Prof. Dr. Nermin ÖZGÜLBAŞ SAĞLIK İŞLETMELERİNDE ÖZKAYNAK YÖNETİMİ Prof. Dr. Nermin ÖZGÜLBAŞ

KONULAR ÖZKAYNAKLAR FİNANSMANDA ÖZKAYNAK KULLANIMINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER FİNANSMANDA ÖZKAYNAK KULLANMANIN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI SAĞLIK İŞLETMELERİNDE ÖZKAYNAK YÖNETİMİ

1. ÖZ KAYNAKLAR (TMS) Ödenmiş Sermaye: İşletmeye tahsis edilen veya işletmenin ana sözleşmesinde yer alan ve ticaret siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarından, bu sermayenin henüz ödenmemiş kısmının çıkarılmasından sonra kalan sermaye tutarıdır. Sermaye Yedekleri: Yedekler, aktifin bütününü ilgilendiren, genel amaçlı olarak sermaye veya kâr hareketleri üzerinden ayrılan, gelecekte muhtemel bir gider veya zararı karşılamak veya düzenli kâr dağıtımı sağlamak amacıyla işletmede tutulan özkaynak unsurlarıdır. Kar Yedekleri: Kanun, ana sözleşme hükümleri ya da ortaklıkların yetkili ortakları tarafından alınan kararlar uyarınca dağıtılmamış ya da işletmede alıkonulmuş karların oluşturduğu yedeklerdir (Yasal Yedekler, Statü Yedekleri, Olağanüstü Yedekler, Özel Fonlar) Kar veya Zararlar: İşletmenin cari faaliyet dönemine ilişkin ulaşılan Dönem Kâr veya Zararı ile geçmiş dönemlerde elde edilip de dağıtılmayan kârlar (Geçmiş Yıllar Kârları) ile, yine geçmiş yıllarda katlanılan ve sonraki yıllarda elde edilecek kârlarla mahsup edilmek üzere bekletilen Geçmiş Yıllar Zararları’ndan oluşmaktadır.

Hastanelerde Özkaynak Kullanımı Ülkemizde kamu hastaneleri 5018 sayılı “Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu”na göre “Genel Yönetim Kapsamındaki İdareler” kapsamında yer almaktadır. Kamu hastaneleri merkezi yönetim bütçeleri kapsamındaki genel, özel ve mahalli idareler bütçeleri ile döner sermaye bütçesi aracılığı ile finanse edilmektedir genel bütçe ile devlet hastanelerine, özel bütçe ile üniversite hastanelerine, mahalli idare bütçeleri ile belediye hastanelerine, döner sermaye bütçesi ile de devlet ve üniversite hastanelerine özkaynak tahsis edilmiş olmaktadır. Özel hastaneler ise hukuki yapılarına ve kuruluş şeklilerine göre ortak sayıları ve sorumlulukları değişmekle birlikte, özkaynak ile finansmanı ortakların tahsis ettikleri kaynaklar aracılığı ile gerçekleştirmektedir.

Adi Pay Senetleri Sağlık İşletmeleri gelirlerinden daha fazla pay sağlayan ve daha fazla risk üstlenen pay grubunu temsil eden hisse senetleridir. Adi pay senetlerinin sahiplerine sağladığı haklar aşağıdaki gibidir: Yönetim hakkı (adi pay senedi sahipleri şirket sermayesinin % 51'inden fazlasını ellerinde bulundururlar), Genel kurula katılma ve oy verme hakkı, Sağlık İşletmeleri karından pay alma hakkı, Belirli koşullarda sağlık işletmeleri kayıtlarını inceleme hakkı, Sermaye artırımlarında yeni çıkarılacak pay senetlerinden ön pay alma (rüçhan) hakkı, Paylarını, koşullara uymak kaydıyla satabilme ve şirketi bu yolla başkalarına devredebilme hakkı.

Ayrıcalıklı (İmtiyazlı) Pay Senetleri Genellikle belirli bir kar payını garanti eden pay senetleri olup sahiplerine sağladığı ayrıcalıklar aşağıda belirtilmiştir : Yönetim ayrıcalığı (daha düşük nominal bedelle eşit oy hakkı), Gelir ayrıcalığı (kar payında öncelik gibi, bu tür ayrıcalık pay senetleri tertiplere ayrılarak sağlanmaktadır), Birikmeli kar payı alma ayrıcalığı (sağlık işletmelerinin kar elde etmediği yıllar için, kar elde edilen yıllarda geçmişe yönelik kar payı alma ayrıcalığı) Tasfiye varlığı üzerinden öncelikli olarak pay alma hakkı.

Yararlanma (İntifa) Senetleri Türk Ticaret Kanununun 402 ve 403. maddelerinde belirtilen ve sahiplerine üyelik hakkı verilmeyen ancak net kara katılma veya tasfiye varlığından pay alma hakları tanınmış pay senetleridir.

2. FİNANSMANDA ÖZKAYNAK KULLANIMINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sağlık İşletmeleri Satış ve Kârlarının Düzenliliği. Alternatif Finansman Kaynaklarının Elverişsizliği Sağlık İşletmeleri Likidite Durumu Sermaye Maliyeti Sağlık İşletmeleri Kısa Sürede Büyüme Arzusu Kredi Sözleşmelerinde Yer Alan Koşullar Teşvik Uygulamalarından Yararlanma İsteği Halka Açılma İsteği

3. FİNANSMANDA ÖZKAYNAK KULLANMANIN AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI Sabit bir geri ödeme veya faiz ödemesi gibi yük getirmez. Sağlık işletmeleri kâr elde ettiği takdirde yetkili organlarının kararı veya kamu hastaneciliğinde mevzuat uyarınca kâr dağıtır. Geri ödenme ile ilgili bir vadesi bulunmamakta olup, sağlık işletmeleri için sürekli bir kaynak özelliği taşımaktadır. Muhtemel zararlara karşı bir emniyet supabı görevi görürler. Öz kaynakla finanslama, firma değerini artırarak ek kaynaklar bulma imkânını da kolaylaştırır.

AVANTAJLAR Öz kaynaklar ile finanslama bazı dönemlerde işletmeler için yabancı kaynakla finanslamadan daha cazip olabilir. Yatırımcılar açısından tahvilden daha yüksek getiri sağlaması ve enflasyon karşısında yatırım değerini yitirmemesi gibi hususların sağlanması halinde elverişli bir finansman aracı olarak kullanılmaktadır. Ülkemiz açısından bazı vergi indirimlerinden (yatırım indirimi) ve bazı teşviklerden yararlanabilmek için belirli düzeyde bir öz kaynak finansmanı yapılmış olması şartı aranmaktadır. Öz kaynakla finanslama alternatif finanslama araçlarından yararlanabilmenin bazı durumlarda ön şartı olmaktadır.

DEZAVANTAJLAR Yeni pay senetleri çıkarılarak öz kaynakların artırılması, işletmelere yeni ortak alınmasını ve yönetim yetkisinin paylaşılması sonucunu doğurur. Öz kaynaklarla finanslamanın en çok üzerinde durulan sakıncası yönetimin paylaşılma olgusudur. Yeni pay senedi çıkararak yapılan öz kaynak finansmanı, kârlarının, artan ortaklar arasında daha az oranlarda bölüşülmesini gerekli kılar. Sağlık işletmeleri açısından pay senedi çıkarmanın giderleri yabancı kaynakla finanslama ile ilgili giderlerden daha yüksektir. Bazı durumlarda pay senetleri ile finanslama pazarda çok dar bir işlem hacmi bulabilir. Yabancı kaynak finansmanı daha az riskli olduğu için öz kaynaklarla finanslama için yeterli pazar bulunmayabilir. Öz sermaye ile finanslamanın maliyetini oluşturan kâr payı dağıtımı (divident) gider yazılamaz. Öz kaynaklarla finanslama vergi açısından bir kolaylık sağlamaz.

4. SAĞLIK İŞLETMELERİNDE ÖZKAYNAK YÖNETİMİ Öz kaynakların yönetiminde temel politikalar hisse senetleri çıkarılması ve kâr dağıtımına yöneliktir. Özel sağlık işletmelerinin bu ilkelerden, durumlarına uyan teknikleri kullanmasında yarar görülmektedir. Kamu sağlık işletmelerinde en az kullanılan finansal politikaların öz kaynak politikaları olduğu bilinmektedir. Ancak, kamu sağlık işletmelerinde özerkleştirme ve özelleştirme eğilimlerinin yaygınlaşmaya başladığı günümüzde, sağlık işletmeleri yöneticilerinin öz kaynak yönetimi ile ilgili ilkeler konusunda da bilgiler edinmeleri yararlı görülmektedir.

Öz kaynakların türleri üzerinde uygulama imkanı bulunan değişik finansal uygulamalar bulunmaktadır. Bu uygulamalara örnek olarak aşağıdaki konuları verebiliriz: Sermaye yedekleri oluşturabilme ve öz kaynağı güçlendirebilmenin temel araçlarından birisi yeniden değerleme uygulamasıdır. Vergi mevzuatımızda isteğe bağlı bir uygulama olan yeniden değerleme işleminin bilançoları tam açıklama ilkesi gereğince enflasyondan arındırırken, daha yüksek amortisman giderleri ayırarak otofinansman sağlama yanında, ayrılan sermaye yedekleri ile öz kaynakları güçlendirici bir etkisi bulunduğu unutulmamalıdır. Yeniden değerleme işlemi tüm sağlık işletmeleri tarafından her yıl zorunlu olarak uygulanmalıdır. Oluşan maddi duran varlık yeniden değerleme değer artışlarının her yıl düzenli olarak sermayeye ilave edilmesine gayret edilmelidir. Bu fonların sermayeye ilave edilmemesi halinde, ilgili maddi duran varlıkların satışında birikmiş amortisman gibi satış karını artırıcı ve işletmenin otofinansman imkanlarını kısıtlayıcı bir etkisi bulunduğu da göz ardı edilmemelidir. Kar yedekleri arasında yer alan özel fonların, maddi duran varlıkların satışında elde edilen karlar nedeniyle oluşturulabileceği göz ardı edilmemeli, sabit kıymet yenileme fonu uygulaması nedeniyle, hem otofinansman sağlama, hem de öz kaynakları güçlendirme imkanının bulunduğu da unutulmamalıdır.