ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARININ KORUNMASI ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLİĞİ SORUNU ÇOCUK İŞÇİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ ÇOCUKLARI ÇALIŞMAYA İTEN NEDENLER ÇALIŞMANIN ÇOCUK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ÇALIŞMA ORTAMINA GÖRE ÇOCUK İŞÇİLİĞİ ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARINA İLİŞKİN ULUSLARARASI DÜZENLEMELER TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI

ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLİĞİ SORUNU Çocuk işçiliği çok karmaşık bir sorundur. Yalnızca çok sayıda kaçak çocuk işçinin çalıştırılması bakımından değil, yaptıkları işlerin çoğunlukla sömürüye dayanması bakımından da önem arz etmektedir. Uluslararası çalışma örgütü (ILO) çocuk işçiliğinin olmadığı bir geleceğe ulaşma çabasında çalışmalar yapmaktadır. Çocuk işçiliği, Türkiye’de de önemli bir sorundur. Ülkenin ekonomik, sosyal gelişmişlik ve eğitim düzeyi ile ilgilidir.

ÇOCUK İŞÇİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ Sanayi devriminden önce, dünyada, çocuklar daha çok esnaf ve zanaatarların yanında çırak olarak çalıştırılırlardı, Türkiye’de ise 12.yy’ın ilk yarısından 20.yy’ın başlarına kadar mevcut olan “ahilik kurumu” esnaf ve sanatkar kuruluşlarının eleman yetiştirme işleyiş ve denetimlerini yönlendirmiştir. Ahilikte çırak olarak çalışan çocuklar, hem mesleki, hem de ahlaki ve dini konularda eğitilmekteydiler.

ÇOCUK İŞÇİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ Sanayi devriminden sonra, büyük işletmeler doğmaya başlamış, seri üretime geçilmiştir. Toplumlarda köklü değişimler meydana gelmiştir. Lonca sistemi yıkılmış ve “işçi sınıfı” ortaya çıkmıştır. devletlerarası rekabet hızlanmış, savaşlar nedeniyle erkek işgücünde azalma meydana gelmiştir. Bütün bunların sonucunda da işletme sahipleri çoğunluğunu kadın ve çocukların oluşturduğu ucuz işgücüne yönelmişlerdir.

ÇOCUKLARI ÇALIŞMAYA İTEN NEDENLER Çocukları Çalışmaya İten Nedenler -Yoksulluk -Eğitimle ilgili sebepler -Göçler -Geleneksel aile bakış açısı ve ailenin rolü -Çocuk işgücüne olan talep -Mevzuat eksiklikleri ve düzgün uygulanmayışı

ÇALIŞMANIN ÇOCUK ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Çalışmanın çocuk üzerinde, -Fiziksel ve sağlık gelişimi -Ruh sağlığı -Eğitimi -Kişisel ve sosyal gelişimi bakımından olumsuz pek çok etkisi bulunmaktadır.

ÇALIŞMA ORTAMINA GÖRE ÇOCUK İŞÇİLİĞİ Çalışma ortamına göre çocuk işçiliği beş grupta incelenmektedir: 1.Tarım alanında 2.Sanayi alanında 3.Hizmet alanında 4.Ev işlerinde çalışma 5.Sokakta çalışma

ÇALIŞAN ÇOCUKLARIN HAKLARINA İLİŞKİN ULUSLARARASI DÜZENLEMELER Başlıca uluslararası düzenlemeler şunlardır: 1.Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Bildirgesi, 4.20 Kasım 1959 2.Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi, 1989 3. Çocuk Hakları Sözleşmesi 4.Uluslarası İnsan Örgütü’nün Çalışmaları -Asgari Çalışma Yaşına İlişkin 138 Sayılı Sözleşme -En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Önlenmesi ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin 182 Sayılı Acil Eylem Sözleşmesi

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI Türk iş kanununda çocuk ve geç işçiler bağlı oldukları mevzuata göre iki gruba ayrılırlar. 1. İş Kanunu kapsamındaki çocuk ve genç işçiler 2. İş Kanunu kapsamı dışınndaki çocuk ve genç işçiler (Kapsam dışı bırakılan işlerde çocuk ve genç işçiler yoğun olarak çalışmaktadırlar; dolayısıyla bu çocuklar kanunun korunması dışında yer alırlar.)

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI Özel düzenlemelere bağlı çocuk ve genç işçiler şunlardır: -Deniz taşıma işlerinde çalışan gençler -Profesyonel sporcu olan gençler -Kültürel, sanatsal reklam ve faaliyetlerde çalışan çocuk ve gençler

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI 1.Çocuk ve Genç İşçi Kavramları 18 yaşından küçük işçiler, çocuk ve genç işçiler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. İş Kanunu’na göre, 15 yaşını doldurmamış olanlara çocuk işçi, 15 yaşını doldurup henüz 18 yaşını doldurmamış olanlara genç işçi denilmektedir. 18 yaşını dolduranlar sendika kurma hakkına, 16 yaşını dolduranlar sendika üyesi olma hakkına sahiptirler ve 16 yaşını dolduran çocuklar yetişkinlerle aynı asgari ücret talep etme hakkına da sahip olurlar.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI 2.İş Güvenliği ve Çocuk İş Gücü İstismarı Kavramları: İş güvenliği ve çocuk istismarı kavramı, çocuk işçiliği ile birlikte önemle üzerinde durulması gereken kavramlardır. Çocukların iş güvenliği açısından haklarını korumaya yönelik hükümlerin amacı, küçüklerin sömürülmelerine ve ezilmelerine engel olmak ve onların beden, ruh sağlıklarını tehdit eden tehlikelere karşı korumaktır. Çocuk iş gücünün istismarı ise, 18 yaşını doldurmamış küçüklerin ekonomik veya eğitsel amaçlarla ya da yalnızca başıboş kalmalarını önlemek için sağlıklarını tehlikeye atan bedensel, duygusal, toplumsal ve ahlaki gelişmelerini engelleyen eğitimlerini aksatan işlerde çalıştırılmasıdır.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI Çocuk İstismarını Çocuk Çalışmasından Ayıran Unsurlar -Yapılan işin insan onuruna aykırı olması (dilencilik, fahişelik, köle gibi çalıştırma) -Yapılan işin aşağılayıcı olması -Çocuğun çok erken yaşlarda ve / veya uzun çalıştırılması -Çocukların fiziksel yapılarına, duygusal yapılarına ve olgunlaşma düzeylerine uygun olmayan işlerde çalıştırılmaları -Tehlikeli ortamlarda ve işlerde çalıştırılmaları -İşe başlama saatlerinin çok erken olması -Gece çalıştırılmaları -Yaşlarına uygun spor, eğlence gibi ihtiyaçlarının karşılanmaması -Haftasonu ve bayramlarda çalıştırılmaları, yıllık izin kullandırılmamaları

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI 3.Çocuk ve Genç İşçileri Koruyucu Haklar a.Çocuk ve Genç İşçilerin Az Çalışma Yaşı Bakımından Korunma Hakları İş Kanunu’na göre normal ve hafif işlerde çalışma yaşı 15 yaşını doldurmamış çocukların çalışması yasaktır. İstisna: 14 yaşını doldurmuş ve gelişimlerini tamamlamış çocukların, eğitimlerini aksatmayacak şekilde çalıştırılmalarına izin verilmektedir. Hafif işler derken, yerine getirilmesi sırasında çocukların güvenliklerine, sağlıklarına zarar verme ihtimali olmayan okula devamını ve mesleki eğitimini etkilemeyecek işler kastedilmektedir. İlköğretimin bitirilmesi zorunludur!

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI Yine İş Kanunu’na göre yer altı ve su altı işlerde çalıştırılma yaşı 18’dir. Kadınlar bu işlerde çalıştırılamaz (kablo döşeme, maden ocakları, kanalizasyon, tünel imşaatı gibi yer altı ve su altında çalışma) Yukarıda sayılan işler dışındaki ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılmaları için küçüklerin 16 yaşını doldurmuş olmaları gerekir. Ayrıca bu konuda meslek ve uzmanlık veren bir okulu bitirmiş olmaları, bu işi meslek edinmeleri, işverenin genç işçinin sağlık ve güvenliğini sağlayacak tedbirler alması, işin edinilen mesleğe uygun olması gerekmektedir. (borçlar kanunu kapsamındaki işler, turizm ve eğlence işleri)

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI b.Çocuk İşçilerin Sağlık Ve İş Güvenliği Bakımından Korunma Hakları -İşverenler tarafından çocuk işçilere yönelik risk değerlendirmesi yapılmalıdır. -Sağlık yoklaması yapılmalıdır. -Çocuk ve genç işçiler kendilerine uygun bir işe yerleştirilmeli ve tehlikelere karşı korunmalıdırlar. -Çocuk ve genç işçiler, ana babalar ve işverenler eğitilmelidir.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI c.Çocuk Ve Genç İşçilerin Çalışma Koşulları Bakımından Korunma Hakları -Normal İş Süresi: Okula devam eden çocukların iş süreleri eğitim saatleri dışında olmak üzere günde en fazla 2 saat ve haftada 10 saat olabilir. İlköğretimi tamamlamamış olanların çalıştırılması yasak olduğu için buradaki okul, ilköğretimden sonra çocuğun devam ettiği okuldur. İlköğretimi tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma süresi günde 7 saat ve haftada 35 saatten fazla olamaz.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI -Fazla Çalışma: İş Kanunu’na ilişkin fazla çalışma yönetmeliği, 18 yaşını doldurmamış işçilerin fazla çalıştırılamayacağını düzenlemiştir. (m.8/a) -Dinlenme Hakkı: Ara dinlenmeleri, gece döneminde dinlenme, yıllık ücretli izin, hafta tatili, ulusal bayram, genel tatil günlerinde dinlenme haklarını kapsamaktadır.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI d.Çocuk ve Genç İşçilerin Kimlik Hakları: Çocuk işçilerin korunması bakımından doğum kayıtları ve doğruluğu çok önemlidir. Kamu ve özel kuruluşları iş verecekleri kişiden nüfus cüzdanı istemek ve nüfusa kayıtlı olmadıklarını anladıkları kişilerin tam ve açık adreslerini nüfus idaresine bildirmek durumundadırlar.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI e.Çocuk Ve Genç İşçilerin İşyerinde Şiddete Karşı Korunma Hakları: İşyerinde şiddet çocukların fiziksel ve psikolojik sağlığını bozacağı gibi, iş kazalarına uğramalarına da sebep olabilir. İşveren tarafından çocuk ve gençlere yöneltilen şiddet, yetkinin kötü kullanılması ve iş güvenliği ihlaline sebep olur. Türk Hukuku’nda işyerlerinde çocuk ve gençlere yönelik şiddeti doğrudan yasaklayan bir düzenleme yoktur. Hatta Ceza Kanunu bile işyerinde şiddete belli sınırlar dahilinde izin vermektedir. İlgili maddeye göre, idaresi altında bulunan ve büyütmek, okutmak, bakmak, muhafaza etmek veya bir meslek veya sanat öğretmekle yükümlü olduğu kişi üzerinde sahibi bulunduğu terbiye hakkından doğan disiplin yetkisini kötüye kullanan kişiye 1 yıla kadar hapis cezası verilir. (TCK.m.232/II)

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI Disiplin adı altında “şiddete izin vermek” Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne aykırıdır. Söleşmeye göre devlet çocuğu her tür şiddete karşı koruyacak, şiddeti önleyecek ve bu tür davranışlara maruz kalan çocukların tedavisini amaçlayan sosyal programlar hazırlayacaktır.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI 4.Çocuk ve Genç İşçilerin Sosyal Güvenlik Hakları Türk Hukuku’nda işçilerin sosyal güvenlik haklarına ilişkin hükümler 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda yer almaktadır. Kanunda asgari şart bulunmamaktadır Dolayısıyla çocuklar da bu kapsamda değerlendirilecektir. Ancak adı geçen kanun çocuk işçiler bakımından bir sınırlama getirmiştir. 38/2.m. gereği, bu kanunun uygulanmasında 18 yaşından önce malulluk, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık süresi 18 yaşını doldurdukları günde başlamış sayılır. Bu tarihten önce ödenmiş olan primler prim ödeme gün sayıları hesabına dahil değildir. Çalışmaya başladıkları günden itibaren sigortalı sayılacak çocukların ödedikleri primlerin uzun vadeli sigortalardan yararlanma açısından dikkate alınmaması Anayasa’ya, Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne açıkça aykırıdır.

TÜRK İŞ HUKUKUNDA ÇOCUK VE GENÇ İŞÇİLERİN HAKLARI Uluslararası tüm sözleşmelerde işçilere sendikal haklar tanınmuştır. bunlar sendika kurma, sendikaya üye olma, sendikadan çıkma hak ve özgürlükleridir. Sendikalar Kanunu, çocuk ve genç işçilerin sendikal haklarına sınırlamalar getirmiştir. 5.madde gereği, sendika kurabilmek için fiil ehliyetine sahip olmak gerekir. Sendikalar Kanunu m.20 gereği, 16 yaşını doldurmuş olup da bu kanuna göre işçi sayılanlar, işçi sendikalarına üye olabilirler. 16 yaşını doldurmamış olanların üyelikleri kanuni temsilcilerinin yasal iznine tabidir ve ayrıca bunlar genel kurulda oy kullanamaz ve delege olamazlar.