NÖROFİZYOLOJİK EGZERSİZLER

Rehabilitasyonun temel uygulaması olan tedavi egzersizleri kısaca “eklem hareketleri ve kas kontraksiyonları yardımıyla hareket sisteminin fonksiyonlarını düzeltmeye ve geliştirmeye yönelik bir eğitim tarzı” olarak tanımlanabiir. Eklem hareketleri aktif ve pasif hareket tarzındadır. İstemli kas kontraksiyonu bulunmaksızın bir cihaz veya terapist tarafından yapılan hareketler pasif egzersiz grubuna girer. Kişinin direkt kendisinin yaptığı hareketler aktif egzersizlerdir.

İstemli kas kontraksiyonu ile gerçekleşen aktif hareketler 3 türde olabilir: 1) yardımlı aktif(Aktif-asistif) hareketler: kas gücü kaybı gibi nedenlere bağlı olarak hareketin yapılabildiği kadarı yapılıp geri kalanı bir dış yardımla tamamlanır veya yerçekimini yenebilecek kuvveti olmayan bir kas grubuna asma veya su üstünde yüzdürme teknikleri hareketi yatay düzlemde aktif olarak gerçekleştirebilmesi için yardımcı olunabilir. 2)serbest aktif hareketler: yerçekimine ek bir dış direnç olmaksızın tamamen aktif olarak gerçekleştirilebilen hareketlerdir. En iyi örnek serbest jimnastik hareketleridir.

3) dirence karşı yapılan aktif (aktif-rezistif) hareketler: vücut ağırlığı da dahil olmak üzere çeşitli ağırlıklar veya yayların gerilme kuvveti yardımıyla sağlanan bir dış dirence karşı yapılan aktif hareketlerdir. Farklı kasılma tiplerinde oluşan kuvvet farklıdır. Başlıca üç tip kasılma şekli vardır : İzometrik kasılma İzotonik kasılma İzokinetik kasılma

1) İzometrik kasılma: Kasın boyunda değişikliğin olmadığı ve kasın etki ettiği yükte hiçbir hareketin ortaya çıkmadığı kasılma tipidir. Aslında kasta gerilim artmakta, fibriler düzeyde kas uzunluğunda azalma ile birlikte elastik bileşenlerin uzunluğunda artma meydana gelmektedir. Bu şekilde kasın uzunluğunda değişiklik olmamaktadır. 2) İzotonik kasılma: Hareket arkı boyunca kas geriliminin sabit olduğu kasılma olarak tanımlanmaktadır. Pratikte mümkün değildir. Konsantrik ve eksantrik kasılma izotonik kasılmalardır.

Konsantrik kasılma: Kasın tonüsü sabit kalırken boyunda kısalmanın olduğu izotonik kasılma şeklidir. Eksantrik kasılma: Kasın tonüsü sabit kalırken boyunda uzamanın olduğu izotonik kasılma şeklidir. 3) İzokinetik kasılma: İzokinetik kasılma ise, sabit açısal hızda, değişken yüke karşı ortaya çıkan kasılmadır.

Rehabilitasyon uygulamalarında tedavi edici egzersizlerin 3 temel hedefi vardır: 1) Eklem hareket açıklığını (ROM) korumak veya arttırmak 2) performansı arttırmak 3) motor duyarlılık ve istemli motor cevabı geliştirmek

ROM egzersizleri Belirgin hareket kısıtlılığın geliştiği vakalarda zorlamalı pasif egzersizler yapılır. Hafif hareket kısıtlılığı varlığında veya kısıtlamanın önlenmesi amaçlanan vakalarda serbest pasif veya serbest aktif egzersizlerden oluşan mobilizasyon tekniklerine başvurulur. Günümüzde ROM açısı ve hareket hızını ayarlayarak egzersiz yapma olanağı sağlayan sürekli pasif hareketler (CPM) cihazlarından yararlanılmaktadır. Eklem kıkırdağında iyileşmeyi hızlandırır, yerel dolaşımı arttırır.

Performans arttırılmasına yönelik egzersizler Performansın azalmasında en etkili faktör inaktivitedir. Bu nedenle istirahat ve immobilizasyon sürelerinin mümkün olduğunca kısa tutulması gerekir. Performansı 3 faktör belirler. 1) kas kuvveti 2) endurans (dayanıklılık) 3) hareket hızı

Performans arttırmayı amaçlayan bir egzersiz programı hazırlamak için önceden kas kuvveti ve enduransın ölçülmesi, ağrı, ROM ve eklem stabilitesini içeren bir eklem değerlendirmesi ile denge, koordinasyon ve kinestetik duyumu içeren bir nörolojik değerlendirmenin yapılması gerekir. Performans arttırmayı amaçlayan bir egzersiz eğitiminin düzenlenmesinde 4 temel kuramın mutlaka bilinmesi gerekir: 1) aşırı yüklenme kuramı 2) spesifite kuramı 3) kişisel farklılık kuramı 4) geri dönüş kuramı

1) Aşırı yüklenme kuramı Organizmada adaptif cevapları uyarabilmek için egzersizlerin ağırlığı o kişide mevcut performans düzeyinin üst sınırına yakın veya eşdeğer düzeyde tutulmalıdır. 2) Spesifite kuramı Egzersizle sağlanan kazançlar yalnızca egzersizle eğitilmiş kas veya kas gruplarının çalıştığı aktivitelerde geçerlidir. Eğitilmemiş kas grupları ile gerçekleştirilen aktivitelerde performans artışı beklenmez.

3) Kişisel farklılık kuramı Egzersizlerin ağırlık düzeyi kişinin performans düzeyine uygun tutulmalıdır. 4) Geri Dönüş kuramı: Egzersiz eğitimi ile sağlanan performans artışı kalıcı değildir. egzersizin tamamen kesilmesinden ortalama iki hafta sonra kazanç düzeyi düşmeya başlar ve birkaç ay içinde tamamen kaybolur.

Performans eğitimi kuvvet egzersizleri ile başlar Performans eğitimi kuvvet egzersizleri ile başlar. Etkili olan egz türü aktif-rezistif egzdir. Rehabilitasyon çalışmalarının erken döneminde, eklemde ROM un kısıtlanmış olduğu veya eklem elemanlarının korunması gerektiği vakalarda izometrik egzlerden yararlanılır. İzotonik egz su içi egz, progresif rezistif egz (PRE), izokinetik egz veya plyometrik egz tarzında uygulanabilir. Su içi egz reahabilitasyonun başlangıç döneminde, kas kuvveti yetersizliğinde, kas spazmı ve ağrı varlığında eklem elemanlarının korunması gereken vakalarda endikedir.

PRE De Lorme tarafından yaratılan ve sonradan çeşitli modifikasyonlarla geliştirilen uygulamalardır. 1 defada veya hiç dinlenme arası olmadan ardarda 10 kez kaldırılabilen en büyük ağırlık saptanarak maksimal izotonik kas kuvveti belirlenir.sonra belirlenen tekniğe göre program sürdürülür. Delorme Watkinsde daha sonra %50-75-100 ü kaldırılarak devam edilir. 1 hafta sonra ağırlık tekrar belirlenir. İzotonik egz de kapalı ve açık kinetik zincir egzersizleri yapılır.

Alt ekstermite kalça, diz, ayak bileği; üst ekstremite omuz, dirsek, el bileği , parmaklar hareket ünitelerini oluşturur. Bu dizilişin distal ucundaki eklem egz sırasında bir dirence karşı gelmeksizin hareket ediyorsa açık kinetik zincir, bir dirence karşı hareket ediyorsa kapalı kinetik zincir egz olarak adlandırılır. Ayakta durarak yapılan veya şınav çekme kapalı kinetik zincir egz örnektir. Spor yaralanmaları ve postop rehabilitasyonda tercih edilirler. Cybex, biodex cihazları yardımıyla yapılan izokinetik egzersizler hızı kontrol altına alınmış izotonik kontraksiyonlarla sürdürülen egzersizlerdir.

Plyometrik egz temel prensibi hareket öncesinde bir kas grubunu eksantrik tarzda germek ve hemen bunu izleyecek olan konsantrik kontraksiyonu daha güçlendirmektir. Patlayıcı güç egz denilen bu egz örnek yüksek atlama, uzun atlama, ağır topları fırlatma gibi. Endurans belirli bir dirence karşı yapılan bir hareketi devam ettirebilme yetisidir. Tek bir kas veya kas grubuna özel endurans kas kuvveti ile ilişkilidir. Endurans egz temel prensip düşük dirence karşı hızla ve çok sayıda tekrarlanan, vücuttaki toplam kas sayısının en az 1/6sını en az 5 dak süreyle aynı anda çalıştırabilecek programların uygulanmasıdır. Sportik egz örnektir.

Endurans düzeyinin değerlendirilmesi için organizmanın dak daki max O2 tüketim düzeyi (VO2 max) ölçümlerinden yararlanılır.

Motor duyarlılık ve istemli motor cevabı geliştirmeye yönelik egz Denge ve koordinasyon egzdir. İskelet kaslarına düzgün kasılama ve gerektiği anda gevşeyebilme özelliklerini kazandırmak, dengeyi sağlamak, kasta azalan kasılma yetisini güçlendirmek, istenmeyen kas aktivitesini ve hipertoniyi azaltmak gibi hedefleri amaçlar.

Teşekkürler….