TAŞKINLARIN ÖTELENMESİ

Bir taşkın sırasında hidrograf akarsu boyunca akım yönünde ilerlerken hidrografın şekli değişir. A kesitinde gözlenen hidrograf daha aşağıdaki B ve C kesitlerinde gözlenen hidrograflarla karşılaştırılırsa akım yönünde ilerledikçe hidrografın pik debisinin giderek azaldığı, buna karşılık taban genişliğinin arttığı görülür.

Hidrografın ağırlık merkezi bir yandan akım hızıyla ilerlerken, buna ek olarak hidrografın biçiminin değişmesiyle de ilerler. Ötelenme sırasında hidrografın biçiminin değişmesine akarsu yatağındaki biriktirmelerin etkisi bulunmaktadır.

Taşkın hidrografının yükselme eğrisi boyunca debi artarken su derinliğinin artışıyla akarsu yatağında biriken hacim giderek artmakta, alçalma eğrisi boyunca debi azalırken biriken su hacmi giderek boşalmaktadır. Bu olayın izlenmesine hidrografın akarsu boyunca ötelenmesi denir.

Taşkın dalgasının bir biriktirme haznesine (baraj gölüne) girmesi halinde haznedeki biriktirmenin etkisiyle çıkış hidrografı farklı bir biçim alır., pik debi sönümlenir. Bu, hidrografın haznede ötelenmesi ile izlenir.

Taşkınların ötelenmesi proje aşamasında çeşitli akarsu kesitlerinde taşkın sırasındaki su seviyelerinin belirlenmesi açısından önem taşımaktadır. Gerçek zamanda öteleme, taşkın yönetimi (kurtarma çalışmaları gibi) çalışmalarında önemlidir.

Taşkın dalgasının haznede ötelenmesi de baraj aşağısındaki taşkın pikinin belirlenmesi ve baraj işletme çalışmaları açısından gerekmektedir.

Taşkın dalgası zamanla değişen, üniform olmayan bir akımdır Taşkın dalgası zamanla değişen, üniform olmayan bir akımdır. Bu gibi akımların incelenmesinde iki yöntem kullanılabilir: Hidrolojik (toplu) yöntemler: bu yöntemler sadece akımın süreklilik denklemini kullanır. Yapılan bazı ek kabullerle belirli kesitlerde akımın zamanla değişimi belirlenir. Hidrolik (yayılı) yöntemler: akımın süreklilik ve momentum denklemleri bir arada kullanılarak akarsu boyunca her noktada akımın zamanla değişimi belirlenir. Bu denklem takımının çözümü güç olduğundan bazı basitleştirmeler yapılarak yaklaşık yöntemler kullanılabilir. Yapılan basitleştirmenin derecine göre kinematik dalda, difüzyon dalgası ve dinamik dalga modelleri geliştirilmiştir.

Hidrolojik yöntemler taban eğimi büyük ve akım derinliği küçük olan akarsularda iyi sonuç verirken, taban eğiminin küçük (0.0005’den az) olması halinde, biriktirme haznelerinde kapakların ani olarak açılması ya da baraj yıkılması ile oluşan dalgaların hareketinin incelenmesinde hidrolik modelleri kullanmak gerekmektedir.

Bir yağış akış modelinde bir akarsu havzası alt havzalara ayrılarak modellendiğinde bir alt havzanın çıkışında modelin verdiği hidrograf öteleme yöntemleriyle akarsu üzerinde daha aşağıdaki bir kesite taşınabilir. Alt havzaların bu şekilde ötelenen hidrograflarının süperpoze edilmesiyle havzanın çıkışındaki taşkın hidrografı belirlenmiş olur.