Çatışmaların Nedenleri, Çeşitleri, Özellikleri ve Dinamikleri 02 Çatışmaların Nedenleri, Çeşitleri, Özellikleri ve Dinamikleri (E)Tuğg.Doç.Dr. Oktay Bingöl Bu sunumda yer alan hususların tüm sorumluluğu yazara ait olup MSE ve üyelerini bağlamaz. Bu belgenin her hakkı , 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu esasları çerçevesinde MSE’ye aittir. Alıntılarda http://merkezstrateji.com/ uzantısının verilmesi, belgenin tamamına ulaşılabilmesi için zorunlu tutulmuştur

Silahlı Çatışmalar Silahlı çatışmalar; merkezi olarak örgütlenmiş iki veya daha fazla taraf arasında, başta yönetim ve toprak parçası üzerinde kontrol sağlamak olmak üzere belirlenen amaçları gerçekleştirmek için yürütülen anlaşmazlıklarda süreklilik gösteren açık ve silahlı mücadeledir.

Silahlı Çatışmaların Nedenleri Temel nedenler; Uluslararası nedenler, Siyasal ve kurumsal, Sosyo ekonomik, Kaynaklar ve çevresel nedenler, Kimlik siyaseti, Psikolojik, Kültürel, Coğrafi-Jeopolitik. Harekete geçirme stratejisi, Başlatıcı nedenler, Kolaylaştırıcı nedenler.

Uluslararası Nedenler Sömürgecilik dönemi uygulamaları ve bunların mirası Blokların ideolojik mücadelesinin diğer devletlere yansıması Kapitalizm-Emperyalizm (Merkez- çevre; Güney-Kuzey) Küreselleşme Devletler arası mücadelede çatışmaların desteklenmesi

Siyasal ve Kurumsal Nedenler Zayıf devlet kurumları Meşruiyet, otorite ve hizmet sağlama kapasitesinde boşluklar Seçkinlerin güç mücadelesi ve siyasi dışlama Sömürgeciliğin mirası Toplumsal grupların dışlanması Kötü yöneticiler Toplumsal sözleşmede çatlaklar Devlet toplum ilişkilerinin bozulması Açgözlülük, hırs, mağduriyet ve tatminsizlik Yolsuzluk ve çürüme

Güçlü Devletin Üç Temel Boyutu Meşruiyet Kamusal Hizmet Sağlama Otorite

Güçlü Devlet Devlet olmanın en kapsamlı tanımlarından biri, Afgan siyasetçi ve sosyal bilimci Ashraf Ghani tarafından verilmektedir. Ghani’ye göre devletin on özelliği, tam egemenliği oluşturmaktadır. Bunlar; Şiddet kullanılmasında meşru tekel olma, İdari kontrol, Kamu mali kaynaklarının yönetimi, İnsan sermayesine yatırım, Vatandaşların hak ve ödevlerinin tanımlanması, Altyapı hizmetlerinin sağlanması, Pazarın oluşturulması, Ülkenin doğal ve kültürel kaynaklarının yönetimi, Uluslararası ilişkilerin tesisi ve yürütülmesi ile Hukuk düzeninin tesisidir.

Meşruiyet Meşruiyet dört farklı kaynaktan ortaya çıkmaktadır. Yurttaşların kabul ettiği yasa, kural ve usuller, Devletin halkına hizmet sağlama kapasitesi ve performansı, Devletin kendisini ülkede haklı ve tek otorite olarak kabul eden vatandaşların ortak inançları, Uluslararası meşruiyet.

Zayıf Kurumsal Yapı Meşruiyet Kamusal Hizmet Otorite Sağlama Devletin otoritesi ülkenin önemli bir kısmına uzanmaz, siyasi ve toplumsal gruplar arası çatışma vardır, suç oranları yüksektir, devlet bunları kontrol etmekte zorlanır, adalet sisteminin çalışması sıkıntılıdır. Devlet halktan yeterli destek alamaz ve kabul görmez. Demokrasi yokluğu, muhalefetin ve medyanın bastırılması, toplumsal grupların yönetimden dışlanması, özgürlüklerin kısıtlanması, adalete güvenin kaybolması. Meşruiyet Kamusal Hizmet Sağlama Otorite Sağlık, eğitim, su ve kanalizasyon, temel ulaştırma ve enerji altyapısı eksiklikleri ile işsizlik ve yoksullukla mücadelede yetersizlik

Sosyo-Ekonomik Nedenler Eşitsizlik Dışlama Marjinelleşme Ekonomik yetersizlik Yoksulluk Sosyal yapı: Aşiret ve alt kolları Cehalet

Sosyo- Ekonomik Nedenler (Eşitsizlik) Dikey eşitsizlikler: toplumsal sınıflar arası, Yatay eşitsizlikler; kültürel, dinsel, mezhepsel ve etnik hatlardaki eşitsizliklerdir. Yatay eşitsizliklerin çoğunlukla şiddeti doğurduğu kabul ediliyor. Eşitsizlikler: Kültürel hakların kullanımında, Siyasi hakların kullanımında, Ekonomik olarak, Temel hizmetlere ulaşım olarak, Devlet yönetiminden dışlanma olarak ortaya çıkabilir.

Kimlik Siyaseti “Eski düşmanlıklar” yaklaşımı Etnik, dinsel, mezhepsel ve kültürel farklılıklar kaçınılmaz olarak çatışmalara neden olur?? “Araçsalcı” yaklaşım Kimlik, harekete geçirme aracı olarak kullanılır ve istismar edilir. Kötü yöneticiler Orta yolcular Kimlik farklılıkları başlı başına çatışma nedeni değildir. Ancak diğer faktörlerle bir arada kullanıldığında ve kışkırtıldığına bir topluluğa bağlılığa katkı sağlar. Diğerleri ötekileştirmede kullanılır. Ayrımcılık ve dışlama durumunda kimlik belirleyici olur.

Eşitsizliklerden Şiddete Uzanan Süreç Yatay eşitsizlikler dışlanmayı, Dışlanma marjinalleşmeyi, Marjinalleşme çatışmayı, Çatışma şiddeti, Şiddet yeni eşitsizlikleri ortaya çıkarır, Döngü veya sarmal başlar.

Eşitsizlik- Şiddet Döngüsü Dışlanma Marjinalleşme Eşitsizlikler Çatışma Şiddet

Yoksulluk ve Çatışma Yoksullukla çatışma ve şiddet arasında ilişki olduğu kabul ediliyor. Çatışmaların hemen tamamı yoksul ülkelerdedir. Çatışmalar yoksulluğu artırır. Yoksulluğun her zaman yol açtığı kanıtlanamamış. Göreceli mağduriyet daha önemli

Kaynakların Ele Geçirilme Mücadelesi ve Çatışma Yağmalanabilir kaynaklarla çatışma arasında ilişki olduğu kanıtlanmış. Yağmalanabilir kaynaklar; Kıymetli madenler (Altın, gümüş, elmas vs.), Petrol, Balıkçılık için uygun kıyılar, Tarıma uygun topraklar, Su, “Köşe başı” ve “deniz”? ….

İkincil Savaş Ekonomisi Yağmalanabilir kaynaklar, Uyuşturucu üretim ve ticareti, Kaçakçılık: silah, insan, mal vs., Yardımlara el koyma, Gasp, rüşvet, zorla para alma, Yasal olmayan vergilendirme, Yerel pazarlar çalıştırma.

Çevresel Sorunlar ve Çatışma İklim değişikliği, kirlenme, erozyon, çölleşme, Toprak ve su üzerindeki mücadele, Zayıf devlet kurumları, Eşitsizlik, Mağduriyet.

Silahlı Çatışmaların Sınıflandırılması Aktörlerine göre Amaçlara göre Nedenlerine göre Şiddet yoğunluklarına göre Coğrafi boyutlarına göre; yerel, bölgesel, küresel Kullanılan kuvvet ve vasıtalar; nizami-gayri nizami, simetrik- asimetrik Manevra şekillerine göre; cephe, yıpratma ve manevra

Aktörlere Göre Sınıflandırma Devletler arasında-Devlet grupları arasında (Topyekun savaş) Devlet içinde devlet dışı aktörler arası Diğer devletler farklı tarafları destekler Diğer devletler karışmaz Devlet aşan aktörler taraftır İlgili devlet devlet dışı aktörü destekler Devlet ile devlet dışı aktörler arasında

Amaçlarına Göre Silahlı Çatışmalar Sömürgecilikten kurtuluş amaçlı olanlar Devletler arası anlaşmazlıklarından kaynaklanan sınırlı çatışmalar Ayrı bir devlet kurma amaçlı çatışmalar Rejim değiştirme amaçlı çatışmalar Güç ve toprak paylaşımı amaçlı çatışmalar Hak arama amaçlı çatışmalar Diğer bir ülkenin kışkırttığı terörizm

Şiddet Yoğunluğuna Göre Çatışmalar Şiddet içermeyen çatışmalar Görünmez veya gizli çatışma (Galtung’un ABC üçgenine atıf. Tutum-Davranış-Durum) Görünür çatışma Şiddet içeren çatışmalar Kriz Şiddetli kriz Savaş

Çatışmaların Evrimi Amaçlar kısmen değişti; ideoloji, milliyetçilik, yayılma temel amaç değil. Kimlik ve grup çatışmaları arttı. Kaynakların kontrolü önem kazandı. Ekonomik, siyasi jeopolitik nedenler hala katkı yapıyor.

Savaş ve Çatışmaların Evrimi Yeni Savaşlar 1.Nesil Savaş Klasik savaşlar (1648- 1830) Napolyon Savaşları 2. Nesil Savaş Topyekûn Endüstri Savaşları (1830-1918) I. Dünya Savaşı 3. Nesil Savaş Manevra Savaşları (1918-1948) II.Dünya Savaşı 4. Nesil Savaş Gayri-Nizami Harp Türevleri (1948‟den bu güne, özellikle 11 Eylül sonrası) ABD‟nin Irak ve Afganistan İşgalleri Ulus-devlet öncesi savaşlar 1945 1648 1830 1918

Yeni Savaşlar Siyasi otoritenin meşruiyet zafiyeti Küreselleşmenin etkisi Silahlı gruplar için fırsatlar Kimlik giydirme ve siyasi mobilizasyon

Yeni savaşların aktörleri Büyük güçler Uluslararası örgütler Hükümet dışı örgütler Komşu devletler Diaspora grupları Çok uluslu şirketler Silah tüccarları Savaş ağaları Kabile liderleri Ulus aşan suç örgütleri Ulus aşan terör örgütleri Kimlik tüccarı seçkinler

Afganistan Savaşı Aktörleri Büyük Güçler ABD İNG Çin Rusya Komşular Pakistan Hindistan İran Kabile grupları Suç örgütleri Afganistan Savaş ağaları UA Örgütler UN EU NATO … Terör örgütleri El Kaide Taliban vs Diaspora grupları Silah tüccarları komşu ülkelerden NGO Yüzlerce

Radikalleşme ve Terörizm Hızlı kentleşme Yoksulluk Doğu- batı, kuzey-güney, merkez-çevre karşıtlıkları Küreselleşme ve İletişimin artması Ulus devletin ve merkezi otoritenin zayıflaması Propaganda kolaylıkları Finansman kolaylıkları Terörist örgütlere katılımın çekiciliği Yaptırım azalması, insan hakları ve özgürlüklerden yararlanma

Sosyal Psikolojik Boyut Kültürlerin ve değerlerin anlaşılmaması ve dışlanma Tramvalar sonucu aşağılanma, onur kırılması duygusu Kitlesel algı oluşumu İntikam duygusunun yerleşmesi Değişimin kültüre tehdit olarak görülmesi Direnme ve çatışma

Sosyal Psikolojik Boyut Soysal sermaye; Toplumun bir arada yaşamasını mümkün kılan değerler, kurallar ve kurumlar, Toplumla devleti bağlayan köprüler. Dikey sosyal sermaye: devlet-toplum arası bağlar. Yatay sosyal sermaye: toplumsal gruplar arası bağlar. Eğitim, kültür, medya ve gruplar arası sivil toplum temel yapı taşlarıdır. Sosyal sermaye zayıfladıkça dışlama, kutuplaşma ve çatışma ortaya çıkmaktadır.

Ulus Üstü Politikalar ve Diaspora Ulus aşan bağların kuvvetlenmesi Ekonomi-ticaret Siyaset Kaçakçılık Suç Diasporanın göreceli zenginliği ve güçlülüğü Kendi ülkelerinde aktör Afganistan’da Karzai ve çevresindekiler Suriye’de yeni muhalefet cephesi Somali’de Norveç’te yaşayanlar Avrupa ülkelerindeki radikal unsurların Türkiye’ye etkileri

Siyasi Mobilizasyon Eşitsizlik, yoksulluk, dışlanma her yerde çatışmaya neden olmuyor. Grupların harekete geçirilmesi gerekiyor Seçkinler rol alıyor. Seçkinlerin güdüleri; Güç ve para, Şan şöhret, Kaynak kontrolü, Dış bağ, Değerler, idealler.

Siyasi Mobilizasyon İdeoloji, söylem ve tramva algısı önemlidir. Seçkinler yaratıyor. (Edebiyat, müzik, sinema, dil çalışmaları, miting vs.) Sınıf politikası-kimlik politikası. Kutuplaştırma, ötekileştirme. Çatışma.

Silahlı Grupların Dinamikleri Terörist grupların ortaya çıkışı; Siyasi muhalefetin silahlı gruba dönüşmesi, Dışlandığını düşünen bireylerin mücadele şekli olarak örgütlenmesi, Devlet destekli gayri nizami örgütlerin devlet dışı terör örgütüne dönüşmesi, Her bir durumda dış destek mümkün, Süreklilik için iç destek şart.

Silahlı Grupların Dinamikleri Katılanların güdüleri; İdealler, Sosyo ekonomik mağduriyet, Aile ve kabile bağları, Zorlama, Maddi kazanç, Statü ve güvenlik, Katılımın riski.

Çatışmaların Dinamikleri Çatışmaların tırmanması; Anlaşmazlıklar, düşmanlıklar ve şiddetin büyüklüğü tarafların birbirlerine karşı tepki gösterme şekline bağlıdır, Bir şiddet dönemi diğerini ateşler.

Çatışmaların Dinamikleri Çatışmaların devamı; Başlangıçtaki nedenler farklılaşabilir, Yeni talepler ve mağduriyetler, Çatışma yapısal olarak nadiren değişir, Ancak yeni boyutlar eklenebilir, dönemsel değişiklikler olabilir, Aktörler farklılaşabilir, Çatışmaların temel nedenleri ortadan kaldırılmazsa uzun yıllar devam eder, Silah temini, lojistik sağlanması, üs temini önemlidir.

Çatışmaların Etkileri İnsani kayıplar Toplumsal sisteme zarar. Aile sistemi, kadın ve çocukların zarar görmesi Yönetimin bozulması; özgürlüklerin gerilemesi , insan hakları ihlalleri Sosyo-ekonomik fatura Altyapının zarar görmesi Ekonominin bozulması Yoksulluk İşsizlik

Çatışmaların Etkileri Sosyal dokunun tahribi Göçler Salgın hastalıklar Kaçakçılık Bölgesel etkiler Küresel etkiler