DİN KÜLTÜRÜ ve AHLAK BİLGİSİ 8. SINIF 1. ÜNİTE KAZA VE KADER

KAZA VE KADER 1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır 2. Kader ve Evrendeki Yasalar 3. İnsanın İradesi ve Kader 3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu 3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık 3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür 4. Allah’a Güvenmek(Tevekkül) 5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Soru: Evrendeki varlıklar belli bir ölçüye göre değil de gelişigüzel yaratılsaydı nasıl bir durum ortaya çıkardı? İnsan akıl ve irade sahibi bir varlık olarak yaratılmıştır. O, kendi yaratılışı, dünya hayatı, varlıklar ve evren hakkında düşünür, çeşitli sorular sorar. Doğayı gözlemlediğinde, dünyada yaşam için uygun, dengeli ve ölçülü bir ortam olduğunu görür. Çünkü «Allah evrendeki her şeyi bir ölçüye göre yaratmıştır.» Bu nedenle evrendeki varlıklar kendi içinde dengeli ve uyumlu bir bütün oluşturmaktadır. İşte evren ve evrendeki her şeyin Yüce Allah’ın belirlediği kurallar içerisinde varlığını devam ettirmesi, onlar için belirlenmiş bir «Kader» olduğunu göstermektedir.

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Evrende tesadüfen oluşmuş hiçbir şey yoktur. Her varlık bir plan, program ve ölçüye göre yaratılmıştır. Her şeyi bir ölçüye göre yaratan Allah, yarattığı her varlığa, yapacağı işe uygun yetenek, biçim vb. özellikler vermiştir. Kader: Kelime anlamı bir şeyin ölçüsü, miktarı ve kıymeti demektir. Terim anlamı ise Yüce Allah’ın, başlangıçtan sonsuza kadar olmuş ve olacak şeylerin zamanını, yerini ve her türlü özelliğini önceden bilip takdir etmesidir(ölçü koyması, planlaması, programlaması). Kaza: Allah’ın ezelde(başlangıçta) takdir ettiği şeylerin yeri ve zamanı gelince gerçekleşmesine denir.

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Kamer Sûresi 49. Ayet «Gerçekten biz, her şeyi bir ölçü ve dengede yarattık.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Rahman Sûresi 5-8. Ayetler «Güneş ve Ay bir hesaba göre hareket etmektedir. Yıldız(lar) ve ağaç(lar), (Allah’a) secde etmektedirler. (O), göğü yükseltti ve ölçüyü koydu. Sakın dengeyi bozmayın.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Âli İmran Sûresi 191. Ayet «Onlar ayaktayken, otururken ve yanları üzerlerine yatarken Allah’ı anarlar. Göklerin ve yerin yaratılışı üzerinde düşünürler. Rabbimiz! Bunu boş yere yaratmadın, seni eksikliklerden uzak tutarız, bizi ateşin azabından koru derler.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Mülk Sûresi 3. ve 4. Ayetler «O, yedi göğü tabaka tabaka yaratandır. Rahmân’ın yaratışında hiçbir uyumsuzluk göremezsin. Bir kere daha bak! Hiçbir çatlak (düzensizlik) görüyor musun? Sonra tekrar tekrar bak; bakışların (aradığı çatlak ve düzensizliği bulamayıp) âciz ve bitkin hâlde sana dönecektir.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Enbiya Sûresi 33. Ayet «O, geceyi, gündüzü, Güneş’i ve Ay’ı yaratandır. Her biri bir yörüngede yüzmektedirler.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Zuhruf Sûresi 11. Ayet «O, gökten bir ölçüye göre yağmur indirendir. Biz onunla ölü araziyi canlandırdık. İşte siz de, böyle diriltileceksiniz.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır İnfitâr Sûresi 7. Ayet «O (Allah) ki, seni yarattı, seni düzenledi, sana ölçülü bir biçim verdi.»

1. Allah Her Şeyi Bir Ölçüye Göre Yaratmıştır Dünya, kendi ekseni etrafında belirli bir hızla dönmektedir. Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesiyle gece ve gündüz oluşur. Dünya’nın Güneş’e uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometredir. Bu mesafe canlıların yaşayabilmesi için ölçülü bir şekilde ayarlanmıştır. Atmosfer tabakası Dünya’mızın etrafını çepeçevre kuşatmaktadır. Şayet bu tabaka şimdiki hâlinden daha kalın olsaydı Güneş ışınları Dünya’ya ulaşamazdı. Atmosferdeki oksijen oranı % 21’dir. Oksijenin atmosferdeki oranı % 21’den fazla olsaydı bu durum canlılar arasında tehlike yaratırdı. Ve buna benzer…

2. Kader ve Evrendeki Yasalar 1.Fiziksel Yasalar Madde ve enerjinin oluşumu, değişimi, yapısı, hareketi ve maddeler arası ilişkilerle ilgili değişimlere denir. Deney, gözlem ve araştırmalar neticesinde anlaşılabilen bu yasalar değişmez olup evrensel bir niteliğe sahiptir. Kuran’da fiziksel yasalara işaret edilir; «Güneş ve Ay bir hesaba göre(hareket etmekte)dir.» (Rahman 5) «Denizde dağlar gibi akıp gidenler(gemiler) de O’nun (varlığının) delillerindendir.» (Şûra 32) Suyun 100 derecede kaynaması, ısınan metallerin genleşmesi, Dünya’nın kendi ve Güneş etrafında dönmesi, yerçekimi kanunu, suyun kaldırma kuvveti vs.

2. Kader ve Evrendeki Yasalar 2.Biyolojik Yasalar Canlıların yapısı, beslenmesi, korunması, gelişmesi ve üremesiyle ilgili yasalardır. Kuran’da biyolojik yasalara işaret edilir; «(Ey insanlar!) Biz sizi basit bir sudan yaratmadık mı? İşte o suyu, belli bir süreye kadar sağlam bir yere yerleştirdik, sonra da ona ölçülü bir biçim verdik.» (Mürselât 20-23) Balıklar suda solunum yapabilmek için solungaca, kuşlar uçabilmek için iki kanada ihtiyaç duyarlar. Etle beslenen hayvanların çene yapıları, otla beslenenkilerden farklıdır. Deve, sıcak iklimde günlerce susuz yaşayabilme özelliğine sahiptir vs.

2. Kader ve Evrendeki Yasalar 3.Toplumsal Yasalar Allah, toplumsal olaylar arasında var olan sebep-sonuç ilişkisini gösteren yasalar koymuştur. Bunlara toplumsal yasalar denir. Kuran’da toplumsal yasalara işaret edilir; «(Öyle) Bir fitneden sakının ki aranızdan yalnız haksızlık edenlere erişmekle kalmaz (hepinize erişir)...»(Enfal 25) Gelir dağılımının adil olduğu toplumlarda yoksulluk azalır, adaletin olmadığı toplumlarda barış bozulur. Eşitlik ve adalet yoksa toplumda bunalım ve kargaşa ortaya çıkar. Kuraklık sonucu açlık ve susuzluk yaşayan insanların, yaşanabilir yerlere göç etmeleri ve tarımsal üretimin azalıp sanayileşmenin artmasıyla köyden kente göçün hızlanması vs.

2. Kader ve Evrendeki Yasalar

3. İnsanın İradesi ve Kader İnsanın iradesi ile kaderi arasında yakın bir ilişki vardır. Allah insana akıl, irade ve seçme özgürlüğü vermiştir. İnsan hem iyilik hem de kötülük yapacak şekilde yaratılmıştır. İnsan hangi durumda nasıl davranacağına kendi karar verir. İrade: En az iki ihtimalden birini seçme ve seçtiği şeyi yapabilme gücüdür. 1.Külli İrade: Sınırsız iradedir. Sadece Allah’a ait bir özelliktir. Bizim seçimimiz olmayan ama zorunlu olarak yaşamak zorunda olduğumuz durumlar buna örnektir. Mesela; ne zaman, hangi anne ve babadan dünyaya geleceğimiz, cinsiyetimizin ne olacağı, göz rengimizin nasıl olacağı, ırkımız ve rengimiz vs. 2.Cüz’i İrade: Sınırlı iradedir. İnsan ve cinlere ait bir özelliktir. Seçimimize dayalı yaşadığımız durumlar buna örnektir. Mesela; davranışlarımız, ahlakımız, ibadetlerimiz, düşünce ve niyetlerimiz vs.

3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu Özgürlük ve sorumluluk birbiriyle doğrudan ilişkili olan iki kavramdır. İnsanın sorumluluğunun temelinde bir işi veya davranışı yapıp yapmama özgürlüğü vardır. Özgürlük, kişinin düşünce ve davranışlarında herhangi bir zorlama ve baskı olmadan hareket edebilmesi demektir. Sorumluluk ise kişinin kendi davranışlarıyla ilgili sonuçları kabullenmesi demektir. Bir kişi ancak özgür iradesi ile seçtiği iş ve davranışlardan sorumludur. İyi veya kötü yaptığımız her şey bizim eylemlerimizdir. Bu alanda seçme özgürlüğümüz olduğu için sorumluluğumuz da vardır. Nefes alıp verişimiz, kalbimizin atışı, sindirim sistemimizin işleyişi, anne babamız, soyumuz vb. durumlarda bizim seçimimiz dışındadır. Dolayısıyla bu gibi alanlarda sorumluluğumuz yoktur.

3.1. İnsanın Özgürlüğü ve Sorumluluğu Allah, insanın sorumluluğunu gücüyle sınırlı tutmuştur. Bu durum Kuran’da şöyle ifade edilmiştir: «Allah, hiç kimseye gücünün üstünde bir şey yüklemez. Herkesin kazandığı iyilik kendi yararına, kötülük de kendi zararınadır…» (Bakara 286) Bundan dolayı dinimiz, insanın gücünü aşan konuları sorumluluk alanı dışında tutar. İnsanın sadece kendi yaptıklarından sorumlu tutulacağı, Kuran’da şöyle dile getirilir: «…Hiçbir kimse başkasının günahını yüklenmez…» (Zümer 7) Allah, adalet sahibidir ve kullarına asla zulmetmez. Allah, insanoğluna akıl ve irade yanında iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırt etmesi için rehber olarak ilahî kitaplar ve peygamberler göndermiştir. Seçiminde ise insanı özgür bırakmış ve bu konuda şöyle buyurmuştur: «Dinde zorlama yoktur. Artık doğrulukla eğrilik birbirinden ayrılmıştır...» (Bakara 256)

3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık Emek: Çalışmak, gayret etmek, çaba sarf etmek demektir. Rızık: Emeğin karşılığında Allah’ın bize verdiği her şeydir. İslam dini emeğe büyük önem vermiştir. Nitekim Allah Kuran’da «Bilsin ki insan için kendi çalışmasından başka bir şey yoktur. Ve çalışması da ileride görülecektir. Sonra da ona karşılığı tastamam verilecektir.» (Necm 39-41) buyurarak çalışmanın önemine vurgu yapmıştır. Bir başka ayette ise herkesin kazancının karşılığını alacağı şöyle dile getirilir: «Allah, gökleri ve yeri yerli yerince yaratmıştır. Böylece herkes kazancına göre karşılık görür. Onlara haksızlık edilmez.» (Casiye 22)

3.2. İnsanın Çabası: Emek ve Rızık Allah’ın insanlara örnek olarak gönderdiği peygamberler, emekleriyle geçimlerini sağlamışlar ve çalışmanın karşılıksız kalmayacağı bilinciyle hareket etmişlerdir. Hz. Âdem çiftçilik, Hz. Musa çobanlık, Hz. İdris terzilik, Hz. Davut demircilik ve Hz. Muhammed ise ticaret yapmıştır. İslam dini emeği kutsal kabul etmiş ve rızkın helal yollardan kazanılmasını istemiştir. Ayrıca kazancını Allah’ın uygun görmediği yerlerde harcamamalıdır. İsraf etmeden dünyalık nimetlerden faydalanmalıdır. İslam, çalışmadan kazanmayı ve üretmeden tüketmeyi hoş karşılamaz. Bu nedenle emeğe dayanmayan tefecilik, faiz ve kumar gibi kazançlar da dinimizce haram sayılmıştır. Dinimizde çalışmak övülürken, tembellik ise yerilmiştir.

3.3. Dünya Hayatının Sonu: Ecel ve Ömür Ecel: Kelime anlamı vakit, süre demektir. Terim anlamı ise Allah’ın canlı ve cansız varlıklara verdiği potansiyel ömrün sonudur. Ömür: Canlı ve cansız varlıkların yaşam sürelerine denir. Allah dışındaki varlıkların sonlu olması yasası gereğince her insanın da ömrü bir gün son bulacaktır. Allah bu konuda şöyle buyurur: «Her can ölümü tadacaktır. Sonunda bize döndürüleceksiniz.» (Ankebut 57) İnsan için belirlenen ömür bittiğinde ecel gelir ve ölüm olayı gerçekleşir. Bu durum bir ayette şöyle açıklanır: «O (Allah), sizi bir çamurdan yaratan, sonra size bir ecel, (bir ömür süresi) tayin edendir…» (En’am 2)

4. Allah’a Güvenmek (Tevekkül) Tevekkül: Kelime anlamı teslim olmak, güvenmek, dayanmak ve sığınmak demektir. Dinî bir terim olarak ise, bir işi yaparken elinden gelen gayreti göstermekle birlikte kalben Allah’a bağlanıp ona güvenmek, sonucu O’ndan beklemek demektir. Gerekli tedbirleri aldıktan sonra Allah’a dayanıp güvenmek gerekir. Örneğin hastalıktan kurtulmak için öncelikle hastaneye başvurmalı, hastalığın teşhis ve tedavisi doktor gözetiminde yapılmalıdır vs. Bir adam Peygamberimize gelerek, «Hayvanımı bağlayarak mı yoksa serbest bırakarak mı Allah’a tevekkül edeyim?» diye sormuştu. Peygamberimiz ona, «Bağla ve tevekkül et!» buyurdu.

5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı Bakara suresinin 255. ayetidir. İçinde «kürsi» kelimesi geçtiği için bu ayete «Ayete’l-Kürsi» denilmiştir. Bu ayet, Allah’ın yüce sıfatlarını ve eşsiz kudretini anlatmaktadır. Bismillâhirrahmânirrahîm Allahü lâ ilâhe illâ hüvel hayyül kayyûm, lâ te’huzühû sinetün velâ nevm, lehû mâ fissemâvâti ve mâ fil ard, men zellezî yeşfeu indehû illâ bi iznih, ya’lemü mâ beyne eydîhim ve mâ halfehüm, ve lâ yühîtûne bi şey’in min ilmihî illâ bimâ şâaaae, vesia kürsiyyü hüs semâvâti vel ard, ve lâ yeûdühû hifzuhümâ, ve hüvel aliyyül azîym.

5. Ayete’l-Kürsi ve Anlamı Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla. Allah’tan başka hiçbir ilah yoktur. O daima diridir (hayydır), bütün varlığın idaresini yürüten (kayyum)dir. Onu ne uyuklama tutar ne de uyku. Göklerde ve yerde ne varsa hepsi onundur. İzni olmadan huzurunda şefaat edecek olan kimdir? O, kullarının önlerinde ve arkalarında ne varsa hepsini bilir. Onlar ise onun dilediği kadarından başka ilminden hiçbir şey kavrayamazlar. Onun sonsuz kudreti, gökleri ve yeri kaplar. Onları görüp gözetmek ona ağır gelmez. Gerçekten yüce ve büyük olan yalnızca odur.

MUSTAFA ERAVUTMUŞ ORTAOKULU DİN KÜLTÜRÜ VE AHLAK BİLGİSİ ÖĞRETMENİ Ayhan DALLI