TEMEL BİLGİSAYAR DERSİ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü YAZILIM Doç. Dr. Mehmet ERTAŞ Fen Fakültesi, Fizik Bölümü mehmetertas@erciyes.edu.tr

YAZILIM Bilgisayar “DONANIM (hardware)” ve “YAZILIM (software)” olmak üzere iki temel bileşenden oluşur. Bilgisayar denildiğinde akla DONANIM ve YAZILIM gelmelidir. YAZILIM: Donanımı kullanmak için gerekli programlardır. Bilgisayarın nasıl çalışacağını söylerler. Belirli bir işlemi yapmak üzere bilgisayara kurulurlar. Elle tutulmazlar ve gözle görülmezler. Genel olarak bilgisayarı kullanabilmemiz ve istediğimiz işlemleri yapabilmemiz için geliştirilen programlara verilen isimdir.

YAZILIM TÜRLERİ Y A Z I L I M Sistem Uygulama Yazılımları Yazılımları (Örn: Word, Excel, Power Point gibi) Sistem Yazılımları ve İşletim Sistemi Yazılımları (Örn: MS DOS, Windows XP, Windows Vista, Windows 7 gibi) Diğer Yazılımlar (Örn: Derleyiciler, oyunlar gibi) Soru: İşletim sistemleri ne tür yazılımlardır? Cevap: SİSTEM YAZILIMIDIR

İŞLETİM SİSTEMİ YAZILIMLARI Bilgisayar kullanıcısı ile bilgisayarı oluşturan donanımlar arasındaki iletişimi sağlayan yönetici yazılımdır. Bilgisayarlar işletim sistemleri olmadan bir takım elektronik parçalardan ibarettir. Bir nevi işletim sistemi bizimle bilgisayar donanımı arasında tercüman gibidir. Bizden giden istekleri donanımın anlayacağı komutlar şeklinde iletirken, donanımdan gelen istekleri ve mesajları bizim anlayacağımız şekilde iletir.

İşletim sistemi olmadan uygulama yazılımları ve diğer yazılımlar çalışamazlar. Bu nedenle bir bilgisayara yüklenmesi gereken ilk yazılım işletim sistemidir. Diğer yazılımlar işletim sistemi üzerine yüklenirler. Bilgisayar donanımlarının birbiri ile uyumlu bir biçimde çalışmasını sağlar. Başka bir deyişle, işletim sistemi bir bilgisayar sisteminin maestrosudur. EK-2

İşletim sistemleri günümüzde bilgisayar teknolojisinin gelişmesi ile birlikte çeşitlilik kazanmıştır. Örneğin, MsDos Unix Linux Macintosh Os/2 Android Ios WINDOWS .

İŞLETİM SİSTEMLERİ ÖZELLİKLERİNE GÖRE BELLİ GRUPLARA AYRILMAKTADIR KULLANICI ARA BİRİMİNE GÖRE İŞLETİM SİSTEMLERİ: Metin Tabanlı İşletim Sistemleri: Bu tür işletim sistemlerinde görsel bir ara yüz bulunmamaktadır. Komutlar klavyeden girilir. Bu tür işletim sistemlerine MS-DOS veya UNIX işletim sistemleri örnek gösterilebilir.

2. Görsel İşletim Sistemleri: Bu tür işletim sistemlerinde görsel bir ara yüz mevcuttur. Kullanıcı işlemleri görsel öğeler kullanarak gerçekleştirir. (Windows, Linux, Android, ios)

B. KULLANICI SAYISINA GÖRE İŞLETİM SİSTEMLERİ: Tek Kullanıcılı İşletim Sistemleri: Bu tür işletim sistemlerinde birden fazla kullanıcının farklı dosya ve ayarlar ile oturum açılmasına izin verilmez. İşletim sistemi oturum açan kullanıcıya göre farklılık göstermez. (DOS, Windows 98) 2. Çok Kullanıcılı İşletim Sistemleri: Sisteme birden fazla kullanıcı tanımlanabilir. Kullanıcılar farklı ayarlar ile ve kişisel dosyaları ile oturum açabilirler. (Windows, UNIX, LINUX) EK-1a

C. YAPILAN İŞLEM SAYISINA GÖRE İŞLETİM SİSTEMLERİ: 1. Tek Görevli İşletim Sistemleri: Sistem aynı anda sadece 1 iş yapabilir. Örneğin dosya kopyalama işlemi yapılırken başka bir işlem yapılmasına izin verilmez. (MS-DOS vs) 2. Çok Görevli İşletim Sistemleri: Sistem aynı anda birden fazla işi gerçekleştirebilir. Örneğin, müzik dinlerken internet siteleri gezilebilir veya yazı yazılabilir. (Windows, Linux, Android vs)

BAZI İŞLETİM SİSTEMLERİ VE ÖZELLİKLERİ MsDOs (Microsft disk operating system) Disk işletim sistemi anlamına gelen DOS, metin tabanlı, tek kullanıcılı ve tek görevli bir işletim sistemidir. Bu işletim sistemi ile bir ağ kurulamaz. Dosya adları en fazla 11 karakterden oluşmaktadır. Bugün Windows’un DOS tabanlı olmayan sürümleri, bir komut satırı ekranı ile DOS komutlarını desteklemektedir.

2) Unix 60’lı yılların sonunda “C” diliyle yazılan bir işletim sistemidir. Çok kullanıcılı ve aynı anda birçok işi yapabilen bir işletim sistemidir Hem metin ara yüzlü hem de grafik ara yüzlüdür. Özellikle bankalar, büyük şirketler ve devlet kurumlarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Kullanımının zorluğundan dolayı daha çok uzmanlar tarafından kullanılmasına neden olmaktadır. Pek çok Unix çeşidi vardır. (BSD Unix, OpenSolaris, HP-UX, AIX, SCO Unix, Sun OS… )

3) Linux Linux kodları açık olarak ücretsiz dağıtılan bir işletim sistemidir. C programlama dilini bilen kullanıcılar Linux’ u değiştirebilir, geliştirebilir. Grafik kullanıcı arabirimine sahiptir. Çok kullanıcılı ve çok görevli işletim sistemidir • Ubuntu, Red Hat, Fedora, Debian gibi farklı çeşitleri vardır. • TÜBİTAK’ın geliştirdiği yerli Linux dağıtımı PARDUS projesidir. PARDUS = Yerli Malı Linux

4) Macintosh İşletim sistemi Macintosh, 1984 yılında apple firması tarafından üretilmiş bir bilgisayardır ve işletim sistemini de apple firması üretmiştir Grafik kullanıcı arabirimi olan işletim sistemleri Macintosh’ten esinlenmişlerdir. En temel özelliği kullanım kolaylığıdır ve fare kullanımı çok önemlidir. 5) OS/2 İşletim sistemi Grafik tabanlı olmasından dolayı Windows ve Macintosh’e benzer. Önemli özellikleri arasında MS-dos ve Windows’u çalıştırabilmesi, Internet’e bağlanması ve multimedia desteği sayılabilir. OS/2 kullanımı yaygın değildir.

5) Android İşletim sistemi Android; Linux tabanlı, mobil cihaz ve cep telefonları için açık kaynak kodlu bir mobil işletim sistemidir. Android’in halihazırda 25o ooo'den fazla uygulama bulunmaktadır. Google Play, Android işletim sistemi uygulamalarının indirilebildiği kurumsal uygulama mağazasıdır. 6) Ios İşletim sistemi Apple telefonlarda (iPhone) ve Tabletlerde (iPad) kullanılan bir işletim sistemidir.

5) Windows İşletim sistemi Microsoft şirketinin geliştirdiği Windows (pencereler) Kullanıcıya grafik arabirimler ve görsel iletilerle yaklaşarak, yazılımları çalıştırmak, komut vermek gibi klavyeden yazma zorunluluğunu ortadan kaldıran, dünyada en çok kullanılan işletim sistemi ailesidir. İlk Windows 1981 yılında satışa sunulmuştur. Günümüzde en çok kullanılan sürümü Windows 7 olmuştur. Özellikle tablet bilgisayarlar için Windows 8 geliştirilmiştir.

Microsoft Windows Serüveni 1985 1987 1990 1993 1993 1993 1995 1996 1998 1999 Windows for Workgroups, Windows 3.1’in ağ desteği sunan sürümüdür. Windows NT 3.1 ise, yeni sistemlerin alt yapısını oluşturan iş istasyonları sürümüdür. Alsında “New Technology” anlamına gelen NT ifadesinin çoğunlukla yanlış biçimde “network” olarak algılandığını görebilirsiniz. Diğer sürümlere göre daha gelişmiş ağ desteği sunması da, bu yanlış algılamanın sebeplerinden birisidir. Windows 95’in ardından 1996 yılında çıkan 4.0 sürümü ile NT sistemlerin gelişimi devam etmiştir. 1999 yılında çıkan Windows 98 Second Edition, Windows 98’e göre daha kararlı bir işletim sistemi olmuştur. 2000 yılının işletim sistemi aslında Windows 2000’dir. Milennium Edition ise, Windows 98’in Windows 2000’e yakınlaştırılmış bir ara sürümü olara karşımıza çıkar. 1 yıl içinde de terk edilmiş ve 2001 yılında en uzun soluklu Windows sürümü olan XP gelmiştir. Windows 2000’in yerini alacak olan yeni Windows sunucu ailesinin ilk sürümü 2003 yılında çıkmıştır. 2006 yılında Windows Vista, 2007 yılında Windows Home Server, 2008 yılında yeni Windows Server çıkmıştır. Eğitimin hazırlandığı bu yıl içinde Windows 7 ile tam olarak tanışmış olacağız. Azure ise, tam olarak 2010 yılında kullanıma açılacak olan bir servis platformudur. Windows Azure ve rakiplerinin gelişim ile birlikte İşletim Sistemi algımız ciddi şekilde değişime uğrayacaktır. 2000 2000 2001 2003 2006 2010 2007 2008 2009

Popüler Windows Sürümleri Hızlı Bakış: Windows Sürümleri Windows 95, 98 ve ME sürümleri DOS tabanlıdır. Windows NT üzerine geliştirilen Windows 2000’in elde ettiği başarı sonrasında DOS tabalı Windows’lar terk edilmiştir. Windows XP, Windows 2000 mimarisi üzerine kuruludur. XP sonrasında ev ve iş istasyonları için ayrı Windows versiyonları da terk edilmiştir. Bunun yerine, daha az veya daha fazla özellik sunan farklı alt sürümlerin çıkartılması yoluna gidilmiştir. Popüler Windows Sürümleri Windows 95 Windows NT 3.1 Windows 98 NT Workstation 4 Windows ME Windows 2000 Windows XP Home / Pro Windows Vista Starter / Home Basic / Home Premium Bussines / Ultimate Windows 7 Starter / Home Basic / Home Premium Professional / Ultimate / Enterprise Windows sürümlerini incelemeye devam etmeden önce, hızlıca genel bir inceleme yapalım. Windows 95, 98 ve ME sürümleri Microsoft’un DOS tabanlı işletim sistemleridir Windows NT üzerine geliştirilen Windows 2000’in elde ettiği başarı sonrasında DOS tabalı Windows’lar terk edilmiştir. Windows XP ve sonrası, Windows 2000 mimarisi üzerine kuruludur. XP sonrasında ev ve iş istasyonları için ayrı Windows versiyonları sunulması da terk edilmiştir. Bunun yerine, daha az veya daha fazla özellik sunan farklı alt sürümlerin çıkartılması yoluna gidilmiştir. Windows XP Home ve Pro olmak üzere 2 sürüm halinde sunulmuşken, Windows Vista 5, Windows 7 ise 6 farklı sürüm olarak satışa sunulmuştur. mehmetertas@erciyes.edu.tr

EK-1a

EK-1b

İşletim Sistemlerinin Temel İşlevleri (Yerine Getirmesi Gereken Fonksiyonlar) EK-2 Bilgisayarı başlatmalı ve kapatmalı İyi Bir Kullanıcı arayüzü sağlamalı Programları yönetmeli Bilgileri uzun vadede saklamalı Görevleri düzenlemeli Aygıtları düzenlemeli İnternet bağlantısı oluşturmalı Monitör performansını kontrol etmeli Yardımcı programlar sağlamalı Otomatik olarak güncelle yapabilmeli Ağı kontrol etmeli Güvenliği yönetmeli