Etik Kavram ve İlkeler Prof. Dr. Ayten DEMİR A.Ü. Sağlık Bilimleri Fak.

ETİK İLKELER ZARAR VERMEMEK (NONMALEFİCENCE) YARARLILIK OTONOMİ (BENEFİCENCE) OTONOMİ (AUTONOMY) Zarar Vermeme (do not harm) özellikle gebe kadınlar, çocuklar, mental ve fiziksel gelişim geriliği olanlar, yaşllar, mahkumlar, esirler, öğrenciler, hastalar ve hayvanlar üzerinde yapılacak tıbbi girişim v araştırmalarda son derece önemlidir. ADALET (JUSTİCE)

Etik ilkelerinden Birincisi zarar vermeme-yararlılık ilkesidir Etik ilkelerinden Birincisi zarar vermeme-yararlılık ilkesidir. İnsan hayatının korunması gereken en yüce değer olduğu bilinciyle, ilgisizlik, deneyimsizlik ve ihmal gibi nedenlerle kişinin öncelikle zarar görmesini önlemek amaçlanır. Kişi tıbbi uygulamaların geliştireceği risklerden korunmalı, klinik araştırma veya uygulamalar nedeniyle zarar görmesi engellenmeye çalışılmalı, güvenliğini sağlanmalı ve gereksininler doğrultusunda bütüncül bir sağlık hizmeti verilmelidir.

Bir diğer etik ilke özerklik ve bireye saygı'dır Bir diğer etik ilke özerklik ve bireye saygı'dır. İnsan haklarının temel dayanağı olan insan onuru ve bütünlüğüne saygı bireylerin inanç, değer ve gereksinimleri dikkate alınarak, bakımı konusunda istediği ölçüde, anlaşılır olarak, bilgilendirilmesi, yapılan müdahaleler konusunda bireyin veya yasal temsilcisinin sözlü ve yazılı rızasının alınması gibi anlamlar taşır. Bu ilke kapsamında; mahremiyet ve sır saklama'da yer alır. Buna göre kişinin fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden mahremiyeti korunmalı, kişiden alınan bilgiler hayatı tehdit eden bir zorunluluk olmadığı sürece izinsiz kimseyle paylaşılmamalıdır. Hizmet verilen bireylerle ilgili tutulan kayıtlar bakım ve tedavisiyle doğrudan ilgili olmayan kişilerden saklanmalıdır. Bildirimi zorunlu durumlarda bildirim nedeniyle oluşacak zararlardan bireyi korumak için önlemler alınmalı, bireye hangi sınırlar içinde gizlilik sağlanacağı söylenmelidir.

Adalet ve eşitlik ilkesi ise: Kişisel çıkar gözetmeksizin; ırk, dil, din, yaş, cinsiyet, inanç, sosyal ve ekonomik durum, siyasi görüş ayrımı yapmadan sağlık hizmetinin sunulmasıdır. Sunulan hizmet bireyin ihtiyaçları doğrultusunda zamanın emeğin ve diğer kaynakların adil dağılımını sağlamalıdır.

Sağlık profesyonelleri mesleki uygulama ve kararlarından kendileri sorumlu olduğu için temel yasal kavramları bilmek zorundadır. Sağlık profesyonelleri uygulamalarını etkileyen ve düzenleyen yasa bilgisine iki nedenden dolayı bilmek zorundadır; Karar ve uygulamalarının mevcut yasal düzenlemeyle uyumlu olmasını sağlamak için, Mesleki mükellefiyetten/sorumluluktan kendini korumak için.

HUKUK Hak ve yükümlülüklerimizi tanımlayan kurallar hukuk tarafından konulur. Hukuk tanımladığı bu yasalara uymayanlar için cezalar belirler. Kanunlar bu kuralların ve cezaların yanısıra devletin bu kuralları ve cezaları nasıl uygulayacağını da belirler. Yasalar toplumsal barışı, eşitliği, özgürlüğü, adaleti ve vatandaşların güvenliğini sağlar, mülkiyetini korur, ayrımcılığın önlenmesini sağlar, mesleklerle ilgili düzenlemeler yapar, kamu hizmetlerinin dağıtılmasını sağlar, toplumun çıkarlarını korur (Burkhardt ve Nathaniel, 2013:149) (Aydın, 2007:110) (Bilge, 2005: 13).

Yasaların toplumda dört temel işlevi vardır: 1) kişiler arası eylemleri tanımlamak ve sınırlarını çizmek, 2) kısıtlamalara kimlerin uyacağını ve kimlerin uygulayacağını belirlemek, 3) sorunları çözmek, 4) değişen koşullar altında kişiler, kurumlar ve gruplar arasındaki ilişki ve eylemleri yeniden düzenlemek

TIP HUKUKU Tıbbi uygulamadan kaynaklanan sağlık personelinin hak ve yükümlülükleri, yasal sorumluluğu, hasta hakları, ilaç hukuku, medikal hukuk gibi konuları ele alan hukuk dalıdır. Bu hukuk dalının temel özelliği disiplinler arası bir hukuk dalı olmasıdır ve diğer hukuk dallarıyla iç içe çalışmasıdır (Hakeri, 2007).

TIP HUKUKU Sağlık çalışanlarının görevleri mesleki olarak, yasa, tüzük, yönetmelik ve genelgelerle düzenlenmiştir. Ancak uygulamada sadece mesleğine özgü olarak düzenlenmiş olan yasal düzenlemelerden sorumlu değildir. Sağlık çalışanı sebebiyet verdiği hukuka aykırı bir durumda mesleki yasal düzenlemelerin yanı sıra çeşitli hukuk dallarına karşı da sorumlulukları olacaktır.

TIP HUKUKU Sağlık tedavisi ve bakımı uygulamalarında yasal düzenlemelerin amacı, uygulamaların yasal kontrolünü, halkı/bireyi/hastayı korumak için lisansın gerekliliğini sağlamaktır. Kanunlar; Hastaya yapılan tüm uygulamalarda yasal bir çerçeve kurmayı sağlar, Sağlık ekibindeki her bir meslek mensubunun sorumluluklarını ayırır, Sağlık ekibindeki her bir meslek mensubunun uygulamalarının sınırlarının belirlenmesine yardımcı olur, Sağlık mesleklerini kanunlar karşısında sorumlu kılarak, standart bir tedavi ve bakım hizmetinin sürdürülmesini sağlar.

Hukuki tıbbi uygulamanın özellikler Meşru amaç Ehliyet Standartlara uygun bakım Bilgilendirme

5237 sayılı Ceza Kanunu’muzda kusurluluk çeşitleri kast ve taksir olarak 2 bölümde düzenlenmiştir.

Komplikasyon/İzin Verilen Risk Fransızca “complication” kelimesinin sözlük anlamı, “karmaşıklık”tır. Tıp biliminin tam olarak bilinmesi mümkün olamayan yapısı içinde kusur bulunmaksızın oluşan, istenmeyen zararlı sonuçlar, “komplikasyon” olarak isimlendirilir. Alınacak tedbirlerle önlenebilecek olan, istenmeyen karışık durumların(gereken tedbirler alınmadığından) oluşması durumunda, tıbbi müdahale hatasından bahsedilebilir.

Komplikasyon/İzin Verilen Risk Taksirli davranan sağlık personeli izin verilen risk kuramından faydalanamaz. Yükümlülüğe aykırı özensizlik halinde izin verilen risk değil, izin verilmeyen ve sorumluluk doğuran bir risk söz konusu olur.

TEŞEKKÜRLER