SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK PSİKOLOJİK ŞİDDET Özel Körfez Marmara Hastanesi Eğitim Komitesi

“yaşamak şiddet mühendisliğidir” Rekabet ve başarıya yönelik vurgu ne kadar yüksekse, o toplumda şiddet eğiliminin de o kadar yüksek olduğu görülüyor. Bunların yerine uyum ve uğraşma varsa, şiddet azalıyor.Yani uygarlığın gelişimi bizi ayakta tutan agresyonu, hayatımızı mahveden şiddete dönüştürdü. Prof.Dr.Cengiz Güleç

PSİKOLOJİK ŞİDDET Bireyin psikolojik sağlık durumunu olumsuz yönde etkileyen, onu üzen, rahatsız eden, bireyin kendisini baskı ve tehdit altında hissetmesine neden olan her türlü tutum ve davranış psikolojik anlamda şiddettir.

SAĞLIK ÇALIŞANLARINA YÖNELİK PSİKOLOJİK ŞİDDETİN YAPISAL AÇIDAN ORTAYA ÇIKIŞ BİÇİMLERİ 1- Yönetici kaynaklı psikolojik şiddet (Dikey/Basamaksal Mobbing) 2- Meslektaş kaynaklı psikolojik şiddet (Yatay/İşlevsel Mobbing) 3- Hasta ve hasta yakını kaynaklı psikolojik şiddet

MOBBİNG / YILDIRMA KAVRAMI Bir işyerinde, bir yada birkaç çalışanın, sistematik bir biçimde ve etik dışı bir iletişim ile düşmanca davranışlarda bulunarak, diğer bir yada birkaç çalışanı, çaresiz ve savunmaz bırakıp, onlara duygusal yönden zarar verme durumudur. Mobbing, işyerinde gerçekleştirilen psikolojik şiddet veya psikolojik terördür. Mobbing örgütsel bir patalojidir. MOBBİNG / YILDIRMA KAVRAMI

Dikey/Basamaksal Mobbing Yatay/İşlevsel Mobbing Farklı nedenlerden ötürü bir üst tarafından doğrudan doğruya kurbana yönelik, son derece saldırgan ve cezalandırıcı davranışların uygulanmasıdır. Dedikodu çarkının çevrilmesi, yapılan olumlu işlerin üst düzeye iletilmemesi, sürekli olumsuz geri bildirim verme, işleri geciktirme, bazı işleri sabote etme… Eşit statüde bulunanlar arasında söz konusu olan psikolojik şiddet. Kişilerin arasında işlevsel ilişki bulunmaktadır. Kıskançlık, yarışma,çekememezlik gibi nedenlerden kaynaklanır. Rekabet ve sosyo-kültürel farklılıklar yatay mobbingi tetikleyebilir….

Bireysel nedenler (saldırganın ve mağdurun kişiliği) MOBBİNGİN NEDENLERİ Bireysel nedenler (saldırganın ve mağdurun kişiliği) Örgütsel nedenler Sosyal nedenler

BİREYSEL NEDENLER Narsist kişilik Antipatik kişilik Saldırganın Kişiliği Mağdurun Kişiliği Narsist kişilik Antipatik kişilik Tehdit altında ben merkezci kişilik Önyargılı ve duygusal kişilik Kendi normlarını örgüt politikaları haline getirmeye çalışan kişilik Aşırı kontrolcü, korkak, nevrotik İktidar açlığı İşini çok iyi yapan İlişkileri olumlu, sevilen Çalışma ilkeleri ve değerleri sağlam Dürüst, güvenilir, sadık Saldırganın yeteneklerinden üstün yeteneklere sahip Bağımsız ve yaratıcı Bazen: sessiz, iletişim kuramayan

SALDIRGAN VE KURBAN TİPLERİ Mobbingci Tipler Mağdur/Kurban Tipleri Dalgın Neşeli Gerçek dost Günah keçisi Bağımlı ve edilgen Korkak Alıngan Kendini beğenmiş Paranoyak Tutsak Uşak Katı Kendine güvenen Acı çeken Dürüst iş arkadaşı İçe dönük Hırslı Hipokondriyak Fesat Rastlantısal Pusuda bekleyen Hiddetli Megaloman Hayal kırıklığına uğramış Sadist Eleştirici Dalkavuk Saman altından su yürüten Zorba Korkak Kıskanç Hırslı

SALDIRGANIN PSİKOLOJİSİ (mobbingin altında yatan gerçekler) Kişiyi bir grup kuralını kabul etmeye zorlama Düşmanlıktan hoşlanma Can sıkıntısı içinde zevk arayışı Ön yargıları pekiştirmek Ayrıcalıklı olduğuna inanmak Bencillik

Meslektaş/İş arkadaşı SALDIRGAN VE KURBAN Saldırgan Kurban Tek kişi Birkaç kişi İşletme İşletme Yönetimi Tüm bölüm Meslektaş/İş arkadaşı Ast veya Astlar Tek kişi Birkaç kişi Yönetici İş Arkadaşı/ Meslektaş Ast Tüm Bölüm

ÖRGÜTSEL VE SOSYAL NEDENLER Örgütsel Nedenler Sosyal Nedenler İki Temel Koşul: İyi örgütlenememe ve kötü çalışma ortamı İlgisiz ve kayıtsız yönetsel basamaklar Güç Kaynakları: Etik Egoizm Bireyin kendi çıkarlarına dönük olarak avantaj elde etmeye çalışması, yükselme isteği, itibar kazanma, göze girme, yetki ve güç sahibi olma isteği. Etik Görecelik Örgütsel değer ve kuralların keyfi ve tutarsız bir biçimde uygulanması. İş tasarımındaki belirsizlik Lider yetersizliği (yönetsel etik) Örgütteki ahlaki yetersizlik Yaşam tarzındaki değişiklikler Teknolojik değişmeler Değerlere bağlılığın azalması Aşırı rekabet ve sınırlı kaynakların paylaşımı sorunu Aşırı verimlilik baskısı Bencillik ve bireysellik Ahlaki ilkelerde değer kaybı Değişim ve belirsizlik İletişimden kaynaklanan nedenler Statü farklılıkları

MOBBİNG PARAMETRELERİ İş Ortamı Süreklilik Sıklık Taraflar arasında düzeysel eşitsizlik (Denge) Davranış tarzları (Çeşitlilik) Süreçsel Gelişme Saldırganlık/ Zalimce Amaç

HEİNZ LEYMANN’A GÖRE MOBBİNG DAVRANIŞLARI-LIPT “Leyman Psikolojik Terör Envanterine” göre Belirlenen- Birinci Kategori: Kendini ifade etme olanağına saldırı İkinci Kategori: Sosyal ilişkilere saldırı Yönetici, kendimi ifade etmemi engelliyor. Sürekli sözümü kesiyor. Çalışma arkadaşlarım kendimi ifade etmeme olanak tanımıyor. Bağırıyor, yüksek sesle küfür ediyorlar. Özel hayatım sürekli eleştiriliyor. Sessiz ve tehdit edici telefonlar alıyorum. Sözlü ve yazılı tehdit ediliyorum. Aşağılayıcı bakış ve jestlerle iletişim kurmam engelleniyor. Doğrudan konuşulmuyor, imalarla iletişim reddediliyor. Benimle artık konuşmuyorlar. Kendileriyle konuşmama olanak tanımıyorlar. Çalışma arkadaşlarımın uzağında bir odaya oturtuyorlar. Çalışma arkadaşlarımın benimle konuşması yasaklanıyor. Yokmuşum gibi davranılıyor.

Sosyal itibara saldırı Üçüncü Kategori: Sosyal itibara saldırı Dördüncü Kategori: Meslek ve özel yaşam kalitesine saldırı Arkamdan kötü konuşuyorlar. Dedikodular yayılıyor. Gülünç duruma düşürülüyorum. Ruh hastasıymışım şüphesi yayılıyor. Psikiyatrik muayeneye zorluyorlar. Sakatlığımla alay ediyorlar. Yürüyüşümü, sesimi, jestlerimi taklit ediyorlar. Politik görüşüme, inancıma karışıyorlar. Özel hayatımla alay ediyorlar. Milliyetimle alay ediyorlar. Kendime güvenimi sarsacak işler yapmaya zorluyorlar. Çalışma tarzımı kırıcı şekilde eleştiriyorlar. Kararlarımı sorguluyorlar. Hakaret niteliğinde ifadeler kullanıyorlar. Cinsel yakınlaşmalarda bulunuyorlar yada sözlü cinsel tekliflerde bulunuyorlar. Bana görev vermiyorlar. İş yerinde bana öyle görevler veriyorlar ki işimi düşünemez oluyorum. Bana anlamsız işler veriyorlar. Yeteneklerimin altında işler veriyorlar. Bana durmadan yeni işler veriyorlar. Beni aşağılamak için kalifikasyonumu aşan işler veriyorlar. Beni rencide edici işler veriyorlar.

Beşinci Kategori: Sağlığa Saldırı Sağlığı zarara uğratan işlere zorlama. Bedensel şiddet ile tehdit. Hafif şiddet uygulama. Bedensel istismar. Zarar verecek masraflar çıkarma. Ruhsal zarar verme. Cinsel el şakaları.

MOBBİNG SÜRECİ Anlaşmazlık Aşaması Birinci Aşama Saldırgan Eylemler Aşaması İkinci Aşama Yönetimin Katılımı Aşaması Üçüncü Aşama Yanlış Yakıştırmalarla Damgalanma Aşaması Dördüncü Aşama İşe Son Verilmesi Aşaması Beşinci Aşama

SAĞLIK ÇALIŞANLARININ MESLEKİ GÜÇLÜKLERİ (mobbinge zemin hazırlayan çalışma zorlukları) Belirsiz ve kritik yaşam süreçleri ile karşı karşıya olmak, Ruhsal yük ve yapılacak hatanın, hastada daimi zararlara yol açabilir olması, Hiyerarşinin katılığı, Nöbet sistemi ile çalışmak, Fazla çalışmak, Hastaların kısa sürede taburcu edilmeleri yaklaşımı nedeniyle iş yükünün yoğunlaşması, Kayıt tutma ve bürokrasi yükü, Rekabet ve iş olanağının azlığı, Toplumda ve çalışma ortamında hakedilen saygıyı görememe…

SAĞLIK KURULUŞLARINDA DİKEY/BASAMAKSAL MOBBİNG Yönetici Çalışan İşletme Sahibi - Bakanlık Görevlisi Başhekim -Başhekim yardımcıları Başhekim - Başhekim Yardımcıları Hekim - Hemşire -Diğer Sağlık Çalışanları Hekim Asistan –Hemşire - Diğer Sağlık Çalışanları

SAĞLIK KURULUŞLARINDA YATAY/İŞLEVSEL MOBBİNG MESLEKTAŞ HEKİM HEMŞİRE

SAĞLIK KURULUŞLARINDA EN SIK GÖRÜNEN PSİKOLOJİK ŞİDDET DAVRANIŞLARI -LIPT “Leyman Psikolojik Terör Envanterine” göre Belirlenen- Yapılan işin eleştirilmesi. Sahip olduğundan daha az yetenek gerektiren işler verilmesi. Kişinin varlığına,kişiliğine önem verilmemesi. İyi niyetli çabaların başkaları tarafından yanlış anlaşılması. Niteliklere uygun olarak verilen özel bir görevin olmaması. Mesleğin in icrasi ile ilgili hakkında asılsız söylentiler çıkarılması. Birlikte çalıştığı insanların kişiye bağırması. Amirin diğer çalışanlarla iletişim kurmasına olanak tanımaması. Anlamsız görevler verilmesi . Kişinin kararlarının sürekli sorgulanması, eleştirilmesi.

Dünyada Sağlık İşyerlerinde Yapılan Psikolojik Şiddet Araştırmaları İngiltere Hemşireler üzerine yapılan bir çalışma. Psikolojik şiddete maruz kalanların oranı %44 Brezilya Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %55 Portekiz Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %74 Lübnan Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %63 Tayland Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %58 Avusturya Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %26.6 Finlandiya Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %6 Jamaica Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet %46 Bulgaristan Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet % 62 AB Tüm sektörler %9 G.Afrika Sağlık Çalışanlarına psikolojik şiddet 63-%70

Tıp Fakültesi Hastanesi 30.9 Devlet Hastanesi 50.8 Meslek Hekim 26.6 Bolu İli Merkezi bir devlet, bir üniversite, iki özel hastane Doç.Dr.Bayram Şahin Uzm.Tuğba Dündar (SBF Dergi - 66/1) DEĞİŞKENLER % Cinsiyet Kadın 68.1 Erkek 31.9 Hastane Mülkiyeti Özel Hastane 18.3 Tıp Fakültesi Hastanesi 30.9 Devlet Hastanesi 50.8 Meslek Hekim 26.6 Hemşire 38.5 Diğer Sağlık Çalışanı 35.0 Yaş 32.3 Toplam Çalışma Süresi 9.7 SAĞLIK ÇALIŞANLARININ KİŞİSEL VE MESLEKİ ÖZELLİKLERİ

OLASI MOBBİNG DAVRANIŞLARI MOBBİNGE MARUZ KALANLAR KALMAYANLAR İletişim Kurma Olanağını Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu %66.3 %33.7 Sosyal Hayatı Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu %32.5 %67.5 İtibarı ve Saygınlığı Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu %52.9 %47.1 Mesleki Durumu Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu %44.2 %55.8 Fiziksel Sağlığı Hedef Almaya Yönelik Mobbing Davranışları Boyutu %14.2 %85.8 Genel Mobbing Durumu %70.4 %29.6

Sağlık Kurumu TIP FAKÜLTESİ %77.4 DEVLET HASTANESİ 67.8 ÖZEL HASTANE %66

Yaş Grubu Cinsiyet 19-30 YAŞ %72.8 31-57 YAŞ %68.3 Kadın %69.4 Erkek %72.6

Meslek Grubu %68.4 Hekim %71.2 Diğer Sağlık Çalışanı

İdari Görev %89.5 Olan %69.7 Olmayan

Eğitim Durumu Sağlık Meslek Lisesi %74.6 Önlisans %66.4 Lisansüstü %69.4 %72.8 Lisans

2008 yılında Muğla ilinde yapılan bir araştırma - iki devlet, dört özel hastane- (Yrd.Doç.Dr.Serap ÖZEN ÇÖL-SBF Dergi-2008/4) DOKTOR %33.3 HEMŞİRE %35.9 S.MEMURU %27.5 TKN HASTA BAKICI %23.1 İDARİ PERSONEL %34.9 DİĞER PERSONEL %40

Saldırganların Özellikler DOKTOR %22 HEMŞİRE %21 SAĞLIK MEMURU TEKNİSYE %9 HASTA BAKICI %3 İDARİ PERSONEL DİĞER YÖNETİCİ %32 MEMUR %25 İŞÇİ GEÇİCİ PERSONEL %4 TAŞERON İŞÇİSİ %2 DİĞER %7

PSİKOLOJİK ŞİDDETE HUKUKSAL BAKIŞ ANAYASA Kişinin özgürlük, yaşama, çalışma ve güvenlik hakkı Birarada yaşama hakkı Onur kırıcı davranma yasağı Ayrımcılık ve kışkırtma yasağı İŞ HUKUKU İşverenin gözetme yükümlülüğü Eşit davranma yükümlülüğü Yönetim yetkisini kötüye kullanmama yükümlülüğü Dürüstlük kuralına uyma HUKUK MEDENİ (Haksız eylem, borca aykırılık) Kişilik haklarının ihlali Saldırının tespiti, durdurulması ve önlenmesi Maddi ve manevi tazminat davaları CEZA HUKUKU Ayrımcılık, Hakaret, İftira Tehdit ve Şantaj Özel hayatın g.i. Kişisel verilerin suiistimali Haberleşmenin g.i. İDARE HUKUKU Disiplin ve Ceza Soruşturması

İş Hukuku Ekseninde Psikolojik Şiddet Başta İsveç olmak üzere, İskandinav ülkeleri ile Fransa da mobbing suç olarak yasalarda tanımlanmış, bir çok Avrupa ülkesinde ise Sosyal Güvelik ve İş Mevzuatlarına dahil edilmiştir. Ülkemizde özel olarak düzenlemese de, genel düzenlemeler ve Yeni BK. Bu anlamda umut vericidir. YBK. m.417 İşveren, hizmet ilişkisinde işçinin kişiliğini korumak ve saygı göstermek ve işyerinde dürüstlük ilkelerine uygun bir düzeni sağlamakla, özellikle işçilerin psikolojik ve cinsel tacize uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İş K.m.77/1 (İşverenin gözetme yükümlülüğü) İşverenler işyerinde işçi sağlığı ve iş güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdürler.

“çalışanın saygınlığı ve onurudur” Mobbing hedefi “çalışanın saygınlığı ve onurudur” Çalışanın onur ve saygınlığı, çalışanın kişilik haklarının temel değerlerindendir. a) İşveren tarafından çalışanın, kişilik hakları, onur ve saygınlığı “gözetme borcu” kapsamında korunmak zorundadır (İK.m.77 ve YBK.m.417), b) İşveren tüm çalışanlara eşit davranmalı (İK.m.5/1), c) Dürüstlük kurallarını (MK.m.2) gözetmeli, d) Yönetim yetkisini kötüye kullanmamalıdır. b) Yada sözleşmeye (borca) aykırılıkla ihlal edilebilir (MK.m.23). a) Haksız bir eylem (MK.m.24), Çalışanın kişilik hakkı;

Haklı Nedenlerle Sözleşmenin Feshi (İK.m.24/II) Kişilik Haklarının İhlali Haklı Nedenlerle Sözleşmenin Feshi (İK.m.24/II) Durdurma Davaları (MK.m. 25 ) Önleme Tespit Manevi Tazminat (MK.m.25/3) Davaları Maddi

Özel Sektörde Çalışan Bir Sağlık Çalışanın Yatay Psikolojik Şiddete Uğraması İŞVERENE DURUMUN BİLDİRİLMESİ 1- SALDIRGANIN UYARILMASI SALDIRGANIN İŞİNİN VE GÖREV YERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ 3- 4- İŞ SÖZLEŞMESİNİN FESHİ 2- SALDIRGAN İLE MAĞDURUN ÇALIŞMA SAATLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ

Özel Sektörde Çalışan Bir Sağlık Çalışanının Dikey Psikolojik Şiddete Uğraması İŞVEREN YADA İŞVEREN VEKİLİNİN PSİKOLOJİK ŞİDDETİ İŞ SÖZLEŞMESİNİN HAKLI NEDENLERLE FESHİ MADDİ VE MANEVİ TAZMİNAT CEZA HUKUKU KAYNAKLI BAŞVURU YOLLARI SENDİKALAR, DERNEKLER, STKLAR ÇVSGB BAŞVURU

Kamu Sektöründe Çalışan Bir Sağlık Çalışanın Yatay ve Dikey Psikolojik Şiddete Uğraması Başhekim/Bakanlık – Dekanlık / Rektörlük Durumu Bildirme İnceleme ve soruşturma evresi Disiplin ve Ceza yönlerinden Görev yeri değişikliği talep etme Kişisel hukuksal yollara başvuru

Hukuksal Açıdan Dikkat Edilmesi Gerekli Hususlar Mobbingin somut olarak tespitini sağlamak amacıyla gerekli kanıtları toplamalı, olaylarla ilgili tanıklık yapacak kişileri belirlemelidir. Sözlü olarak verilen emir ve talimatların yazılı olarak verilmesini talep etmelidir. Şiddetin devamı halinde, bu durumun sonuçlarının işletmeye önemli zarar vereceğini belirtmelidir. Uzman hukukçulardan yardım ve destek almalı, hukuksal koruma yollarına başvurmalıdır. Konuyla ilgilenen STK ile temasa geçmelidir. Psikolojik şiddetin başkaları tarafından da fark edilmesini sağlamalıdır.

Yargısal İçtihatlarda Psikolojik Şiddet Amir konumundaki kişinin mağduru nedensiz yere işini yapmamakla suçlaması Mağdurun yetersiz olarak değerlendirilip aşağılanması En basit olaylarda dahi yazılı savunma istenerek taciz edilmesi İşverenin şahsi nedenlerle birlikte çalışmak istemediği işçiyi psikolojik olarak yıpratıp onu işten ayrılmaya zorlaması Haksız disiplin cezaları Yargıtay 4. ve 9.Hukuk Dairelerinin çeşitli kararları

HASTA VE HASTA YAKINI KAYNAKLI PSİKOLOJİ ŞİDDET 1- Yönetici kaynaklı psikolojik şiddet (Dikey/Basamaksal Mobbing) 2- Meslektaş kaynaklı psikolojik şiddet (Yatay/İşlevsel Mobbing) 3- Hasta ve hasta yakını kaynaklı psikolojik şiddet

Hasta ve/veya hasta yakınlarının, sağlık çalışanlarını görevleri esnasında psikolojik olarak rahatsız ederek, çalışma şartlarını zorlaştırmaları, çalışanı manevi olarak yıpratarak iş göremez hale getirmeleri ve kişilik haklarını haksız bir şekilde ihlal etmeleri, hasta ve hasta yakını kaynaklı psikolojik şiddet halidir. Hiçbir sağlık çalışanın elinde sihirli bir değnek yoktur. Sağlık hizmetleri özünde doğal bir risk barındırır. Çalışma koşullarının ağırlığı hizmet kalitesini düşürmekte sağlık çalışanlarını gerek fiziki gereksek manevi olarak yıpratmaktadır. Tüm bunlara karşın, ne var ki hasta ve/veya hasta yakınları sağlık çalışanlarına karşı haksız şekillerde psikolojik şiddet uygulamaktadır.

Hasta ve/veya hasta yakınları sağlık çalışanlarına uyguladıkları psikolojik şiddet ile; 1- Sağlık çalışanlarının kişilik haklarını ihlal ederek moral, motivasyon ve konsantrasyonlarını bozmakta, 2- İş veriminde azalmaya sebebiyet vererek, yardımsever çalışma iklimini yok etmekte, 3- Diğer hastaların ve kendilerinin sağlık hizmetlerinden gereği gibi yararlanmasını engellemekte, 4- Maliyetleri artırarak ülke ekonomisini zarara uğratmakta, 5- Hatalı tıbbi uygulamalara neden olmaktadırlar.

Suç Teşkil Eden Eylemler TCK.m.122 “Ayrımcılık” “Bir hizmetin icrasını veya hizmetten yararlanılmasını engelleyen…” “Kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını engelleyen….” kimse altı aydan bir yıla kadar… TCK.m.123 “Kişilerin huzur ve sükununu bozmak” “Sırf huzur ve sükunu bozmak maksadıyla bir kimseye ısrarla; telefon edilmesi, gürültü yapılması ya da aynı maksatla hukuka aykırı başka bir davranışta bulunulması halinde, mağdurun şikayeti üzerine faile üç aydan bir yıla…” TCK.m.125 “Hakaret” TCK.m.134 “Özel hayatın gizliliğini ihlal” TCK.m.135-140 “Kişisel verilerin kaydedilmesi” TCK.m. “İftira” Kabahatler Kanunu m.36 “Gürültü” Kabahatler Kanunu m.37 “Rahatsız Etme”

Sağlık Kurumu Yöneticilerine Düşen Bireyler arası çatışmaları ve anlaşmazlıkları minimalize ederek, olumsuz ve egoist örgüt ikliminden uzak, yardımsevere bir örgüt yapısı oluşturmak, İş yerinde güven ortamını yaratarak, çalışanların işlerine, işyerlerine ve mesleklerine olan genel saygı duygularını artırmaya çalışmaktır.