Temel Kavramlar Hastalık Nedir? Modern Tıp Geleneksel Tıp-Yerel Tıp Alternatif-Popüler-Tamamlayıcı Tıp

Sağlık ve hastalık kavramları, her kültürde bulunmakla birlikte farklı algılanan kavramlardır. Yani bir toplumdaki hastalık algısı ile başka bir toplumdaki hastalık algısı aynı olmayabilir. Toplumun hastalık hakkındaki değer yargıları, hastalığa bakış açısı ve seçilen tedavi şekli o toplumun kültürünün özelliklerini yansıtır.

Öyleyse, kültürler arasındaki farklılıkları göz önüne alırsak, sağlık-hastalık kavramları ve bunun çevresindeki pek çok kavram da aynı derecede görelidir; kültürden kültüre farklılık gösterir. Bu bakış açısıyla diyebiliriz ki sağlık ve hastalık, en azından bir yönüyle kültürün bir ürünüdür.

Hastalık Nedir? Hastalık, organizmanın patolojik halidir. “Sağlıksızlık” (sicness), sağlıktaki bozulma demektir. Sağlıksız olma hali, rahatsızlık ve hastalık olgularını da içeren, daha geniş kapsamlı bir terimdir. Rahatsızlık (illness) ise, sağlıksız olma halinin, kültürel ve sosyal olarak tanımlanmış ve koşullandırılmış algılayımlara veya deneyimlere ilişkin yönüne işaret eder.

Sözcük, iki farklı anlam içerir Sözcük, iki farklı anlam içerir. İngilizce kökenli bu iki kavram arasındaki fark; disease, patolojik olarak hasta olma durumu; illness, bireyin kendini hasta hissetmesidir. Yani, tıbbi açıdan fizyolojik kökenli hastalık ile psiko-sosyal açıdan hastalık olmak üzere iki farklı anlamı vardır:

Belirli işaret ve semptomlarla kendisini gösteren patolojik durum (disease: doktordan dönerken saptanan hastalık) Sağlıksızlığın, patolojik sürecin öznel deneyim içinde bireyce algılanması (illness: doktora giderken bireyin hissettiği rahatsızlık) (Özçelik, 2002:26).

Modern tıbbın anlayışında hastalık, vücudun içsel çevresini etkileyen değişikliklere verilen biyolojik tepkilerdir. Modern tıpta, hastalığa ilişkin algı, kavram, tavır, değerlendirme ve tedavi biçimi bilimsel mantıkta temellenir: Hipotezlerin güvenirliği ve geçerliliği objektif olarak ispatlanmalıdır, ki klinik düzeyde kabul edilsin.

Yunan ve Roma mitolojilerindeki Şifa tanrısı Asklepios’un heykellerinde elinde tuttuğu yılan dolanmış budaklı sopası önemli bir simgedir. Yılan, gizem, güç ve iyiliğin simgesidir ve bu iyi huylu sağlık tanrısının da sembolüdür. Asklepios Kültü’nde, Tanrı’nın tedavilerini yılanlar aracılığıyla yazdırdığına inanılır.

“Halk tıbbı”, halk arasında görülen hastalıklara karşı uygulanan iyileştirme metodlarının tümü ile hastalıklar üzerine olan geleneksel görüşlerin bütünüdür.

Yazar, halk tıbbının “doğal halk tıbbı” ve “dinsel-büyüsel halk ilaçları” olmak üzere iki çeşidi olduğunu vurgulamaktadır. 1. Doğal halk tıbbı, tabiattaki bitkilerden ve maddelerden ilaç yapılması; 2. Dinsel-büyüsel halk ilaçları, din ve büyünün dahil olduğu iyileştirme yöntemleridir.

İnanç sistemleri, özellikle geleneksel toplumların hayat görüşlerinde önemli rol oynamaktadır. Geleneksel tıp sistemlerindeki iyileştirme pratikleri, nesilden nesile aktarılarak oluşmuş, biriktirilmiş bilgilerin ürünüdür.

Geleneksel tıp, toplumdaki pek çok kişinin az çok ilgilendiği ve fikir sahibi olduğu uygulamalar bütünüdür. Alışkanlıklar, deneyimler ve pratikler nedeniyle de geleneksel bilgiye dayanır.

Modern tıp, her biri sağlık ve hastalıkla ilgili kendine has özel bir anlayışa sahip, belirli bir alanda yetkin olan, içsel hiyerarşi, teknik jargon ve profesyonel örgütleri olan medikal uzmanları kapsamaktadır.

Geleneksel tıbbın da kendi içinde bir uzmanlık gerektirdiğini biliyoruz… Örneğin, “Sarılık Ocağı”, sadece sarılık tedavisinde başvurulan bir ocaktır; halk tıbbının kendi içindeki uzmanlığını temsil eder.

Halk Tıbbı Sınıflaması Sınıflamalar: Genel Sınıflama Doğal Halk Tıbbı (Şifalı bitkiler: ağaçlar, otlar, kökler, tohumlar, çiçekler, yosunlar ve baharatlar; madensel ve hayvansal maddeler vb. ) Dinsel/Büyüsel Pratikler (Büyü, Nazar, Kurşun Dökme, Ocaklık vb.) (Yoder, 1975)

Anadolu’da Halk Hekimliği Sınıflaması İlaçlarla sağaltma (hayvansal, bitkisel, madensel kaynaklı) Sihirsel işlemlerle sağaltma (kurşun dökmek vb.) Dinsel işlemlerle sağaltma (yatır ziyaretleri, hocanın okuması vb.) Ameliyatla sağaltma (dil altını yarmak, ayak ve el parmaklarını kesmek) Karışık sağaltma (Acıpayamlı, 1982)