için hak olan diğer taraf için ödevdir. Başka bir deyişle her hakkın karşısında bir ödev ya da her ödevin karşısında bir hak bulunur. Bir taraf için hak olanlar diğer taraf için ödevdir ya da tam tersidir. Hasta Hakları ve Sorumlulukları alanı aynı temel ile yapılanmıştır.

YASAL MEVZUAT 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasa’sının 2.kısmı “Temel Hak ve Ödevler” başlığını taşır. Bu bölümde, kişinin hakları ve ödevleri, sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler ile siyasi haklar ve ödevler belirtilmiştir. İnsan haklarına ilişkin uluslararası metinlerin en önemlilerinden biri; Birleşmiş Milletlerin 10 Aralık 1948 tarihinde yayımladığı “ İnsan Hakları Bildirgesi ” dir.

1976’da kabul edilen “Ekonomik, Toplumsal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi” ile “Kişisel ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesi” adlı metinler, insan hakları konusundaki uluslararası metinlerdendir. Sağlık alanındaki uluslararası kuralları belirleyen temel kuruluşlardan biri olan Dünya Tabipler Birliği’nin yayımladığı bildirilerden bazıları da insan hakları ile ilgilidir. Bunların en çok bilineni, 1990 yılında Kaliforniya’da kabul edilen ve “Dünya Tabipler Birliğinin İnsan Hakları Konusundaki Kararı” olarak bilinen metindir. Dünya Tabipler Birliği’nin 1981’de yayımladığı Lizbon Bildirgesi ise, hasta ve sağlık hakkı kavramıyla ilgili önemli bir metindir. Bu bildiride, hastanın hekimini özgürce seçebileceği, hastalığı ile ilgili yeterli ölçüde bilgilendirilmesi gerektiği, bu bilgilendirmeden sonra hastanın tedaviyi kabul edilebileceği veya reddedebileceği ve hastalığı ile ilgili bilgilerin gizli kalmasını beklemek hakkına sahip olduğu vurgulanarak hasta hakları konusuna açıklık getirilmiştir.

HASTA HAKLARI Hasta Hakları & Sağlık Hakkı Hasta hakları kavramı, genelde hasta-sağlık çalışanı ya da hasta-hastane (kurum) ilişkisinde ortaya çıkan hak unsurlarını ifade eder. Sağlık hakkı kavramı ise; toplum ya da onun örgütlü gücü olan devlet tarafından, kişinin sağlığının korunmasını, gerektiğinde tedavi edilmesini, iyileştirilmesini ve bu alanda toplumun sağladığı olanaklardan yararlanabilmesini ifade eder.

DÜNYADA HASTA HAKLARI 1935 Nuremberg Kanunları 1963 Helsinki Deklerasyonu 1978 Alma-Ata (Kazakistan) 1981 Lizbon Bildirgesi 1994Amsterdam Bildirgesi (Hollanda) 1995Bali Bildirgesi (Endonezya) 1997Avrupa Konseyi Sözleşmesi

TÜRKİYEDE HASTA HAKLARI “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler. Devlet bu görevini kamu ve özel kesimlerdeki sağlık ve sosyal kurumlarından yararlanarak, onları denetleyerek yerine getirir. Sağlık hizmetlerinin yaygın bir şekilde yerine getirilmesi için kanunla genel sağlık sigortası kurabilir.” T.C. ANAYASASI (56. Madde)

Ülkemizde hasta hakları mevzuatı olarak tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve 08/05/2014 tarihli sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak güncellenen Hasta Hakları Yönetmeliği bulunmaktadır. Yönetmeliğin amacı şöyle belirtilmektedir: Temel insan haklarının sağlık hizmetleri sahasındaki yansıması olan ve başta Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda, diğer mevzuatta ve milletlerarası hukuki metinlerde kabul edilen ‘hasta haklarını’ somut olarak göstermek ve sağlık hizmeti verilen bütün kurum ve kuruluşları dışında sağlık hizmeti verilen hallerde, insan haysiyetine yakışır şekilde herkesin ‘hasta haklarından’ faydalanabilmesine, hak ihlallerinden korunabilmesine ve gerektiğinde hukuki korunma yollarını fiilen kullanabilmesine dair usül ve esasları düzenlemek amacıyla hazırlanmıştır. Yönetmelik ile belirlenen usul ve esasların; uygulama alanı ise 26/04/2005 tarih ve 3077 sayılı Makam Olur’u ile yürürlüğe giren “Hasta Hakları Uygulama Yönergesi” ile çerçevelendirilmiştir.

 Hasta Hakları ile ilgili olarak 1998 yılında çıkan yönetmelik ile ülkemizdeki tüm kamu hastanelerindeki hasta hakları işleyişinin düzenlenmesi hedeflenmiştir.  Sağlık hizmeti sunumunda kamu hastaneleri kadar özel sağlık kuruluşlarının da yer bulmuş olması, özel sağlık kuruluşlarına başvuran hastaların yaşamış olduğu hak ihlallerinin giderilmesi ile ilgili işlemlerin Hasta Hakları Mevzuatı çerçevesinde yapılması gereksinimini ortaya koymuştur. Bu kapsamda 2014 yılında güncellenen yönetmelik ile hasta haklarının kapsamı tüm kamu ve özel sağlık kuruluşlarını içerecek şekilde genişletilmiştir.

HASTA HAKLARI MERKEZ TEŞKİLATI T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Hasta Hakları Şube Müdürlüğü Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Hastane Hizmetleri Başkan Yardımcılığı Hasta, Çalışan Hakları ve Güvenliği Daire Başkanlığı

HASTA HAKLARI TAŞRA TEŞKİLATI T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü -İl Sağlık Müdürlüğü Hasta Hakları Koordinatörlüğü -İl Sağlık Müdürlüğü Hasta Hakları Kurulları -Özel Hastaneler Hasta İletişim Birimleri Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu -Kamu Hastane Birlikleri Hasta İletişim Birimleri -Kamu Hastaneleri Hasta İletişim Birimleri

HASTA HAKLARI 1. Sağlık hizmetlerinden adalet ve hakkaniyet ilkeleri çerçevesinde faydalanma hakkı 2. Bilgi talep edebilme hakkı 3. Sağlık kuruluşunu seçme ve değiştirme hakkı 4. Personeli tanıma, seçme ve değiştirme hakkı 5. Öncelik sırasının belirlenmesini isteme hakkı 6.Tıbbi gereklere uygun teşhis, tedavi ve bakım isteme hakkı 7. Kayıtları inceleme ve kayıtların düzeltilmesini talep etme hakkı 8. Bilgi verilmemesini isteme / gizlilik hakkı 9. Mahremiyete saygı gösterilmesi ve bunu talep hakkı

HASTA HAKLARI 10. Rıza ve izin hakkı 11. Bilgilerin gizli tutulması hakkı 12. Tedaviyi reddetme ve durdurma hakkı 13. Tıbbi araştırmalarda rıza alınması hakkı 14. Güvenliğin sağlanması hakkı 15. Dini vecibeleri yerine getirebilme ve dini hizmetlerden faydalanma hakkı 16. İnsani değerlere saygı gösterilmesi ve ziyaret hakkı 17. Refakatçi bulundurma hakkı 18. Müracaat, şikayet ve dava hakkı

Güncellenen Hasta Hakları Yönetmeliğinde hastaya verilen bilginin kapsamı daha ayrıntılı olarak belirtilmiştir. Buna göre; Hastalığın muhtemel sebepleri ve nasıl seyredeceği, Tıbbi müdahalenin kim tarafından nerede, ne şekilde ve nasıl yapılacağı ile tahmini süresi, Diğer tanı ve tedavi seçenekleri ve ilgili risk ve muhtemel etkileri Muhtemel komplikasyonlar, Reddetme durumunda ortaya çıkacak faydalar ve riskler, Kullanılacak ilaçların önemli özellikleri, Sağlığı için kritik yaşam tarzı önerileri, Gerektiğinde aynı konuda tıbbi yardıma nasıl ulaşabileceği hususlarında bilgi verilir. HASTAYA YAPILACAK BİLGİLENDİRMENİN KAPSAMI

BİLGİ; Mümkün olduğunca sade, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden hastanın sosyal ve kültürel düzeyine uygun bir şekilde verilir. Tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık mensubu tarafından sözlü olarak bilgilendirme yapılır. Eğer girişimi yapan personel tarafından bilgilendirme yapılamayacak ise aynı yeterliliğe haiz bir personel bilgilendirme işlemini yapmalıdır. Hastanın bilgilendirilmesi esastır. Hastanın kendisi yerine başka birinin bilgilendirilmesini talep ederse, talep şahsın imzası ile yazılı olarak kayıt altına alınmalıdır. Bilgilendirmede mahremiyete önem verilmelidir. Ücretlendirme ile ilgili bilgiler sağlık hizmeti sunucusunun ilgili birimlerince yapılmalıdır. Hastanın talebi doğrultusunda kendisinin, yakınlarının ya da hiç kimsenin bilgilendirilmesini istemediği durumlarda bu karar yazılı olarak kayıt altına alınır.

 Tıbbi müdahalelerde hastanın rızası gerekir. Hasta küçük veya mahcur ise velisinden veya vasisinden izin alınır. Hastanın velisinin veya vasisinin olmadığı, hazır bulunamadığı ya da hastanın ifade gücünün olmadığı hallerde bu şart aranmaz.  Kanuni temsilci tarafından rıza verilmeyen hallerde, müdahalede bulunmak tıbben gerekli ise, velayet ve vesayet altındaki hastaya tıbbi müdahalede bulunabilmesi Türk Medeni Kanununun 346. ve 487. maddeleri uyarınca mahkeme kararına bağlıdır. RIZANIN KAPSAMI

Mevzuatta öngörülen durumlar ile ilgili uyuşmazlığa mahal vermemek için tıbbi müdahaleler için sağlık kurum ve kuruluşlarınca mevzuat hükümleri doğrultusunda RIZA FORMU hazırlanır. Rıza formunda yer alan bilgiler; sözlü olarak hastaya aktarıldıktan sonra form hastaya veya kanuni temsilcisine imzalatılır. Rıza formu 2 nüsha olarak hazırlanır. Bir nüshası hasta dosyasına konulur, diğer nüshası hastaya veya kanuni temsilcisine verilir. Acil durumlarda tıbbi müdahalenin hasta tarafından kabul edilmemesi durumunda, bu beyan imzalı olarak alınır, imzadan imtina ettiği takdirde durum tutanak ile kayıt altına alınır. Rıza formu bilgilendirmeyi yapan ve tıbbi müdahaleyi gerçekleştirecek sağlık mensubu tarafından imzalanır. Formlar arşiv mevzuatına uygun muhafaza edilir. RIZA FORMU

HASTA SORUMLULUKLARI Hasta Hakları Yönetmeliğinde ‘’Hastanın Uyması Gereken Kurallar ‘’ başlıklı 42/A Maddesinde şu şekilde sıralanmıştır: a) Başvurduğu sağlık kurum ve kuruluşunun kural ve uygulamalarına uygun davranır ve katılımcı bir yaklaşımla teşhis ve tedavi ekibinin bir parçası olduğu bilinciyle hareket eder. b) Yakınmalarını, daha önce geçirdiği hastalıkları, gördüğü tedavileri ve tıbbi müdahaleleri, eğer varsa halen kullanmakta olduğu ilaçları ve sağlığı ile ilgili bilgileri mümkün olduğunca eksiksiz ve doğru olarak verir. c) Hekim tarafından belirlenen sürelerde kontrole gelmeli ve tedavisinin gidişatı hakkında geri bildirimlerde bulunmalıdır. ç) Randevu tarihine uyar ve değişikliği ilgili yere bildirir. d) İlgili mevzuata göre öncelik tanınan hastalar ile diğer hastaların ve personelin haklarına saygı gösterir. e) Personele sözlü veya fiziksel saldırıya yönelik davranışlarda bulunmaz. f) Haklarının ihlal edildiğini düşündüğünde veya sorun yaşadığında hasta iletişim birimine başvurur.

HASTA HAKLARI BAŞVURU KANALLARI VE UYGULAMA MEKANİZMALARI Birimler Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Hasta, Çalışan Hakları ve Güvenliği Daire Başkanlığı İl Sağlık Müdürlüğü Hasta Hakları Kurulu Genel Sekreterlik Hasta Hakları Birimi Hastane Hasta İletişim Birimleri Başvuru Biçimleri Hasta İletişim Birimleri İnternet / Kurumsal Web Sayfası SABİM ALO 184 Sağlık Müdürlüğündeki Kurul Yapısı Başkan: İl Sağlık Müdürü Kurum Temsilcisi: Başvuruda bulunulan personelin kurumundan bir temsilci, Sivil toplum kuruluşu (Hasta Hakları veya Tüketici Derneği temsilcisi) İşyeri Sendika Temsilcisi, Vatandaş üye

HASTA HAKLARI İŞ AKIŞI

Hasta hakları birim sorumlusu, birime başvuran hasta yada hasta yakını ile ilk görüşmeyi yapar. Başvuru sahibinin eleştiri ve önerilerini dinler. Konu hakkında bilgi verir, danışmanlık yapar. Sorun yerinde çözülmüş ise yerinde çözülenler defterine kaydedilir. YERİNDE ÇÖZÜM

HASTA HAKLARI İŞ AKIŞI İNTERNET BAŞVURU MODÜLÜ  adresinden başvuru formu internete aktarılır.  Hasta hakları internet başvuru modülüne her gün girilerek yapılan başvurular düzenli olarak takip edilir.  Birime yapılan yazılı başvurular internete aktarılır ve daha önceden girilen başvuruların süresi içinde hangi aşamada olduğu belirtilir.  Yazılı olarak yapılan ve Hasta Hakları Kuruluna gönderilen başvurular için; iki gün süreyle bilgi toplanır ve 2 güç içerisinde ilgili kişiden bilgi alma formu imza karşılığı teslim alınır.

HASTA HAKLARI İŞ AKIŞI Hasta Hakları Kurulu’na gönderilecek olan dosyalar başvurudan en geç sonra 4 gün sonra Genel Sekreterlik Hasta Hakları Birimine gönderilir. Alınan kararlar kurul kararı kuruma ulaştıktan sonra 3 iş günü içinde ilgililere resmi olarak bildirilir. Kurum dışına çıkacak evraklar için kurum çıkış sayısı alınır. Hasta Hakları uygulamaları hakkında Genel Sekreterlikler aracılığı ile Hasta Hakları İl Koordinatörlüğü ile işbirliği halinde çalışılır. Hasta hakları ihlali nedeni ile kusurlu bulunan ve idareye bildirilen çalışan hakkında ilgili mevzuata göre idare tarafından yapılan işlemin sonucu resmi olarak bildirilir. KURULDA ÇÖZÜM

Sorun yerinde mi çözüldü Başvuruların alınarak ilk görüşmenin yapılması, başvuru formunun doldurulması, danışmanlık yapılması E Sağlık Müdürlüğünde görüşmek üzere dosyayı hazırlamak H İstatistiki verileri hazırlamak Acil durum var mı Hastane idaresi bilgilendirilir Başvuruda adı geçen hastane personelinden aynı gün bilgi istenir. Başvuru sahibi 2 gün içinde cevap vermelidir. H E Taraflar dışında bilgi alınması gereken kişilerden bilgi alınması Toplanan tüm bilgiler Hasta Hakları Kuruluna gönderilmek üzere hazırlanır.

İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ KURULLARIN GÖREVLERİ, ÇALIŞMA USULLERİ  Kurul üye tam sayısının salt çoğunluğu ile toplanır. Karara itiraz eden üyelerin gerekçeli özet olarak kaydedilir.  Kararlar üyeler tarafından imzalanarak dosyalanır. Kararlar ilgili sağlık kurumuna ve başvurana bildirilir.  Gizlilik önemlidir. Dosyalar ile ilgili asla üçüncü şahıslara bilgi verilmez.  Kurul gerekli gördüğünde ilgilileri kurula davet edebilir.  Tıbbi hata iddialarına ilişkin başvurular kurulda değerlendirilmez.  Sivil toplum sendika temsilcisinin görev süresi takvim yılına göredir.Kurula mazeretsiz üç kez katılmayan üyenin üyeliği sona erer ve üç yıl boyunca yeniden üye seçilemez.  Yönetmelik hükümlerine aksi hareket kurul üyesinin üyeliği sona erer ve 5 yıl bu göreve yeniden seçilemez.  Hasta hakları kurulu kararlarının özeti, şikayet edilen isimlere yer verilmeden il sağlık müdürlüklerinin internet sayfasında duyurulur.

 Sağlık kurum ve kuruluşları tarafından yerinde çözülemeyen yazılı/ elektronik başvurular kurulda değerlendirilir.  Hasta Hakları uygulamalarına veya etik ilkelere aykırı davranış nedeni ile kurul tarafından ihlal kararı verilen personele durum resmi yazı ile bildirilir. Son 6 ay içerinde ikiden fazla hak ihlali kararı çıkan personel hakkında 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 23. Maddesinin 7. fıkrasının (b) bendi hükmüne göre Sağlık Meslekleri Kuruluna gönderilir  Kurul gerekli görürse hak ihlaline sebep olabilecek uygulamaları inceler.Hasta hakları uygulamalarının geliştirilmesi için öneri ve düzeltici işlemleri belirler. Sağlık kuruluşları konu ile ilgili gerekli önlemleri alır.  Kurul en geç on beş günde bir toplanır. Sekreterya İl Sağlık Müdürlüğü Koordinatörlüğünce yapılır.  Başvurunun kurula ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içinde başvuru hakkında karar verilir. İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜNDEKİ KURULLARIN GÖREVLERİ, ÇALIŞMA USULLERİ

HASTA İLETİŞİM BİRİMLERİNE DÖNÜŞME SÜRECİ

Sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde bulunan hasta hakları birimleri, en geç üç ay içersinde hasta iletişim birimlerine dönüştürülür. İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde hasta hakları kurulu oluşturuluncaya kadar mevcut hasta hakları kurulları görevine devam eder. İl Sağlık Müdürlüğü bünyesinde kurul oluşturulduğu tarihte mevcut hasta hakları kurulu ve üyelerinin görevleri sona erer.

FORMLAR VE DÖKÜMANLAR

Formlar ve Dökümanlar Sağlıklı iletişim ve güvenilir hizmet için hasta ve sağlık çalışanı BİRLİKteliğiHAYATİ önem taşır.

40 TEŞEKKÜRLER 40