MANTIK - 8 BEŞ SANAT Prof. Dr. Şadi Eren

Beş sanat (öncüllerin içerik değeri açısından kıyası) Sanat denilmesi: Bunları kullanmak maharet gerektirir. Burhan Cedel Hitabet Şiir Safsata

Burhan, yakiniyat türü önermelerle, Cedel, meşhurat ve müsellemat ile, Hitabet, makbulat ve zanniyat ile Şiir, muhayyelat ile, Safsata (mugalata) ise vehmiyat ile kurulur.

Burhan, kesin bilgiyi netice verir. Cedel, zannı netice verir. Hitabet, ikna eder. Şiir, hayali okşar. Safsata ise yanıltır.

Burhan وَلَقَدْ هَمَّتْ بِه۪ وَهَمَّ بِهَا لَوْلآَ اَنْ رَاٰ بُرْهَانَ رَبِّه۪ “Kadın ona niyetlendi, şayet Rabbinin bürhanını görmeseydi, O da kadına niyetlenirdi.” (Yusuf, 24) Burhanın gayesi, kesin bilgi elde etmek

Burhan Burhan-ı inni (dumanın ateşe delaleti gibi, eserden müessire olan istidlâl) Burhan-ı limmi (ateşten dumana istidlal gibi, müessirden esere intikal etmek)

Mantık ilmi, burhana erişmek içindir Mantık ilmi, burhana erişmek içindir. Cedel, hitabet, şiir ve safsata burhana bir alet durumundadır.

Cedel (diyalektik) Bir görüşü savunma veya çürütme ile ilgili delil getirme teknikleri Karşı tarafı ilzam etme, delillerini çürütme Kıyas, hasmı kabule mecbur bırakan öncüllerden oluşuyorsa, cedeldir. Cedel, zihni keskinleştirir Bununla, karşıdakine üstün gelmeye çalışılır

Cedelleşmek cebelleşmek Galat-ı meşhur Talaş - telaş Dalalet - delalet Sun’i - sünni

İkna ve ilzam

Münazara ilmi Tartışmalarda hataya düşmekten korur

Cedel - Münazara farkı Cedel, mutlaka galip gelmek için, münazara ise doğruyu bulmak içindir.

“Ve onlarla en güzel şekilde mücadele et.” اُدْعُ اِلٰى سَب۪يلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ “Rabbinin yoluna hikmetle ve güzel öğütle davet et!” وَجَادِلْهُمْ بِالَّت۪ى هِىَ اَحْسَنُۜ “Ve onlarla en güzel şekilde mücadele et.” (Nahl, 125)

Hitabet (Retorik) «Bazı beyanda sihir vardır.» İknaya yöneliktir Motive ve sakındırmada etkilidir

«Şiir, bir kelamdır, güzeli güzel, çirkini çirkindir. » (H. Ş «Şiir, bir kelamdır, güzeli güzel, çirkini çirkindir.» (H.Ş.) «Şiirin bir kısmında hikmet vardır.» (H.Ş.) Şiir, hisleri coşturur. (Teşvik, nefret, öfke, meyil, cömertlik vs…) Şiir (Poetika)

Şiirin gücü «Muini zalimin dünyada erbab-ı denaettir. Köpektir zevk alan sayyad-ı bi-insafa hizmetten.» (Dünyada zalimin yardımcısı, aşağılık kimselerdir; insafsız avcıya hizmetten zevk alan ancak köpektir.) Namık Kemal

«Yarın elbet bizim, elbet bizimdir «Yarın elbet bizim, elbet bizimdir! Gün doğmuş, gün batmış ebed bizimdir!» Necip Fazıl

Safsata Doğruya benzeyen yanlış Gerçeğe benzeyen hayal

-Bu attır (Resim) -At kişner -Öyleyse bu da kişner

Safsata: Mugalata mı? Birincide aldatma niyeti yok, ikincide var. Bilmenin yararı, korunmak içindir.

Mugalata, fasit bir kıyastır Benim sana 1000 lira borcum, senin de benden 1000 lira alacağın var. Bunu ona sayalım, ödeşelim!