TURİZM SEKTÖRÜNÜN AZERBAYCAN’IN EKONOMİK BÜYÜMESİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Öğr.Gör. Metin ALLAHVERDİ Öğr.Gör. Seyfettin Caner KUZUCU Öğr.Gör. Fatih VAROL SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

İçindekiler Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu Azerbaycan’da Turizm Araştırma’nın Amacı, Yöntemi, Modeli ve Kapsamı Bulgular ve Sonuç

Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri Turizm sektörü, ekonominin önemli sektörlerinden biridir. Birçok ülke, turizm gelirlerinden yararlanarak bütçe açığını kapatma avantajından yararlanmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerin kalkınması ve büyümesi için ihtiyaç duyulan dövizin sağlanmasında, turizm sektörünün geliştirilmesi gereği ön plâna çıkmış ve turizm, bu tür ülkelerin kalkınma ve büyüme için umut bağladıkları bir sektör konumuna gelmiştir

Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri Uluslararası turist sayısı 1950'de 25 milyon iken 1980 yılında 278 milyona, 2000 yılında 674 milyona, 2015 yılında 1186 milyona yükseldi. Uluslararası turizm gelirleri; 1950'de 2 milyar dolardan 1980'de 104 milyar dolara, 2000'de 495 milyar dolara ve 2015'de 1260 milyar dolara yükselmiştir.

Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri Dünya çapında bir ihracat kategorisi olan turizm, yakıt ve kimyasallardan sonra gıda ve otomotiv ürünlerinin önünde üçüncü sırada yer alıyor. Birçok gelişmekte olan ülkede, turizm ilk ihracat sektörü arasında yer almaktadır. Turizm, son dört yıldır dünya ticaretinden daha hızlı büyüdüğünden, uluslararası turizm artık dünya mal ve hizmet ihracatının % 7'sini temsil etmektedir. Turizm, aynı zamanda iş gücü için de anahtar sektörlerden birisidir. 2016 yılı verilerine göre turizm dünya üzerinde 109 milyon iş gücü’ne direkt katkı sağlamıştır. Endirekt katkılarla birlikte bu rakam 292 milyon kişidir. Bu rakam tüm işlerin 10’da 1’ini oluşturmaktadır.

Turizm Sektörü ve Dünya’daki Göstergeleri Turizm, dünyanın toplam GSYİH’nın % 10’unu oluşturmaktadır. Turizm sektörünün GSYİH’na toplam etkisinin 2027 yılında % 11,4 olacağı ve ekonomik büyümeye %3,9 etki edeceği tahmin edilmektedir.

Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu Azerbaycan, 1991 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra, önemli siyasi, askeri, sosyal ve ekonomik problemlerle karşı karşıya gelmiştir. Özellikle SSCB döneminde sistemli olarak Cumhuriyetler arasında bağımlılığı bir anlamda zorunlu kılan ekonomik yapının ani çöküşü, pazar ekonomisine geçiş sürecinde büyük sorunları da beraberinde getirmiştir. Milli gelir büyüme hızı 1993’te eksi % 23,1; 1994’te eksi % 19,7 ve 1995’te eksi % 11,8 olarak gerçekleşmiştir.

Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu Ekonomideki dönüm noktası; 20 Eylül 1994 tarihinde Azerbaycan Devleti ile dünyanın önde gelen petrol şirketleri arasında imzalanan petrol yataklarının işlenmesi anlaşmasıdır.

Azerbaycan’ın Ekonomik Durumu Temel Ekonomik Görünüm (2010-2015) Yıl GSYİH (milyar $) Kişi Başına Gelir ($) Büyüme Oranı (%) Enflasyon Oranı (%) İhracat (Milyar $) İthalat (Milyar $) 2010 52,9 5.814 4,9 5,7 26,4 6,7 2011 65,9 7.147 0,1 5,6 34,4 10,1 2012 69,6 7.444 2,2 -0,3 32,6 10,4 2013 73,5 7.809 5,8 3,7 31,7 10,3 2014 75,2 7.813 2,0 -0,1 28,3 9,3 2015 53,0 5.440 1,1 7,8 15,9 9,0 GSYH’nin Sektörlere Göre Dağılımı-2015 (%) Tarım 6,0 Sanayi 59,1 Hizmetler 34,9 Azerbaycan ekonomisinin temel dayanağı petroldür. Ülke, dünyanın en eski petrol üreticisidir. Önümüzdeki 15 yıl için 50 milyar $ petrol geliri bekleyen ülke, somut ve uygulanabilir projelerle bu geliri halkın yaşam standardının yükselmesini sağlayacak hedefler için çalışmaktadır.

Azerbaycan’da Turizm Zengin bir kültürel mirasa ve doğal güzelliklere sahip olan Azerbaycan’a gelen turist sayısı her geçen yıl artmaktadır. Azerbaycan’da turizm gün be gün gelişmekte, ekonominin en önemli sektörlerinden biri haline gelmektedir. Azerbaycan yeryüzünde var olan 11 iklim kuşağından 9’una sahiptir. Ülkenin iklimi hem yaz hem de kış turizmi yapılmasına imkân vermektedir. Azerbaycan’da deniz sezonu ise mayıs ayında açılmaktadır. El değmemiş doğası, mineral su kaynakları, yeryüzündeki tek tedavi edici petrol yatağı olan Naftalan, eşsiz antik mimarisi, özgün kültürü, ulusal mutfağı ve daha pek çok şey Azerbaycan’da iş, spor, tedavi, kültür, av, egzotik, plaj ve hatta gastronomik turizm gibi her türlü turizmin yapılmasına yardımcı olmaktadır.

Azerbaycan’da Turizm Azerbaycan son dönemde turizm alanında yabancı yatırım çekmektedir. Dünyadaki belli başlı otel zincirlerinin başta Bakü olmak üzere ülkedeki şehirlerde otel yatırımı gerçekleştirdikleri görülmektedir. 2016 yılı itibariyle ülkede 536 otel ve 37.278 yatak kapasitesinin olduğu görülmektedir. Son yıllarda Azerbaycan’ın birçok uluslararası oyun, yarışma ve konferansa ev sahipliği yapması da turizm altyapısının geliştirilmesine katkı sunmaktadır. Uluslararası Yıllar Gelen Turist Sayısı (Kişi) Turizm Amaçlı Gelenler (Kişi) Diğer Amaçla Gelenler 2005 1.282.100 692.700 589.400 2006 1.262.000 681.800 580.200 2007 1.332.700 731.700 601.000 2008 1.898.900 1.042.500 856.400 2009 1.830.400 1.005.400 825.000 2010 1.962.900 1.279.800 683.100 2011 2.239.200 1.561.900 677.300 2012 2.484.100 1.985.900 498.200 2013 2.508.900 2.129.500 379.400 2014 2.297.800 2.159.700 138.100 2015 2.006.200 1.921.900 84.300 2027 yılında, uluslararası turistlerin toplamı 4.225.400 kişiye ulaşılacağı tahmin edilmektedir.

2016 yılında 171.000 kişi sektörde direkt istihdam edilmektedir Azerbaycan’da Turizm Yıllar Turizm Geliri ($) 2002 885.311,66 2003 1.132.355,94 2004 1.395.644,65 2005 4.266.095,78 2006 5.359.413,48 2007 13.571.961,31 2008 15.807.692,31 2009 17.436.356,85 2010 18.384.624,97 2011 22.546.156,77 2012 27.491.216,90 2013 31.642.574,89 2014 33.185.874,55 2015 34.187.311,18 2016 yılında 171.000 kişi sektörde direkt istihdam edilmektedir 2027 yılında 256.000 kişinin sektörde direkt istihdam edilmesi beklenmektedir Toplam işgücünün %3,7’si Toplam işgücünün %3,5’si

Araştırma’nın Amacı, Yöntemi, Modeli ve Kapsamı Araştırmanın Amacı: Azerbaycan turizm gelirleri ile ülkenin ekonomik büyümesi arasında bir ilişkinin olup olmadığını test etmek ve bu sektörün ekonomik büyümeye ilişkin olası katkısını ortaya koymaktır. Araştırmanın Yöntemi: Çalışmada Granger nedensellik yöntemi, VAR analizi ve basit regresyon analizi uygulanmıştır. Araştırmanın Modeli ve Kapsamı: VAR modeli ile yapılan tahminde 2002-2015 yıllarındaki Turizm Gelirleri bağımsız değişken, Petrol Dışı GSYİH ise bağımlı değişken olarak alınmıştır. Oluşan model aşağıdaki gibidir: LOGGSYİHFARK2 = C(1,1)*LOGGSYİHFARK2(-1) + C(1,2)*LOGGSYİHFARK2(-2) + C(1,3)*TURIZMGELIRIFARK(-1) + C(1,4)*TURIZMGELIRIFARK(-2) + C(1,5) TURIZMGELIRIFARK = C(2,1)*LOGGSYİHFARK2(-1) + C(2,2)*LOGGSYİHFARK2(-2) + C(2,3)*TURIZMGELIRIFARK(-1) + C(2,4)*TURIZMGELIRIFARK(-2) + C(2,5)

Araştırma’nın Verileri Araştırmada Azerbaycan’ın 2002-2015 yılları arasında oluşan Turizm Geliri ile Petrol Dışı GSYİH’sı rakamları kullanılmıştır. Yıllar Turizm Geliri ($) Petrol Dışı GSYİH ($) 2002 885.311,66 4.299.732.565 2003 1.132.355,94 5.087.965.791 2004 1.395.644,65 5.961.331.027 2005 4.266.095,78 7.402.050.956,76 2006 5.359.413,48 9.687.038.280,73 2007 13.571.961,31 14.504.486.656,57 2008 15.807.692,31 21.769.595.910,42 2009 17.436.356,85 24.307.577.454,27 2010 18.384.624,97 27.480.064.789,43 2011 22.546.156,77 33.243.130.302,65 2012 27.491.216,90 38.513.747.454,18 2013 31.642.574,89 43.854.557.042,70 2014 33.185.874,55 47.946.073.431,92 2015 34.187.311,18 38.013.741.350,75 Veriler, Azerbaycan Devlet İstatistik Kurumunun web sitesinden alınmıştır. http://www.stat.gov.az/menu/13/

Bulgular ve Sonuç Değişkenlerin VAR modeli içinde yer alması için önce durağanlık ve nedensellik testlerinin yapılmış olması gerekmektedir. Serilerin durağanlığı Augmented Dickey Fuller (ADF) Birim Kök Testi ile sınanmıştır. H0: Seri durağan değildir (birim kök içermektedir). H1: Seri durağandır (birim kök içermemektedir). ADF Test İstatistiği Normal Form 0.159657 % 1 -4.057910 Prob. % 5 -3.119910 0.9575 % 10 -2.701103 Birinci Farklar Cinsinden -4.898352 -4.200056 -3.175352 0.0035 -2.728985 ADF Test İstatistiği Normal Form -1.990797 % 1 -4.200056 Prob. % 5 -3.175352 0.2857 % 10 -2.728985 Birinci Farklar Cinsinden -0.922908 -2.771926 -1.974028 0.2966 -1.602922 İkinci Farklar Cinsinden -3.219992 -2.847250 -1.988198 0.0050 -1.600140 Turizm Gelirleri Serisi 1. dereceden farkları alınarak durağan hale getirilmiştir. Petrol Dışı GSYİH Serisi 2. dereceden farkları alınarak durağan hale getirilmiştir.

Bulgular ve Sonuç Yapılan nedensellik testi sonuçlarına göre, Turizm Gelirleri ile Petrol dışı GSMH arasında bir nedensellik ilişkisinin mevcut olmadığı tespit edilmiştir. Bu sonuç, Petrol Dışı GSYİH’nın turizmi, ya da turizmin ekonomik büyümeyi etkilediği konusunda bir tahmin yapmamızı engellemektedir. H0 Hipotezi Veri P Değeri Petrol Dışı GSYİH, Turizm Gelirleri’nin Granger nedeni değildir 10 0,1988 Turizm Gelirleri, Petrol Dışı GSYİH’nın Granger nedeni değildir 0,4569 Yapılan Regresyon Analizi Sonuçlarına Göre Oluşan Model; LOGGSYİHFARK2 = -0.10981472799 + 2.77514288505e-08*TURIZMGELIRIFARK Bağımlı Değişken Petrol Dışı GSYİH Değişkenler   Katsayılar t-ist Olasılık C -0.109815 -1.827513 0.0976 Turizm Geliri 2.78E-08 1.621306 0.1360

Bulgular ve Sonuç Dinlediğiniz için Teşekkürler Azerbaycan petrole bağımlı bir ekonomi yaşamaktadır. Fakat petrol rezervlerinin azalması, maliyetlerin yükselmesi, petrol fiyatlarının düşmesi gibi sebepler ülke ekonomisinin aktörlerini değiştirmeye zorunlu kılmaktadır. Yapılan bu araştırma ile ekonomik büyüme içerisinde turizm sektörünün etkisi henüz olmadığı görülmüştür. Azerbaycan’a turizm amaçlı gelen kişilerin yaptığı harcama miktarı ortalama 14 $’dır. Ekonomiye etki için bu rakamın artırılması gerekmektedir. Tablo’da görüldüğü gibi ülke yatırımda ortalamanın gerisinde kalmıştır. Dolayısıyla yatırım oranını artırmak bir başka yapılması gerekendir. Dinlediğiniz için Teşekkürler