ÇELİKLE ÇOĞALTIM AYŞE ALTIN MURAT DEMİR NECMETTİN YILMAZ

İÇİNDEKİLER 1-Çelikle çoğaltma 2-Avantajları 3-Dezavantajları 4-Çelik Tipleri 4.1-Alındıkları organlara göre 4.2-Alındıkları döneme göre 4.3-Hazırlanış şekillerine göre 5-Çelik alınırken dikkat edilecek hususlar

İÇİNDEKİLER 6-Çeliklerde köklenmeyi etkileyen faktörler 6.1-Bitki faktörleri 6.2-Dışsal faktörler 6.3-İlaçlama 7-Çelik hazırlanacak dal ve sürgünlerin özellikleri 7.1-Çeliklerin dal veya sürgün üzerindeki yeri 7.2-Meyve ve odun dalları 7.3- Çelik tipi 8-Çelik alma zamanı 9-Çeliklerde uygulanan işlemler 10-Çeliklerde köklenmeyi uyarıcı özellikler

ÇELİKLE ÇOĞALTMA Yeni bir bitki elde etmek amacıyla, bitkilerin gövde, dal, kök ve yapraklarından kesilerek hazırlanan parçalara “çelik” adı verilir. Böyle beden parçalarıyla yapılan vegetatif çoğaltmaya da çelikle çoğaltma denir. Bu yöntemde, ana bitkiden kesilen bir parça köklendirildiği için, meydana gelen yeni bitki, mutasyonlar hariç, ana bitkinin özelliklerini aynen taşır.

Çelikle çoğaltımın üstün yanları(avantajları) Küçük parçalar ile dar bir alanda çok sayıda, birörnek yeni bitki elde edilebilir, Ucuz, çabuk ve basit bir yöntem olup aşılama işlemine gerek kalmaz, Anaç(alt kısmını ve kökünü meydana getiren kısım) – kalem(yeni bitkinin üst kısmını meydana getirecek aşı kısmı) uyuşmazlığı sorunu ortadan kalkar, Çöğür(yabani tiplerden sağlanmış anaç) anacın olumsuz yanları nedeniyle gelişmeleri farklı bitkiler ile bahçe tesis edilmemiş olur, bitki kendi kökleri üzerinde yetişir.

Çelikle çoğaltımın üstün yanları(avantajları) Değişik toprak koşullarına veya topraktan bulaşan hastalık ve zararlılara dayanıklı anaç kullanımı zorunlu olan bitki türlerinde çelikle çoğaltım tercih edilmemelidir. Meyve türlerinden incir, nar, ayva, çay, fındık, zeytin ve dut ile asma tür ve çeşitleri, üzümsü meyvelerin çoğu, gül, ligustrum gibi çok yıllık süs bitkilerinin çoğu, kavak, söğüt gibi ağaçlar çelikle çoğaltılabilir.

Çelikle çoğaltımın dezavantajları Her bitki her toprağa her iklime uymaz. Kök yapıları sorun çıkarır. Bu problemin üstesinden gelmek için aşılamaya başvurulur. Örn: güllerin çoğu çeşidi her toprakta sağlıklı yaşayamaz. Ama eğer yabani gülle aşılanırsa her toprağa uyar.

ÇELİK TİPLERİ Alındıkları organlara göre * Yaprak çelikleri * Yaprak göz çelikleri * Kök çelikleri Alındıkları döneme göre(gövde çelikleri) * Odun(sert) * Yarı odunsu * Yeşil(yumuşak) çelikler Hazırlanış şekillerine göre * Adi * Ökçeli * Dipçikli

Yaprak çelikleri Bazı bitkilerde: yaprakların belirli kısımları kesilerek uygun ortama sokulduğunda, 2-3 hafta sonra çelik tabanında köklenme ve yavru bitki meydana gelir. Bazı bitkilerde de: olgun yapraklarda ana damarlarının dikey olarak kesilerek çimlendirme ortamına bırakılması sonucu kesik olan yerlerden yeni bitkiler oluşur. Ör: Afrika menekşesi, Begonya, Sansevieria gibi..

Yaprak göz çelikleri Ana bitkinin üzerinde göz bulunan bir dal parçasının kesilerek çelik olarak kullanılmasıdır. Alınan çelikte bulunan kısa dal parçasının köklenmesi ve yaprak sapının altında bulunan gözün sürmesi ile yeni bitkiler üretilir.Ör:Çilek, siyah ahududu, böğürtlen, limon ve çay Köklendirilmiş tek gözlü böğürtlen çeliği

Kök çelikleri Kök çelikleri sonbahar veya kış başlangıcı ile kış kök çelikleri olarak, ocak, şubat ve mart aylarında alınıp dikilirler. Kök çeliği alma işlemini mart ayını geçirmeden yapmak gerekir. Kökler 5-7 cm uzunlukta da kesilir ve ortam yüzeyine yatırılarak, üzeri örtülür. Kökler sürer ve böylece yeni bitki oluşur.. Örn: kırmızı ahududular.

Odun çelikleri Kışın yaprağını döken ve her dem yeşil iğne yapraklı türlerde bitkilerin bir veya iki yıllık sürgünlerinden kış dinlenme periyodu içersinde alınan çeliklerdir. Çelikler 10-30 cm boyunda kesilir ve kallus dokusu oluştuktan sonra köklenme ortamına dikilirler Örn: asma incir, zeytin, ayva, dut, frenk üzümü, nar ve bazı erik çeşitleri

Yeşil çelikler Yaprağını döken türlerde, yeni ilkbahar sürgünlerinden hazırlanmış, henüz odunlaşmamış çeliklerdir.

Yarı odun çelikleri Genel olarak her dem yeşil bitkilerin çelikleri yaz aylarında kısmen olgunlaşan yeni sürgünlerden alınan çeliklerdir. Çelikler 7-15 cm boyunda hazırlanır, tepe yaprakları bırakılır, dip yaprakları koparılır.Turunçgiller, zeytin ve çay,Kamelya, Açelya, Atatürk Çiçeği, Kauçuk

Adi çelikler Ökçeli çelikte Dipçikli Türlere bağlı olarak 10-90 cm uzunluğunda bir dal parçasıdır. Yalnız o yılın sürgününü içerir. Ökçeli çelikte Çeliğin tabanında 2 yıllık odundan küçük bir kısım içerir. Bu tür çeliklerin köklenmeleri daha kolay ise de hazırlanmaları adi çeliklere göre daha zordur. Ör: Doğu mazısında yaygındır. Dipçikli Çeliklerin alt uçlarında, daha yaşlı dalın 1-2.5 cm uzunluğunda bir parçası taşır. Ör: Ardıç

(A: asma, B: ayva, C: elma); a : Adi (basit) çelikler; b : Ökçeli çelikler; c : Dipcikli çelikler

Çelik alınırken dikkat edilecek hususlar: Sağlıklı, orta derecede kuvvetli ve çeşidi iyi bilinen ana bitkiler kullanılmalıdır. Hastalıklı, yapraklarını erken dökmüş, zararlanmış omca ve ağaçlardan çelik alınmamalıdır. Çelik hazırlanacak dalların boğum araları ne çok uzun ne çok kısa olmalıdır, obur dallar ile sürgünlerin aşırı odunlaşmış dip kısımları ve yeterince odunlaşmamış uç kısımlarından çelik hazırlanmamalıdır.

Çeliklerde köklenmeye etkileyen faktörler 1-Bitki faktörleri Ana bitkinin beslenme durumu: Yüksek karbonhidrat düzeyi kuvvetli kök oluşumuna neden olur. Azot düzeyi de oluşacak kök sayısını etkilemektedir. Ana bitkinin yaşı: Çelikle çoğaltımı kolay olan türlerde ana bitki yaşı sorun olmazken, zor köklenen türlerde gençlik döneminde alınan çelikler daha kolay köklenir.

Çeliklerde köklenmeyi etkileyen 2- Dışsal faktörler Işık:Köklenecek çeliğin çeşidine göre değişir. Yapraklı çeliklerin köklenmesi için ışık altında olması gerekir. Sıcaklık:Çelik yastıklarında gündüz sıcaklık 21-27°C, gece sıcaklığındaysa 16-21°C olması uygun sıcaklıktır. Nem:Yapraklar yoluyla kaybedilen su çeliklerde ki su miktarından daha fazla olması halinde çelikler ölür.

Sisleme: Sislemeyle püskürtmeler yaprak üzerinde ince bir su tabakasının oluşmasına sebep olmaktadır. Bu olayda sadece yaprağı çevreleyen havanın buhar basıncını yükselmesini sağlamayıp aynı zamanda havayla toprak sıcaklığını da azaltmaktadır.

Havalandırma: Köklendirme ortamında bulunan yeşil çeliklerde solunum olayı devam eder. Bu da zamanla ortamda karbondioksit birikmesine neden olur. Ortamda bulunan fazla karbondioksitin bulunması köklenme üzerinde olumsuz etki yapar. Çünkü çelikler fotosentez yapabilmek için ortamda ihtiyaç duyar. 3-İlaçlama: Yapraklarda çürüklük meydana getiren organizmalarla bulaşma olabileceğinden çeliklerin dikilmeden önce bir fungist çözeltisine batırılmalıdır.

Çelik hazırlanacak dal veya sürgünün özellikleri Çeliklerin dal veya sürgün üzerindeki yeri:Sürgünlerde dipten uca doğru karbonhidrat düzeyinin azalıp, azot kapsamının artması nedeniyle dip kısımlardan hazırlanan çeliklerde köklenme oranı yüksek olmaktadır. Meyve ve odun dalları :Zor köklenen türlerde vejetatif sürgünler daha kolay köklenmektedir. Çelik tipi:Ayvada çelikler dipçikli ve ökçeli olarak hazırlandığında daha kolay köklenir.

Çelik alma zamanı Genel olarak yılın her mevsiminde çelik almak mümkündür. Kışın yaprağını döken ağaçların çoğaltılmasında odun çelikleri kış dinlenme mevsiminde, yapraklı, yeşil veya yarı odunlaşmış çelikler büyüme mevsiminde, henüz sertleşmemiş veya yarı odunlaşmış dallardan alınırlar. Kurtbağrı gibi bazı türlerin çelikleri yılın hangi zamanında alınırsa kolayca köklenebilir. Diğer bazı türlerin çelikleri ise yıl içinde istenilen gelişme safhasında alınmaları halinde köklenir.

Çeliklere uygulanan işlemler Tomurcuk ve yaprakların varlığı:Özellikle büyüme başlamışsa çeliklerde kök oluşumunu hızlandırır. Yaprakların alınması:Alınan çelikler üzerindeki fazla yapraklar ya tamamen kesilerek ya da küçültülerek çelik üzerinden uzaklaştırılır. Yaralama:Çeliklerde yara dokusu (kallus) nedeniyle kök oluşumu daha fazla olur.

Çeliklerde köklenmeyi uyarıcı özellikler Çelik üzerinde tomurcuk ve yaprak varlığı:Tomurcuk ve yaprak varlığı köklenmeyi uyarır. Polarite:(Dal çelikleri sürgün ucuna yakın yerde sürgün, dip kısma yakın yerde kök oluştururlar) Büyümeyi düzenleyici maddeler:Oksinler, köklenmeyi uyarır.

PROF. Dr. ERGENÇ İ.Suad Ağaç ve süs bitkileri fidanlık ve yetiştirme tekniği İstanbul Prof. Dr. ALTAN, Sebahattin, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Doç. Dr. KORKUT, Aslı, Prof. Dr. İNAN, İsmail Hakkı, Saksılı Süs Bitkileri, Hasad Yayıncılık, İstanbul

1- bir ağaçtan çelik kesildikten sonra , ne kadar süre içinde bu çeliği dikmemiz gerekir? 2- Çeliği dikmeden **** köklendirme aşamasında ne tür hormon kullanılmalıdır kesilen çelik bu hormon da ne kadar süre bekletileceK? 3-Çelik ile üretim tekniğinde toprağın özellikleri ne olmalıdır? Türlere göre değişim gösteriyor mu? 1. Çeliği mümkün olan en kısa sürede dikmeniz gerekir. Kurumaması, suyunun kaçmaması esastır. 2.Çelik almada IBA(Indol Butirik Asit), NAA veya IBA + NAA kullanılır. Bekletilmeyecek. Batırılıp çıkarılacak. 3-Toprağın su tutma kapasitesi yüksek olmalıdır. Çünkü alınan çelikler kısa sürede bünyelerindeki suyun çoğunu kaybederler. Bu kaybın topraktan karşılanması gerekir. Kumlu toprakları tavsiye etmiyoruz. Kum suyu çok çabuk geçirir diğer yandan killi topraklarda da aşırı su birikimi çeliklerin çüremesine neden olur. Yani kullanacağınız karışım bu iki toprak türünün karışımından oluşmalıdır. Çiçekçilerde sanırım bu tür topraklar satılıyor. Bunun dışında perlit yoğun şekilde kullanılıyor. Orman sarmaşı çok kolay köklenen bir türdür. Çeliği yatay bir şekilde yatırarak gövdeyi toprakla doldurun. Köklendirme hormonu kullanımı tabikii olayı hızlandıracaktır.