BBY242 BİLGİ ERİŞİM Prof. Dr. Oya GÜRDAL TAMDOĞAN ŞUBAT 2017 BİBLİYOGRAFİK DENETİM ARAÇLARININ KULLANILIRLIK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ BBY242 BİLGİ ERİŞİM Prof. Dr. Oya GÜRDAL TAMDOĞAN ŞUBAT 2017

Bibliyografik Tanımlama BİBLİYOGRAFİK DENETİM ARAÇLARININ KULLANILIRLIK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ Tür Amaç Kapsam Düzen Bibliyografik Tanımlama Özel işaretler

Amaç Tür Kullanıcı açısından Bilgi uzmanı açısından

Tür Bilgi erişim sisteminin türü ya da Bibliyografik kaynağın türü

Kapsam Konusu (genel, özel , hangi konular?) İçerdiği kaynak türleri (makale, kitap,…) İçerdiği kaynakların dili İçerdiği kaynakların zamanı İçerdiği kaynakların coğrafi alanı (bölgesel sınırlılık, …) İçerdiği kaynakların formatı (basılı, elektronik, mikro ortam, görsel-işitsel ortam, yazılı ortam)

Düzen Basılı ise (tek parça, çok parça; başında ve sonunda yer alan önemli bilgiler: kaynak sonu dizini, indekslediği dergilerin listesi vb.) Sistematik, alfabetik, kronolojik mi? Fiziksel görünümü (Punto büyüklüğü, sütunları vb.)

Bibliyografik Tanımlama Bibliyografik kimlik Diğer bilgiler

Bilgi erişim sisteminde bulunan özel işaretler ya da Bibliyografik kaynakta bulunan özel işaretler

SORGULAMA FORMÜLASYONU BİLGİ ERİŞİM SİSTEMİ KULLANICI GELEN DOKÜMAN İÇERİK TANIMLAMASI DENETİM ARAÇLARI SORGULAMA FORMÜLASYONU TARAMA ORTAMI SORGULAMA İNDEKS KAYDI Çıktı Geribildirim (Feedback)

BİLGİ ERİŞİM SİSTEMLERİNİN TÜRLERİ Bilgi merkezleri Veritabanları Tarama motorları Açık erişim sistemleri

BİLGİ ERİŞİM- KÜTÜPHANELER VE DİĞER BİLGİ MERKEZLERİ Kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleri, kullanıcıları için diğer tüm bilgi erişim sistemi türlerini bünyesinde bulundurabilen bugün için, tek bilgi erişim sistemi türüdür.

BİLGİ ERİŞİM- KÜTÜPHANELER VE DİĞER BİLGİ MERKEZLERİ Aynı zamanda, hem insan-insan (kullanıcı - kütüphaneci ya da kütüphaneci - kütüphaneci) hem insan-makine (kullanıcı/kütüphaneci - bilgisayar/enformasyon teknolojisi ürünleri), hem de insan-nesne (kullanıcı/kütüphaneci - bilgi kaynağı) etkileşiminin yaşandığı, bugün için, tek bilgi erişim sistemi türü yine kütüphaneler ve diğer bilgi merkezleridir.

BİLGİ ERİŞİM- KÜTÜPHANELER VE DİĞER BİLGİ MERKEZLERİ Üstelik tüm bilgi erişim sistemlerini bünyesinde bulundurarak bilgi erişim sürecini insanlık adına, hiçbir karşılık beklemeden, yaşatmayı ilke edinmişlerdir. Ulusal ve uluslararası düzlemde bilgi mirası ve kültür mirasının taşıyıcısıdırlar. Dolayısıyla bilginin dolaşımı, aktarımı, yayımı ve üretimi sürecini tanımlayan enformasyon zincirinin önemli aktörüdür. Bu nitelikleri ile olmazsa olmazdırlar.

BİLGİ ERİŞİM: KAVRAMSAL İÇERİK ‘Bilgi erişim’ (süreç) , Bilgiye seçici biçimde yaklaşan ‘kullanıcı’ ile sistematik hale getirilen ve kullanılır kılınan (depolanmış) ‘bilgi’ arasındaki bilgi akış sürecini kesintisiz biçimde sağlamak üzere, belirli yöntem ve tekniklerin kullanılarak sistem içindeki bilgi kaynağı ve/veya bilgi kaynağı içindeki bilginin çağrılması, çekilip alınması ve değerlendirilmesi sürecidir. Etkin ve etkili bilgi erişim sürecinin yaşanmasını olanaklı kılan ‘Bilgi erişim sistemi’ ise, Bilgiye seçici biçimde yaklaşan ‘kullanıcı’ ile sistematik hale getirilen ve kullanılır kılınan (depolanmış) ‘bilgi’ arasındaki bilgi akış sürecini kesintisiz biçimde sağlamak üzere bir araya gelen, her biri kendi üzerine düşen iş- levi yerine getiren, birbirleriyle etkileşimli ve uyumlu parçaların bileşkesidir

ENFORMASYON ZİNCİRİ

SORGULAMA FORMÜLASYONUNUN AŞAMALARI Bilgi isteğinin/gereksinimin tanımlanması Sınırlılıklar (Sınırlılıkların belirlenmesi)

Bilgi isteğinin/gereksinimin tanımlanması Bilgi isteğine/gereksinimine uygun anahtar sözcüklerin/terimlerin/kelimelerin seçimi/belirlenmesi/tespiti. Tespit edilen anahtar sözcüklerin uygun operatörler ile uygun biçimde ilişkilendirilmesi.

Sınırlılıklar (Sınırlılıkların belirlenmesi) Tür Dil Zaman Yayın yılı açısından Konu açısından Coğrafi sınırlama Bilgi kaynaklarının yayınlandığı yer Format

Connectivity Content Community 5C Communication Commerce DENGE Bilgi Erişim Bilgi Depolama Connectivity Content Community 5C Communication Commerce DENGE Özümseme Nitelik Nicelik Kullanılırlık/ Yarar

Connectivity Genel anlamda bilgi ve/veya “bilgi erişim sistemleri”nin kullanımına talep nasıl yaratılabilir? Bilgilenme kültürü, gerekirse, popüler kültürün unsuru olabilir mi; olmalı mı; nasıl? Basılı ve/veya elektronik ortamdaki bilgi erişim sistemleri”ni oluşturan altyapı unsurları nelerdir? Elde tuttuğumuz ve sahip olamadığımız değerler nelerdir, nasıl elde edilebilir, ediniminde izlenecek “iş modeli” neleri içermelidir?

Connectivity……. “Bilgi /dijital uçurumu” (digital divide) aşmada BES nasıl kullanılabilir? Olgunun içerdiği tehditler fırsatlara nasıl dönüştürülebilir mi? Bilgi kullanımı/ bilgiye talep açısından ülkenin gerçekleri- bilgi bağlamında toplumsal gereksinimler; bilgiyi kullanma/kullanmama nedenleri; bilgiyi kullanma alışkanlığı; bilgiyi arama davranışı; tercih edilen BES türü ve nedenleri; BES’nin varlığından haberdar olma durumu- kim(ler) nasıl tespit edebilir? Uygun BES ile hedef kitle/kullanıcı grupları nasıl buluşturulabilir?

Content BES’nin kapsamı, içerdiği konu(lar) ya da hangi konuda hangi BES kullanılabilir? Seçenekler arasında öncelikler? Veritabanlarının içeriğini oluşturan bilgi kaynaklarının (büyük ölçüde dergilerin) niteliği; Bilimsel/aktüel (%?) Hakemli/hakemsiz (%?) Nerelerde indekslendiği Güncellik

Content……… Sorgulama sonucu sunulan bilginin içeriği; Bibliyografik kimlik (%?) Öz (?) Tam metin (?)/ niteliği Ne kadar geriye dönük/arşivleme olanağı Kavramlar dizini (thesaurus), konu başlığı listesi vb. denetim araçlarını içerip içermediği

Content……. Sorgulama sonucu elde edilen kayıtları edinme kolaylıkları/süzme olanakları Basılı çıktı (print-out) Download E-posta Uygun dokümanları sıralama seçenekleri Anlamlılık Yazar adı Kronolojik Dergi/yayın adı

Community Kullanıcının veritabanı ile ortak değerlerini keşfetmesinde izlenecek yöntem, kullanılabilecek araçlar (kullanıcı arayüzü) yeterli mi? Veritabanı söz konusu değeri yaratmak için gerekli bilgiyi yeterince içeriyor mu? İçerikteki konular Taranan yayınlar Kullanım bilgisi Çıktı bilgileri vb. hakkında ön bilgi

Communication Bilgi-kullanıcı etkileşimi Hız Kullanım kolaylığı /Kullanıcı dostu (user friendly) Dizinleme dili ve yöntemi açısından BES’nin hedefi Kesin isabet (precision) – Erişim isabeti (recall) Sorgu cümlesindeki terimin nere(ler)den arandığı Yöneltmeler

Communication…….. Sorgu dili ve sistemin dili Sorgulama formülasyonuna (soruyu tanımlama ve rafine etme) ilişkin seçenekler; Dil Coğrafi alan Doküman türü Zaman vb. Operatörler, “ “, * vb. Büyük harf-küçük harf duyarlılığı İlişkili kayıtlara yöneltme Diğer dokümanlar (related records) Tanıtaçlar (descriptor) aracılığyla Kullanım kolaylıkları yeterince ayrıntılı ve anlaşılır mı?

Commerce Kullanılırlık Veri tabanındaki bilginin dolaşımı ve üretimi süreci sonundaki ürünün yarattığı katma değeri ölçme Özümseme Anlamlılık Yeterlilik Yenilik Zamanlılık Anlaşılırlık Geribildirim alma teknikleri “Dokümanter ispat” Kİ ve Eİ değerleri ve oranları

Commerce……… VT üreticisi/dağıtıcısı tarafından kullanılırlık verilerini içeren istatistiki verilerin varlığı/geçerliliği BES’nin, bilgi merkezine, kullanılırlığı izlemek üzere Access gibi bir VTYS aracılığıyla VT oluşturma ve farklı amaçlarla rapor üretme şansını sunup sunmadığı Elektronik (Evet)- basılı (Hayır) gibi bir anlayış bilmenin mi yaksa bilgilenme bilinci ve/veya kültüründen yoksunluğun göstergesi mi? Bilgilenme bilinci ve kültürü için ne yapmalıyız?