İPEĞİN ÖN TERBİYESİ - SERİSİN UZAKLAŞTIRMA Hazırlayan Sema MUTLU

AMAÇ Uygun ortam sağlandığında doğru ve eksiksiz olarak ipeğe serisin uzaklaştırma yapabilme

İÇERİK 1. Serisin Uzaklaştırma İşlemi 2. Serisin Uzaklaştırma Sonucu Oluşan İpek Çeşitleri 3. Serisin Uzaklaştırma Derecesinin Test Edilmesi

İpek Lifi Nasıl Bir Liftir ? İpeğin Üretimini Nerden Alırız ?

İPEK LİFİ Doğal, Hayvansal, Protein esaslı, Salgı kökenli bir liftir. Genel Özellikleri Nem çekme özelliği çok yüksektir. Elektrik iletkenliği çok kötüdür. Hayvansal lifler içinde en dayanıklı olanıdır. Parlak ve hidrofilitesi (su emiciliği) yüksektir.

İpek Böceğinin Oluşumu Hakkında Neler Söyleyebilirsiniz ?

İpek Böceğinin Oluşumu İlkbaharda dut yaprakları filizlenmeye başlarken yumurtalar 20–25 °C sıcaklıkta kuluçkaya yatırılır. Yumurtalardan 8–12 gün içinde kurtçuklar çıkar. İlk çıktığında kurtçuğun boyu 3 mm’dir.

İpek böcekleri dut yaprağı üzerine çıkıp, dut yaprağını yerler. Kurtçuklar olgunlaşıncaya yani krizalit dönemine kadar beş yaş evresinden geçer. Tırtıl geçireceği krizalit dönemi için kendisine koza örmeye başlar.

Tırtıl kozayı örmek için sekiz biçiminde baş hareketleri yaparken ağzından bir sıvı salgılar. Bu viskoz sıvı havada filament halinde katılaşır. Kozanın örülmesi 4–5 gün sürer. Bu sürenin sonunda tırtıl kendini koza içine hapseder. Koza içinde18–20 gün kaldıktan sonra, kozayı delerek, kelebek halinde dışarı çıkar ve yeniden üremeye hazırlanır.

Delinen kozalardan kesiksiz lifler elde edilemez Delinen kozalardan kesiksiz lifler elde edilemez. Bu yüzden koza içindeki kelebek delme aşamasına gelmeden önce etkisiz hâle getirilir. Bu işlem üç yöntemle yapılır: Kozalar -20°C’lik soğukta bekletilerek, Kozaları 5 atm basınç altında tutarak, Böcekler yüksek sıcaklıkta 70–80 °C’lik buharla 20 dakika veya 90 °C’lik kuru havada 15 dakikada etkisiz hâle gelir Kozalardan lif uçlarının bulunup çekilmesi, bunların sıcak su ile pişirilmesi ile yapılır. Pişirme ile serisin yumuşatılarak liflerin birbirinden ayrılması sağlanır.

1. SERİSİN UZAKLAŞTIRMA 1.1. Serisin Uzaklaştırma İşlemi Ham ipek lifi incelendiğinde lifin iç kısmında fibroin tabakası, dış kısmında ise lifi kaplayan serisin tabakası görülür. Fibroin gerçek ipek beyazlığında ve parlaklığında olan kısım, serisin ise ona sertlik, mukavemet kazandıran, fibroini koruyan kısımdır. Ham ipek lifinin %72-81’ni fibroin, geriye kalan %19- 28’ni ise serisini oluşturur.

Serisini neden uzaklaştırma gereği duyarız ?

İpeğin kendine özgü yumuşaklığına, parlaklığına, beyazlığına sahip olabilmesi için serisinin uzaklaştırılması gerekir. Serisin tabakası, ipeğin dış kısmındaki fibroin kısmının mükemmel parlaklığını örterek life sarımsı bir renk verir ve sert bir tutum kazandırır.

İpekli mamullerden serisin uzaklaştırıldığında mamul; kendine özgü beyaz-krem renge, mükemmel bir parlaklığa ve muhteşem bir yumuşak tutuma sahip olur. Serisini uzaklaştırılmamış Serisini uzaklaştırılmış ipek

Genel olarak kumaş halindeyken serisin gidermeyi tercih ediyoruz Genel olarak kumaş halindeyken serisin gidermeyi tercih ediyoruz. Çünkü; İpek lifi mukavemet kaybına uğruyor bu nedenle kumaş halinde serisin giderme tercih sebebimizdir.

İpekli mamullerin ön terbiyesinde kullanılan makineler: Püskürtmeli çile boyama makineleri İpeğin ön terbiyesi ve boyanması için tasarlanmış overflow boyama makineleri Yıldız çerçeveli boyama makineleri İpekli kumaşların açık en muamelesi için uygun, askılı ön terbiye makineleri

1.1.1. Kullanılan Kimyasallar İpekli mamullerin serisin uzaklaştırma işleminde aşağıdaki kimyasal maddeler kullanılır: Yeşil sabun (Marsilya sabunu) Soda/Sodyum karbonat (Na2CO3 Sodyum bikarbonat (NaHCO3) Enzim Non-iyonik tensid Polifosfat:

Serisin uzaklaştırma işlemi: 1. Sabunla serisin uzaklaştırma işlemi: Sabunla serisin uzaklaştırma işleminde iki değişik yöntem uygulanır. 1.1. İki adımlı sabunla serisin uzaklaştırma yöntemi 1.2. Tek adımlı sabunla serisin uzaklaştırma yöntemi 2. Enzimlerle serisin uzaklaştırma işlemi

1.2. Serisin Uzaklaştırma Sonucu Oluşan İpek Çeşitleri Ecru (ekru) ipeği: Serisin %3-5 oranında giderilir. Souple (suple) ipeği: Serisinin yarısı giderilir. Cuite (kuit) ipeği: Serisinin tamamına yakını giderilir.

1.3. Serisin Uzaklaştırma Derecesinin Test Edilmesi Özel test boyar maddesi çözeltisi ile koloristik-mikroskobik yöntemiyle serisin tayini: Bu yöntemin uygulanışı basit; sonuçları güvenilirdir. Mikroskobik incelemede eğer lifin üzerinde serisin varsa mavi-yeşil renkli boya partikülleri görülür. Serisini tamamen uzaklaştırılmış ise ipek ipliği (fibroin) kahverengimsi sarı renkli görülür.

Picrocarmine çözeltisi ile serisin miktarı tayini: Serisinin ipekten tamamen uzaklaştırılıp uzaklaştırılmadığı % 0.1’lik picrocarmine içeren bir çözelti ile anlaşılır. Bu çözelti ile ipek ıslatılırsa serisin maddesi varsa serisin koyu kırmızı renkli, yoksa fibroin açık sarı renkli olur.

UYGULAMA Banyo Oranı: 1/30 Materyal Ağırlığı: 2 g Marsilya Sabunu: %50 Sodyum karbonat: 1 g/L

1. Adım: Serisin uzaklaştırma yapacağınız %100 ipekli materyali tartarak numuneyi hazırlayınız. 2. Adım: Reçetede bulunan kimyasal maddeleri hesaplayarak, kimyasal maddeleri tartınız.

4. Adım: İpek kumaşları etüvde kurutunuz. 3. Adım: Tarttığınız kimyasal maddelerle serisin uzaklaştırma flottesini hazırlayınız. Diyagrama göre serisin uzaklaştırma işlemini gerçekleştiriniz. 4. Adım: İpek kumaşları etüvde kurutunuz.

GÜVENLİK İş önlüğünüzü giyiniz. Kimyasal maddeleri ve kullanacağınız araç gereçleri çalışma masanıza düzgün yerleştiriniz. Uygulamayı yaparken, kırık, çatlak, cam malzeme kullanmayınız. Bütün çalışma boyunca dikkatli olunuz.

Değerlendirme Kriterleri: Malzemelerin Temini 30 Uygulama Becerisi 30 Çalışmayı Tamamlayabilmesi 30 Temizlik 10 TOPLAM 100

KAYNAKLAR BAŞER İnci, Elyaf Bilgisi, İstanbul, 1992. KERMEN Osman, Tekstil Lifleri Lif analizi ve Lif Boyama Tekniği, İstanbul, 1981. ÖZGİRGİN Meliha, Ferit ÖZGİRGİN Boyama ve Basma Teknolojisi, MEB- İstanbul, 1998. ÖZGİRGİN Meliha, Terbiye Teknolojisi, MEB-İstanbul, 1986. TARAKÇIOĞLU Işık, Tekstil Terbiyesi ve Makineleri Cilt: 2, Bursa, 1983. Tekstil Teknolojisi I-II MEB Komisyon, İstanbul, 1994.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM