Sosyal ve kültürel hayat

Peygamberlikten önce Hz. Peygamber’in Mekke şehir devletinde herhangi bir görevi yoktu. O, peygamberlikten önce olduğu gibi, peygamberlikten sonra da maddi iktidar peşinde koşmadı. İslamı tebliğ etmeye çalıştı. Allah Teala kendisini peygamber olarak seçti. Allah’ın emri üzere mü’minler ona itaatle yükümlüdürler; kendisini Allah’ın resulü olarak tanıyanların aynı zamanda idarecisi idi. Hz. Peygamber’in idaresi istişare üzerine kurulmuştu.

Anlaşmazlıklarda nihai hakem kendisi idi. İslamı yaymak, adaleti uygulamak, ahlaklı ve herkese eşti davranmak, içte barış ve huzuru, dışa karşı da barış ve güvenliği sağlamak, insan kanına saygı onun idarede izlediği başlıca prensiplerdir.

İslamiyet Medine dışına yayılınca Hz. Peygamber, Arap yarımadasını çeşitli bölgelerine ve kabilelerine valiler ve zekat memurları tayin etti. Bunlara amil denilmektedir. Hz. Peygamber memeurlarını ehil kimseler arasından seçerdi. Valilerin görevleri, bulundukları yerde Hz. Peygamber’i temsil etmek, davalara bakmak, adaleti uygulamak, emniyet ve asayişi sağlamak, anlaşmazlıkları önlemek, namaz kıldırmak, idari işlere bakmak, İslamın yayılmasına çalışmak ve bazen de zekat toplamak gibi hususlardı.

Hac emirliği Hz. Peygamber zamanında tesis edilmiştir. Hz. Ebu Bekir, hac emiri tayin edilmiştir. Hz. Peygamber çeşitli ülkelerin hükümdarlarına elçiler göndermiştir. Kendisi ümmi olduğundan, nazil olan Kur’an ayetlerini yazdırmak, özellikle Medine döneminde komşu devletlerin hükümdarlarına ve diğer kabile başkanlarına mektup yazmak, Arap kabileleriyle yapılan antlaşmaları kaleme almak için yazı bilen sahabilerden katip olarak istifade ediyordu.

Anlaşmazlıklarda hüküm verdiği gibi, bilgili ve kabiliyetli sahabilere bu konuda görev tevdi ediyordu. Savaşlarda dönemin teknik imkanlarından istifade ettiği, kan dökmemeye azami gayret sarfettiği ve düşmanı daima kazanmaya çalıştığı görülmektedir.

İslamiyet ekonomik alanda da düzenlemeler getirmiştir. Hz. Peygamber, ekonomik alanda kendisine nazil olan ayetleri uygulama alanına koymuştur. Üreticiyi ve tüketiciyi korumak için gerekli tedbirleri almıştır. Gayrı meşru kazanç yollarından hırsızlık, gasp, haksız ve batıl yollarla gelir sağlamak, israf ve cimrilik yasaklanmıştır.

Helal olan ticarette de haksızlığı önlemek için ölçü ve tartıda hile yasaklamıştır. Hz. Peygamber döneminde gayri müslimlerden ganimet, cizye, arazi gelirleri gibi gelirler elde ediliyor; müslümanlardan da zekat alınıyor ve bunlar gerekli yerlere sarfediliyordu.

Hz. Peygamber döneminde ilme, eğitim ve öğretime büyük önem vermiş; döneminde yazı gelişmiş; okur-yazar sayısında büyük artış olmuştur. Cahilliye döneminde putperestlik inanç ve anlayışının yerini tevhid almıştır. Namaz, oruç, hac, zekat gibi ibadetler farz kılınmıştır.

Hz. Peygamber, cahilliye döneminin yanlış, batıl, değeri olmayan ve hurafelere dayalı tedavi usullerini kaldırarak tıbba yeni bir anlayış getirmiştir. Koruyucu ve tedavi edici hekimlik konularında tavsiyelerde bulunmuştur. Her hastalığın bir çaresi olduğunu bildirerek, tedavi yollarının araştırılmasını teşvik etmiştir.

Hz. Peygamber, şiir ve müsikiyi kökten reddetmemiş; İslama aykırı olmayan, zararı dokunmayan şiiri yasaklamamış; İslamı ve müslümanları savunmak maksadıyla şiiri teşvik bile etmiştir.

Hz. Peygamber çevreye önem vermiştir. O’nun çevrecilik ile ilgili çok güzel tavsiyeleri ve tatbikatı vardır. Hz. Peygamber, tabii çevrenin korunmasıyla ve insanın içinde yaşamak zorunda olduğu yakın maddi ve manevi çevresinin nasıl olması gerektiği konusunda bazı faaliyetlerde bulunmuştur. İnsanları ağaç dikmeye sevketmiştir Belirli bölgeleri özel koruma altına almıştır. Bu konuda ümmetine örnek davranış modelleri sunmuştur.