Ders 10 Kavram Öğretiminin Planlanması ve Uygulanması Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Önkoşul Davranışları Gözden Geçirme Kavram öğretimi yapacağınız öğrencinin bu öğretim için gerekli önkoşul özelliklere sahip olup olmadığını ve öğretilecek kavramların onun için işlevsel olup olmadığını gözden geçirin. Bunun için şunları yapabilirsiniz: Öğrenciyi doğrudan gözleyin. Öğrenci ile ilgili kayıtları gözden geçirin. Öğrencinin öğretmeni ve ailesi ile görüşerek önkoşul becerilere sahip olup olmadığını ve hangi kavramların onun için daha işlevsel olacağına karar verin. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Gerekli ön-koşul özellikler: Öğrencinin alıcı dil becerilerinin öğretimin yapılmasını sağlayacak yeterlilikte olması. Öğrencinin “bak, göster, al” gibi basit yönergeleri anlıyor ve yerine getiriyor olması. Öğrencinin öğretim sürecini engelleyecek nitelikte davranış problemlerinin olmaması Öğrencinin görsel, işitsel ve dokunsal uyaranlara en az beş dakika süreyle dikkatini yöneltebilmesi. Öğrencinin nesneler arasından seçim yapabilmesi. Öğrencinin eşleme/ayırt etme becerilerine sahip olması. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Etkili Pekiştireçleri Belirleme ve Kullanma Hangi yöntemle öğretiyor olursanız olun etkili pekiştireçlere ihtiyacınız olacaktır. Etkili pekiştireçleri belirlemek ve bu pekiştireçleri etkili şekilde kullanmak için aşağıdaki ipuçları yol göstericidir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Etkili Pekiştireç Belirleme Öğrenci/öğrencilerinizin yemekten, oynamaktan, yapaktan hoşlandıkları şeylerin listesini yapın. Öğrencinizle sözel iletişim kurabiliyorsanız, bu listeyi onlara sunun. Neleri sevdiğini, neleri sevmediğini, neleri daha çok sevdiğini sorun ve yanıtları listenizde işaretleyin. Öğrencinizle ilgili diğer kişilerle görüşün (anne baba gibi). Öğrenci/ öğrencilerinizi gözleyin ve deneyin. Değişik ortamlarda pekiştireç olabileceğini tahmin ettiğiniz uyaranları onlara sunun ve hangilerinin etkili olduğunu kayıt edin. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Pekiştirme Kuralları Pekiştirme uygun davranışa bağımlı olmalıdır. Pekiştirme uygun davranışın hemen ardından uygun davranış betimlenerek verilmelidir. Pekiştirme programının başlangıcında ve edinim aşamasında davranış her oluştuğunda pekiştireç sunulmalıdır. Etkili pekiştireçler kullanılmalı ve pekiştireçler çeşitlendirilmelidir. Pekiştireçler etkili bir pekiştirme tarifesiyle sunulmalıdır. Pekiştireç uygulayıcı için kolay ulaşılabilir ve kolay kullanılabilir olmalıdır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Pekiştirme Kuralları Pekiştireç öğrencinin yaş, gelişim düzeyi, cinsiyet gibi özelliklerine uygun olmalıdır. Grup eğitiminde her çocuğun pekiştireci farklı ise ortak bir pekiştireç belirlenmelidir. Pekiştireç doygunluk sağlamamalıdır. “Böyle davrandığın için seni seviyorum” gibi sevgi ifadeleri pekiştireç olarak kullanılmamalıdır. Pekiştireçler zamanla silikleştirilmeli, davranışın doğal pekiştireçlerle yapılması sağlanmalıdır. Sembol pekiştireç kullanılıyorsa hangi davranışa kaç sembol verilecek, kazanılan semboller hangi ödüle dönüştürülecek (kaç sembole hangi ödül verilecek) belirlenmelidir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavramı Tanımlama Belirlediğiniz kavramı tanımlayın. Tanımlamakta zorlandığınız kavramlarda Türkçe sözlükten yararlanabilirsiniz. Öğrencinizin özelliklerini dikkate alarak kavramın farklı anlamlarına yönelik ilişkili nitelikleri öğretim planınıza dahil edebilir ya da etmeyebilirsiniz. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavramın İlişkili ve İlişkisiz Niteliklerini Belirleme Kavramı tanımlayan niteliklere ilişkili nitelikler denildiğine değinilmişti. İlişkisiz nitelikler ise kavramı tanımlamazlar, fakat kavramın yapısında bulunurlar. Belirlenen ilişkisiz nitelikler kavramı basamaklandırmaya ve farklı olumlu örneklerini üretmeye yardımcı olur. Bu nedenle kavramın ilişkili ve ilişkisiz niteliklerinin iyi ortaya konmuş olması gerekir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavram Basamaklarını Oluşturma Özel gereksinimli öğrencilere kavramları öğretirken, birinci basamakta tüm ilişkisiz niteliklerin kontrol edilmesi, onların dikkatini ilişkili niteliğe yöneltmek açısından önemlidir. İlk basamakta aynı tür ve tipte nesneler kullanılır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Ölçüt Bağımlı Ölçü Aracını (ÖBÖA) Oluşturma Bildirim nedir? Kavramın yapılış sırası, basamakları Kavram analizi genelde 9 basamaktan oluşur, beceri analizinde ise bazı basamaklar atlanabilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Bildirimlerin özellikleri Her birinde tek eylem olur. Bildirimlerde birey adı bulunmaz. Ancak amaç yazarken çocuğun adıyla birlikte ölçütte yer alır. Kavram bilişsel beceri olduğu için ölçüt en az %70 ama ideali %80 dir. 4 denemenin 3’ü ya da 5 denemenin 4’ünü yapabilmesidir… Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavramın Olumlu ve Olumsuz Örneklerini Belirleme Kavram öğretimi ve kavramın değerlendirilmesi için ayrı ayrı olmak üzere, her bir bildirim için ölçüt kadar olumlu ve olumsuz örnek hazırlanmalıdır (her bir bildirimde 4 er set). Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Doğru ve Yanlış Tepkileri Tanımlama Gelişmeleri güvenilir şekilde kaydetmenin önemli olduğunu hepimiz biliyoruz. Bunun yolu ise öğrencilerin vereceği tepkileri doğru ve yanlış olarak sınıflayabilmektir. Bu nedenle doğru ve yanlış tepkileri tanımlamamız gerekiyor. Aşağıdaki örnekte doğru yanlış tepki tanımları verilmiştir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Doğru tepkiler, öğrencinin uygulamacı tarafından kendilerine yöneltilen “Hangisi öğretilen kavramın adı? Göster” şeklindeki beceri yönergesine karşılık 4-5 sn. içinde doğru materyali parmakla işaret etme, masadan alıp uygulamacıya verme ya da masa üzerinde iteleyerek uygulamacıya doğru uzatma olarak tanımlanabilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Yanlış tepkiler, 4-5 sn. lik yanıt aralığı içinde istenilmeyen aracı gösterme, uzatma ve verme, iki aracı birlikte gösterme, uzatma ve verme, araçları üst üste koyma, saklama, yerlerini değiştirme ve tepki vermeme olarak tanımlanabilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Performans Düzeyinin Belirlenmesi Değerlendirme Öncesi Öncelikle bir ÖBÖA’nın öğrencinin performans düzeyini gerçekçi olarak açığa çıkarabilmesi için her bir bildirimi ölçecek şekilde araç-gereçler geliştirilirken her sorunun kendi içinde kapsadığı araçların birbiri ile aynı cinste olmasına ancak bir sorudan diğer bir soruya geçildiğinde kullanılan araçların farklı cinste araçlar olmasına dikkat edilmelidir. Performans düzeyi belirlenirken öğrenciyle bireysel olarak değerlendirme yapılır. Bunun nedeni öğrencinin diğer öğrencileri model alarak tepkide bulunmasını önlemektir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Birebir ortam, sınıfımızdaki öğrencilerin dikkat problemleri ve olumsuz davranışlarına bağlı olarak öğrencinin hiç kimseyi göremeyeceği bir şekilde sınıftan paravanla ayrılmış bir bölme olabileceği gibi diğer öğrencilerden ayrılmadan sadece öğretmen ve öğrencinin bir masada karşılıklı oturması şeklinde de planlanabilir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Pencereyi görmeyecek şekilde oturmalı Kapı yanına oturmamalı Sessiz bir ortam olmalı (çocuğun dikkatini dağıtacak uyarıcılar ortamda bulunmamalı, gürültü, ısı, ışık, ölçü aracı ile ilgili olmayan materyaller olmamalı) Pencereyi görmeyecek şekilde oturmalı Kapı yanına oturmamalı Çocuğun fiziksel özellikleri dikkate alınmalıdır (hasta vb. olduğu günler olmamalı) Uygulayan kişi çocukla daha önceden ilişki kurmuş bir kişi olmalı Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Performans Düzeyinin Belirlenmesi Değerlendirme Uygulanacak ölçü aracı bir kavram ya da ünite ölçü aracı ise uygulayan kişi ve öğrenci karşı karşıya oturur (beceri ölçü aracı ise yan yana ya da çocuğun çaprazına oturulur) Performans alımına başlamadan önce öğrenciye hangi konuyla ilgili çalışma yapılacağı genel ad olarak açıklanmalıdır (Örn., Kırmızı kavramıyla ilgili performans alınacaksa bunun yerine “Seninle bugün renk çalışması yapacağız.” denmelidir. Öğrenciye çalışma süresince uyması gereken kurallar açıklanır (hem ölçü aracı ile ilgili soruları ne şekilde dinleyip yanıtlayacağı hem de çalışma sırasında göstermesi gereken sınıf ortamına uygun diğer davranışlar). Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Çalışma sonunda öğrenciye bir pekiştireç verilecekse bu açıklanarak gerekirse gösterilir ancak daha sonra ortamdan kaldırılır. Performans düzeyinin belirlenmesinde kullanılacak araçlar çoğunlukla masanın yanında daha alçak bir masada ya da kutunun içinde bildirimlere göre sınıflandırılarak yerleştirilmeli, çalışmaya başlamadan önce öğrenciye kabaca incelettirilmeli ve daha sonra bu kutu öğretmenin kullanmadığı eli tarafına, masa seviyesinden daha aşağıda bir sehpanın üzerine yerleştirilmelidir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Bildirimler ile ilgili araçlar sırası geldikçe ortama sokulur. Performans alımı sırasında öğrencinin doğru/yanlış tepkilerinin kayıt edileceği kayıt formu önceden hazırlanmalıdır. Öğrencinin kendi bireysel özelliklerine göre çalışmanın yapılacağı masanın bir kenarına konulabileceği gibi eğer öğrencinin dikkatini çekecekse ve onun bu kayıt formuyla ilgilenmesine yol açacaksa öğrencinin görmeyeceği bir şekilde masanın altında bir yere ya da öğretmenin dizleri üzerine yerleştirilebilir. Öğrencinin doğru yanlış tepkilerinde öğretmenin kullanacağı işaretlemelerin öğrenci için bir anlam taşımamasına özen gösterilmelidir. Bu formun niçin kullanıldığı çalışmaya başlamadan önce çocuğa açıklanmalıdır. Bildirimler ile ilgili araçlar sırası geldikçe ortama sokulur. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Daha sonra öğretmen tarafından soru yönergesi verilmelidir. Performans alımı sırasında öğrencinin masaya konan araçlara teker teker bakmasının sağlaması ve ele alınan kavramın ilişkili niteliğine dikkat çekilmesi gerekir (bunların şekillerine bak, renklerine bak vb). Bunu yaparken kimi öğrenciye tek tek araçları tutturmak ya da parmağıyla dokunmasını sağlamak gerekebilir. Araçlar incelendikten sonra tesadüfi tepkileri önlemek için soru yönergesini vermeden önce öğrencinin ellerini masadan çekmesi sağlanmalıdır. Daha sonra öğretmen tarafından soru yönergesi verilmelidir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kavramla ilgili performans düzeyi belirlenirken daha sonraki bildirimler için ipucu niteliği taşıyan I. Bildirimle çalışmaya başlanmamalı önce söyleme düzeyi ile ilgili bildirimlerde çocuğun performans düzeyi alınmalıdır (3, 6 ve 9. bildirimler). Eğer öğretmen soru sorduktan sonra 4-5 saniye içinde öğrenci tepki vermemişse öğretmen soruyu tekrar yöneltmelidir. Öğrenci yine tepki göstermezse bu tepkisizlik, yanlış cevap olarak işaretlenebilir. Öğretmen soruyu sorduktan sonra çocuk önce doğru tepki göstermiş ancak hemen sonra yanlış tepki vermişse ya da tam tersi olmuşsa öğretmen masadan araçları toplamalı çocuğun oturuş düzenini düzenlemeli ve soruyu tekrarlamamalıdır. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Performans alımı süresince öğrencinin tüm doğru-yanlış cevaplarına öğretmenin nötr kalması (tepkisiz) gerekir. Ancak bu, öğrencinin uygun oturduğu, baktığı araçları toplamaya yardım ettiği için ödüllendirilmemesi anlamına gelmemelidir. Sınıf ortamına uygun olan tüm davranışlar sosyal pekiştireçlerle başlangıçta sürekli olarak sonraları aralıklı olarak pekiştirilmelidir. Çalışma sonunda ne üzerinde çalışıldığı ve çalışma süresince öğrencinin yaptığı sınıf ortamına uygun davranışlar tek tek betimlenmeli ve çalışma başında öğrenciye vaat edilen pekiştireç verilmelidir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Araştırmalarda herhangi bir kavramda performans düzeyi belirlenirken en az 3 kararlı nokta bulunması üzerinde durulur. Bunun anlamı çocuğun bir gün bir bildirim için sorulan soruya bu günü izleyen en az 3-4 günde de birbirini izleyecek şekilde ya da ortalama olarak 3 doğru cevap vermesi demektir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Performans Düzeyi Belirleme Kayıt Formu (Kırmızı Kavramı) Bildirimler Ölçüt Öğrenci Tepkileri Sonuç 1.Bildirim 3/4 + + - + + 2.Bildirim + + + + 3.Bildirim + - + + 4.Bildirim - + - - - 5.Bildirim - - - - 6.Bildirim + - - - 7.Bildirim 8.Bildirim + - - + 9.Bildirim Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Performans Düzeyi: Öğrencinin en son gerçekleştirdiği bildirimdir. Örn: (3. bildirim) Öğrenci, 4 farklı renkte aynı tipte nesne ya da nesne resimleri arasından kırmızı olan gösterilip “bu ne renk” diye sorulduğunda dört denemenin üçünde kırmızı olduğunu söyler. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Uzun Dönemli Amaç: en son bildirimdir yani 9. bildirim Öğrenci, çevresindeki karışık renkli nesne ya da nesne resimlerinin kırmızı olan bölümlerini isimlendirir. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kısa Dönemli Hedef I. (6. bildirim) Öğrenci, dört farklı renkte, farklı tipte nesne ya da nesne resimleri arasından kırmızı olan gösterilip “Bu ne renk?” diye sorulduğunda üç oturum üst üste 4 denemenin 3’ünde kırmızı olduğunu söyler. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

Kısa Dönemli Hedef II (9. bildirim) Öğrenci, çevresindeki karışık renkli nesne ya da nesne resimlerinin kırmızı olan bölümleri gösterilip “Burası ne renk?” diye sorulduğunda üç oturum üst üste 4 denemenin 3’ünde kırmızı olduğunu söyler. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret

KDH I için; 4. 5. ve 6. bildirimler Öğretimsel Amaçlar KDH I için; 4. 5. ve 6. bildirimler KDH II için; 7. 8. ve 9. bildirimler. Arş. Gör. Dr. Zeynep Bahap Kudret