EPİDEMİYOLOJİK VERİ KAYNAKLARI Öğr.Gör. Uzm.BERİN BAYRAKLI

Kişilerin doğumundan ölümüne kadar olan dönem içinde sağlıkları ve diğer hayati olaylarla (doğum,ölüm,göç,evlenme vb.)ilgili çok çeşitli kayıtlar tutulur, veriler toplanır.

Bu veriler bilimsel ilkelere uygun biçimde toplandığı taktirde hem hizmetlerin sürekliliğini, düzenliliğini hem de epidemiyolojik araştırmalar için önemli veri kaynaklarıdır.

VERİ TOPLAMANIN AMAÇLARI 1.Sağlıkla ilgili herhangi bir konuda planlı,tarafsız ve standart biçimde bilgi toplamak 2.Bu bilgileri hizmet amacı ( sağlığın izlenmesi) veya epidemiyolojik araştırmalar için kullanmak üzere depolamak

3.Toplanan bilgilerin yardımı ile aşağıdaki konularda araştırmalar yapmak Sağlık kurumlarına yapılan başvuruların,nedenlerine ve kişi-yer-zaman özelliklerine göre tanımlanması Toplumun sağlık sorunlarını ve bunların nedenlerinin saptanması

c)Sağlık hizmetlerinin sunuluşunda eldeki insan gücü,araç-gereç gibi kaynakların belirlenerek önceliklerin saptanması ve bunlara yönelik hizmet planlarının yapılması d)Sunulan hizmetlerin sağlık düzeyinde meydana getirdiği değişmelerin değerlendirilmesi yani etkinliklerin belirlenmesi

e) Sunulan hizmetlerin denetlenmesi ve personelin hizmet öncesi,hizmet içi bilgi/uygulama eksiklikleri ve hatalarını belirleyerek buna göre eğitim programlarının hazırlanması

VERİ KAYNAKLARININ GENEL ÖZELLİKLERİ -veri kaynakları konu ile ilgili gerekli bilgileri kapsayacak biçimde ancak basit kolay anlaşılabilir şekilde düzenlenmeli -veri kaynağındaki bilgilerin sıralaması düzenli olmalı ve ilgili konular birbirini izlemeli

-veri kaynağının kapsadığı bilgiler eksiksiz biçimde kaydedilmeli -sağlıkla ilgili bulgu tanı tedavi ve izlemeye ilişkin bilgiler hatasız biçimde kaydedilmeli -veriler rutin kaynaklar kesintisiz, sürekli bir biçimde kaydedilmeli

Veri kaynakları iyi bir şekilde dosyalanmalı ve yeterli süre,emin bir yerde saklanmalı -toplanan veriler amaçları dışında kullanılmamalı

VERİLERDE HATA KAYNAKLARI 1.veri kaynağından,yani bilgiyi veren kişiden kaynaklanan hatalar -iletişim güçlükleri -hafıza faktörü -seçici hatırlama -hiç bilgi vermeme

2.Veri toplama formundan kaynaklanan hatalar -soruların hazırlanış -sunuluş biçimleri -kapsamları -formdaki bilgilerin sıralanışı

3.Veri toplayan kişiden kaynaklanan hatalar -tecrübe -demografik özelliği -soruları soruş biçimi -ses tonu -anlaşılır dil kullanması -eksiksiz kayıt yapmaları

VERİLERİN HATALARINI AZALTMA ÖNLEMLERİ -bilgi toplama işi araştırma için yapılıyorsa bilgi veren kişilere amaç açıklanmalı ve gizlilik güvencesi verilmeli -veri toplama formlarının ön- denemeleri yapılmalı

-Veri toplayacak personelin eğitilmesi -veriyi toplayacak personelin ön- denemesi -personelin uygulama sırasında denetimi Veriler elde edildikten sonra yapılacak işlemlerin tanımlanması *kodlama *dizgeleme *tablolar *hız hesapları *istatistiki önemlilikleri yapılır.

VERİ KAYNAKLARININ SINIFLANDIRILMASI I. NÜFUSA İLİŞKİN KAYNAKLAR A. Nüfus sayımları 1.Tam sayım -de facto sistemi -de juro sistemi 2.Örnekleme yöntemiyle yapılan sayımlar B.Periyodik nüfus tespitleri

II.SAĞLIK DÜZEYİNİ DEĞERLENDİRMEYE İLİŞKİN VERİ KAYNAKLARI A.Hayati olayların kayıtları(doğum,ölüm vb) B.Hastalık kayıtları 1.Hastalık kontrol çalışmaları -hastalık bildirimleri -yüksek risk gruplarında vaka bulma (sürveyans) çalışmaları

2.Çeşitli kuruluşların sağlık kayıtları -sağlık ocağı,AÇSAP merkezleri -hastane kayıtları -askeri kuruluşlar -sigorta sağlık kayıtları -işyeri sağlık kayıtları -okul sağlık kayıtları -muayenehane kayıtları

3.Sağlık araştırmalarının kayıtları -anketler -fizik muayene-lab. İncelemeleri -izleme formları

III.DİĞER KAYITLAR ( sağlık alanında insangücü-araç-gereç olanaklarını yansıtır) -sağlık grup başkanlığı,sağlık müdürlüğü kayıtları -sağlık bakanlığı kayıtları -sağlık hizmeti veren diğer kurumların kayıtları

ÜLKEMİZDE VERİ TOPLAMA SİSTEMİ -Ülkemizde hayati istatistiklerden biri olan mortalite ile ilgili birincil veri kaynağı Devlet İstatistik Enstitüsü’nden (DIE) elde edilen il ve ilçe ölüm istatistikleridir.

-Hayati istatistiklerden diğeri ise doğum verisidir. Ülkemizde doğumların kaydedilme görevi, 1972 yılında çıkan yasa ile İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü’ne verilmiştir. -Doğan her kişinin en geç bir ay içinde nüfus dairelerine bildirilmesi ve nüfus cüzdanının çıkarılması yasal düzenlemelerde belirtilmiştir.

Ülkemizde morbidite ile ilgili Sağlık Bakanlığı tarafından yürütülen tam kapsayıcı olmasa da rutin bir sürveyans sistemi bulunmaktadır

-Sağlık hizmetlerinin ilk basamağından Sağlık Bakanlığı’na gelinceye kadar birçok aşamada veriler toplanmaktadır.

-Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık evleri, sağlık ocakları, ana çocuk sağlığı aile planlaması merkezleri, verem savaş dispanserleri gibi birinci basamak sağlık kuruluşları ve hastanelerden, *önce il sağlık müdürlüklerine, *daha sonra Bakanlık merkezine bilgi akışı bulunmaktadır. *Sağlık ocakları ve sağlık evleri sorumlu oldukları bölgelere ait doğum ve ölüm vakalarını tespit etmektedir.

-Her sağlık ocağı, her ayın sonunda, kendi kuruluşunda çalışan personele ait faaliyet kayıtlarından yararlanarak elde edilen bilgileri Sağlık Grup Başkanlığı aracılığı ile Sağlık Müdürlüğüne aktarmaktadır. *Sağlık Müdürlüğü de ilin tüm çalışmalarını birleştirerek Sağlık Bakanlığına göndermektedir.

birinci basamak sağlık kurumlarından, *özel hekim muayenehanelerinden, - Hasta sayıları ve hastalık tanıları, birinci basamak sağlık kurumlarından, *özel hekim muayenehanelerinden, *resmi ve özel tüm hastanelerden, *bildirimi zorunlu hastalıklar fişi, *hastalık bildirim formu, *form 017’ler ve hastalık istatistiktik formları ile Sağlık Müdürlükleri’nde toplanmakta ve her il düzeyinde belirlenen sayılar ve bilgiler Sağlık Bakanlığı’na aktarılmaktadır.

-Bu veri derleme sistemiyle elde edilen sayıların, istatistiklerin çok da yeterli olmadığı bilinmektedir. Çünkü sağlık personeli ve sağlık kuruluşları ancak saptayabildiği, kendilerine başvuran olguları bildirmektedir.

-Eğer hasta olan kişi herhangi bir sağlık kuruluşuna gitmezse bu kişinin hastalığı kayıtlar *Aynı olgu hem birinci hem de ikinci basamak sağlık kuruluşundan bildirilebilmekte bu da aynı olan tek vakanın iki kez sayılmasına neden olmaktadır.

TEŞEKKÜRLER