DENEYSEL TERTİPLER VE PAZAR DENEMESİ

Deneysel tertip, “dış değişkenlerin etkilerini kontrol ederek alternatif hareket seçeneklerinin sonuçlarını belli bir bağımlı değişken üzerinde ölçmek amacıyla geliştirilen serimlerdir.”

Bazı Deneysel Kavramlar Bağımsız Değişkenler: Kullanılabilen ve etkileri ölçülüp karşılaştırılabilen değişkenler ya da alternatiflerdir. Bağımlı Değişkenler: Bağımsız değişkenlerin test birimleri üzerindeki etkilerini ölçen birimlerdir Test Birimleri: Bağımsız değişkenlerin konusunu oluşturan ve ölçümlerin üzerinde yapıldığı varlıklar Konu Dışı Değişkenler: Test birimlerinin cevaplarını etkileyen bağımsız değişkenlerin dışındaki yabancı değişkenlerdir. Bu değişkenlerin kontrolü zor ya da imkânsızdır. İşlemler: Sonuçları ölçülen ve kullanılan alternatifler ve bağımsız değişkenlerdir.

Bazı Deneysel Kavramlar Deney:Konu dışı değişkenleri kontrol altında tutarak, araştırmacının bir ya da daha çok bağımsız değişkeni kullanması ve bir ya da daha çok bağımlı değişken üzerindeki etkilerini ölçmesi durumu. Test olarak da anılır. Deneysel Tertip: (1) Test birimlerini ve bu birimlerin homojen alt örneklere nasıl bölündüğünü, (2) hangi bağımsız değişkenlerin ya da işlemlerin kullanıldığını (3) hangi bağımlı değişkenlerin ölçüleceğini ve (4) konu dışı değişkenlerin nasıl denetleneceğini gösteren süreçler setidir.

Nedensellik Şartları Nedenselliğin şartları: Değişkenlerin Vuku Bulma Zamanı. X değişkeninin (veya X’teki değişim), Y değişkeninden (veya Y’deki değişimden) önce vuku bulması gerekmektedir. İlişki Delilleri. X ile Y arasında her ne şekilde ya da yönde olursa olsun, bir ilişkinin olması gerekir. Bu konu, ileride ayrıntılı bir şekilde anlatılacaktır. Diğer Nedensel Değişkenlerin Kontrolü. Y’yi X’ten başka etkileyen diğer bağımsız değişkenler bilinmeli ve kontrol altında olmalıdır.

Deneylerde Geçerlilik İçsel geçerlilik, deneylerde, bağımsız değişkenlerin ya da işlemlerin kullanımının, bağımlı değişkenler üzerinde gerçekten gözlenen etkileri bırakıp bırakmadığını gösterir. Dışsal geçerlilik, bulunan sebep-sonuç ilişkilerinin genelleştirilip genelleştirilemeyeceğini gösterir.

Deneysel Tertipte Kullanılan Bazı Simgeler X: Bir test grubunun ya da bireyin deneysel işleme (bağımsız değişken, olay) maruz kalması; etkisi ölçülmek ya da gözlenmek istenen değişkenden etkilenme. O: Deneysel çalışmanın parçasını oluşturan bağımlı değişkenin gözlenmesi ya da ölçülmesi; test grupları üzerinde yapılan ölçümlerin sürecidir. R: Bireylerin tesadüfî olarak farklı işlem gruplarına atanmasıdır.

Konu Dışı Değişken Türleri ve Denetimi Geçmişin Etkisi Olgunlaşma Etkisi Test Etkisi Araç Etkisi Gerileme Etkisi Seçme Tarafgirliği Test Birimlerinin Çekilmesi Konu dışı değişkenler, Tesadüfîlik, İstatistiksel Denetim ve Eşleştirme yöntemleri kullanılarak denetim altına alına alınır.

Deneysel Tertiplerin Sınıflandırılması

X O Bir Defalık Vaka Çalışması Test Öncesi-Test Sonrası Tek Gruplu Deneysel Tertip Bu türün bir önceki bir defalık vaka çalışmasından farkı, test öncesi bir ölçmenin mevcut olmasıdır. Durgun (Statik) Grup Tertibi Burada iki test (işlem) grubu vardır; biri deney grubu, diğeri de kontrol grubudur. Deney grubu işleme tâbi tutulurken, kontrol grubu işlem dışı kalmaktadır. X O Test birimlerinden oluşan tek bir grubun, X işlemine tâbi tutulması ve tek bir ölçmenin bağımlı değişken O üzerinde yapılmasıdır. O1 X O2 Deney Grubu: X O Kontrol Grubu: O2

Test Öncesi-Test Sonrası Kontrol Gruplu Tertip Belirli miktarda birim sayısı seçildikten sonra tesadüfî bir şekilde deney ve kontrol gruplarına eşit bir şekilde atanan deney tertibidir Solomon’un Dört Gruplu Tertibi Test öncesi-test sonrası kontrol gruplu tertibe çok benzer. Ancak konu dışı faktörleri kontrol etmek amacıyla modele, bir deneysel bir de kontrol olmak üzere iki grup daha eklenmiştir Deney Grubu R O1 X O2 Kontrol Grubu R O3 O4 Deney Grubu1 : R O1 X O2 Kontrol Grubu 1 O3 O4 Deney Grubu 2 O5 Kontrol Grubu 2 O6

Test Sonrası-Sadece Kontrol Gruplu Tertip Bu tertip türünde herhangi bir test öncesi ölçümü söz konusu değildir. Şöyle simgelendirilebilir. Zaman Serileri Çoklu Zaman Serileri Deney Grubu R X O1 Kontrol Grubu R O2 O1 O2 O3 O4 X O5 O6 O7 O8 Deney Grubu: O1 O2 O3 X O4 O5 O6 Kontrol Grubu: O1 O2 O3 O4 O5 O6

Tam Tesadüfî Deneysel Tertip Tesadüfî Bloklar Tertibi Deney Grubu 1: R X1 O1 Deney Grubu 2: R X2 O2 Deney Grubu 3: R X3 O3 Deney Grubu 1: R X1 O1 Birinci Blok Kontrol Grubu 2: R X2 O2 İkinci Blok

DG1 R X1 O1 DG2 R X2 O2 DG3 R X3 O3 DG4 R X2 O4 DG5 R X3 O5 Lâtin Karesi Tertibi DG1 R X1 O1 DG2 R X2 O2 DG3 R X3 O3 DG4 R X2 O4 DG5 R X3 O5 DG6 R X1 O6 DG7 R X3 O7 DG8 R X1 O8 DG9 R X2 O9

DG1 R X1 O1 Y1 DG2 R X1 O2 Y2 DG3 R X2 O3 DG4 R X2 O4 DG5 R X3 O5 Faktöriyel Deneysel Tertip DG1 R X1 O1 Y1 DG2 R X1 O2 Y2 DG3 R X2 O3 DG4 R X2 O4 DG5 R X3 O5 DG6 R X3 O6

PAZAR DENEMELERİ Deneme pazarları olarak da adlandırılan bu kavram, sınırlı fakat dikkatlice seçilmiş bir pazar diliminde, kontrol edilmiş bir deneyin uygulanmasıdır. Pazar denemesinin üç temel hedefi vardır: Yeni ürün konusunda karar alma konumunda olan yöneticiye yardımcı olmak Pazarın yeni ürünü kabullenme derecesini tespit etmek Pazarlama karması değişkenlerinin alternatif düzeylerini test etmek