Öğretim teknolojileri ve öğretim materyal tasarimi

... konulu sunumlar: "Öğretim teknolojileri ve öğretim materyal tasarimi"— Sunum transkripti:

1 Öğretim teknolojileri ve öğretim materyal tasarimi
TUĞBA DÜZAL

2 HAŞIL PİŞİRME KAZANININ BAKIMI VE HAŞIL PİŞİRME
HaŞıllamanın Tanımı ve Amacı Dokumada kullanılacak olan çözgü ipliklerine mukavemetlerini artırmak amacı ile yapılır. Haşıl işlemi; özellikle tek kat çözgü ipliklerinin ve puntasız bükümsüz filament ipliklerinin dokuma esnasında etkileneceği mekanik sürtünmelere karşı dayanıklılığının artırılmasıdır. Haşıllama farklı bir tanımla çözgü ipliklerinin yapıştırıcı özelliği bulunan viskoz sıvı içerisinden geçirilerek fiziksel ve kimyasal özelliklerini iyileĢtirmek veya korumak amacıyla koruyucu bir polimerik film ile kaplanması işlemidir.

3 Haşıllama işlemi çözgü hazırlama işleminden sonra, haşıl makinelerinde yapılır. Seri çözgü makinelerinde hazırlanmış leventler haşıl makinelerinde aynı anda haşıl ve birleştirme işlemine maruz kalır. Haşıllama işlemi aynı zamanda ipliklerin kimyasal özelliklerinin korunmasına yardımcı olur. ipliklerin üzerindeki elyaf uçlarının iplik üzerinde kalmasına sebep olarak lif döküntülerini de azaltmaktadır.

4 MATERYAL TASARIMI Haşıl makinası üzerinden haşıl işleminin nasıl gerçekleştiği anlatılarak anlamalarının daha kolay olması sağlanır.

5 Haşıllama işleminin amaçları:
Çözgü ipliğine mukavemet kazandırmak Çözgü ipliğine elastikiyet kazandırmak Çözgü ipliğine kayganlık kazandırmak Statik elektriklenmeyi önlemek Çözgü ipliğinin yüzeyindeki lifleri iplik gövdesine yapıştırmak Çözgü ipliğinde düzgün ve esnek bir film tabakası oluşturmak Çözgü ipliği cinsine göre gereken nemi ipliğe kazandırmak ve dokuma sırasında ipliklerin birbirlerine sürtünerek pamuklaşmasını önlemek

6 Haşıllamada Kullanılan Maddeler
Haşıl flottesini hazırlamak için gerekli olan maddeler genel olarak üç sınıf altında gruplandırılabilir. Bunlar; yapıştırıcı maddeler, yumuşatıcı ve yağlayıcı maddeler, özel nedenlerle haşıla ilave edilen (yardımcı maddeler) maddelerdir. Haşıllama işlemi için kullanılacak ilk temel madde normal sudur. Haşıl flottesi hazırlanırken haşıl reçetesine uygun olarak haşıl kazanına öncelikle su ilave edilir.

7 Yapıştırıcı maddeler: Haşılda kullanıldığı miktar ve işlevleri bakımından büyük öneme sahiptir. Bu maddeler elyaf uçlarının birbirine tutunmasını sağlayarak iplik mukavemetinin artmasını sağlar. Tabii nişastalar: Haşılda kullanılan en önemli maddedir. Buğday, patates, mısır, pirinç nişastası gibi gruplara ayrılırlar. Modifiye (suda çözünür) nişastalar: Bunlar suda kolay çözünen ve soğutulduğunda bozulmayan nişastalardır. Zamklar: Yapıştırıcı gücü fazla olan bu maddeler kısa elyaf kullanıldığında haşıl karışımına ilave edilir. Haşıl gidermede nişasta moleküllerini kapladığından zorluk çıkarırlar. Bu yüzden az kullanılmaları uygundur. Temel haşıl maddeleri, makro moleküllü, film oluşturabilen ve liflere belirli yapışma, tutunma yeteneğine sahip olan doğal veya yapay maddeler olarak tanımlanabilir.

8 Yumuşatıcı ve yağlayıcı maddeler: Çözgü ipliklerine kayganlık vererek tezgâhtaki sürtünmeleri azaltır. Donyağı: Hayvansal yağlardan elde edilir. Hem yağlayıcı hem de yumuşatıcı etki gösterir. Sabun: Yumuşatıcı olarak kullanılır. ipliklerin sürtünmesini azaltır. Zeytinyağı: Yağlayıcı ve yumuşatıcı özelliği vardır. Parafin mumu: ipliğe kayganlık kazandırır. Yukarıda sayılan maddeler dışında değişik kimyasal maddelerde kullanılmaktadır. Haşıllama yardımcı maddeleri ise daha küçük moleküllü olup bunların gerek kimyasal yapıları, gerekse sağladıkları etkiler kendi aralarında büyük farklılıklar gösterebilmektedir. Bu maddeler gerekli görüldükleri durumlarda gerekli miktarlarda haşıl banyosuna eklenir.

9 Özel nedenlerle haşıla ilave edilen maddeler: Bu maddelere haşıl yardımcı maddeleri de denir.
Köpük gidericiler: Haşıl karışımında oluşabilecek köpüklenmeyi önlemek amacıyla kullanılırlar. Asetik asit, kalsiyum, çinko klorür ve benzeri kimyasal maddelerdir. Bozulmayı önleyici maddeler: Bu maddeler haşılın ve haşıllanmış çözgülerin küflenmesini ve bozulmasını önler. Su absorblayıcılar: Bu maddeler suyu emip haşılın tamamen kurumasını önler. Çinko klorür, kalsiyum klorür gibi tuzlardır. Haşıl maddelerinin erimesini ve karışmasını çabuklaştıran maddeler: Bunlar sirke asidi, sülfürik asit, sodyum hidroksit, sodyum karbonat gibi maddelerdir. Yardımcı haşıl maddeleri arasında en fazla kullanılan vakslardır. Vakslar kurutuculardan çıkan haşıllı ipliğin statik elektriklenmesinin önlemesi için uygulanan maddelerdir. Vakslama işlemi sonucu ayrıca ipliklerin kayganlık özelliklerinin artması sağlanır.

10 Haşıl reçetesini hazırlarken önemli olan noktalar:
iplik ham maddesi (pamuk, polyester, rayon, yün veya karıĢımları) iplik tüylülüğü iplik yapısı (ring, open end vb.) Kullanılan su tipi (taze veya geri kazanılmış) Dokuma makinesi tipi ve hızı ilave maddelerin % oranı Çözgü ipliğinin yoğunluğu Haşıl sökme işlemleri Haşılın geri kazanımı ve enzim kullanımı Haşıl makinesinin tasarımı ve tekne sayısı Çevre ile ilgili sınırlamalar Çözgü ve atkı ipliğinin numarası Çözgü ipliğinin durumu (ham, boyanmı, yaş, kuru vb.) Çözgü ve atkı sıklığı Dokuma makinesinin cinsi ve hızı gibi parametreler göz önüne alınarak hazırlanır.

11 Haşıl Pişirme Kazanının Özellikleri
Haşıl kaynatma kazanları üretimi aksatmayacak uygun bir hacimde ve açık tip ise yüksek devirli olmalıdır. Haşıl kaynatma kazanlarına haşıl maddelerinin ilavesi daima ağırlık miktarlarına göre az olandan çok olana doğru olmalıdır. Haşıl karışımını hazırlamak için kaynatma kazanı ile birlikte haşıl dinlendirme kazanı kullanılır. Pişirme kazanı sürekli yüksek devirle karıştırıldığından haşıl karışımı içerisinde hava kabarcıkları oluşur. Bu hava kabarcıklarının haşıl karışımı dinlendirilerek yüzeye çıkması sağlanır. Eğer hava kabarcıkları giderilmezse ipliğe haşılla birlikte hava da emdirileceğinden dokumada pamuklanma oluşur. Haşıl pişirme kazanlarının kapalı ve açık tipleri mevcuttur. Kapalı kazanlar basınç altında hazırlanacak haşıllar için kullanılır. Açık kazanlar ise atmosfer koşullarında hazırlanacak haşıllar için kullanılır. Her iki tipte de karıştırma tertibatı, manometre ve termometre bulunur.

12 Haşıl Pişirme Kazanının Bakımı, Temizlenmesi ve Dikkat Edilecek Hususlar
Haşıl pişirme kazanı temiz olmalıdır. Termometre ve manometre düzgün çalışmalıdır. Haşıl banyosuna konacak maddelerin oranı hassas olmalı ve kontrol altında tartım işlemi yapılmalıdır. Haşıl miktarı ve kazan kapasitesine göre, kazana su ilavesi yapılmalıdır. ilk önce nişasta olmak üzere, haşıl maddeleri sırayla azar azar ilave edilmelidir. En az 15 dakika banyo karıştırılır. Kazan sıcaklığı 60 dereceye yükseltilir, gerekli olduğunda sıcaklık 120 dereceye kadar artırılabilir. Nişastanın tamamen açılması için bu sıcaklıkta 20–30 dakika karıştırılır. Haşıl pompa ve borular yardımıyla haşıl teknesine taşınır. Haşıl teknesinde banyoda kullanılan maddelerin yüzdesi, viskozite, sıcaklık ölçülür.

13 Haşıl Kaynatma Kazanında Haşıl Kaynatma
Yeni haşıl banyosu hazırlanmadan önce pişirme kazanı temizlenir. Temizleme işlemi pişirme kazanına su alınıp karıştırıcı çalıştırılarak yapılır. Temizleme suyu tahliye boruları yardımıyla boşaltıldıktan sonra haşıl banyosunu hazırlamak üzere kazana reçetede belirtilen miktarda su alınır. Nişasta içeren haşıl flottelerinin hazırlanmasında ise önce nişasta tozu karıştırarak soğuk suya dökülür, kullanılıyorsa sentetik haşıl maddesi de ilave edilir. Kazanın içerisine doğrudan buhar gönderilerek kaynatma yapılır.

14 Haşıl Dinlendirme Haşıl banyosu hazırlanıp dinlendirme kazanına gönderildikten sonra aşağıdaki kontroller yapılır: Haşıl konsantrasyonu: 100 kg haşıl karışımında kullanılan kuru katı madde miktarının kg cinsinden değeridir. Refraktometre ile ölçülür. Haşıl Viskozitesi: Haşılın akışkanlık direncidir. Viskozimetre ile ölçülür. Viskozite fazla ise akışkanlığı azalır. Viskozite haşıl flottesinin konsantrasyonuna bağlıdır. Düşük bir konsantrasyon düşük bir viskozite verir. Dolayısıyla haşıl alma da düşük olur. Bu nedenle haşıllama işleminde kullanılacak haşıl flottesinin konsantrasyonu çok iyi bir şekilde ayarlanmalıdır.

15 Haşıl kaynatma, dinlendirme ve yedeklenme işlemlerinin yapıldığı işletmelerde kullanılan modern bilgisayar sistemleri ile istenen sıcaklık basınç ve benzeri değerler çok kolay bir şekilde değiştirilebilmekte ve kontrol altında tutulabilmektedir. Haşıl kaynatma ve dinlendirme sıcaklıkla aynı değildir. Haşıl kaynatma için daha yüksek bir sıcaklığa ihtiyaç vardır. Bu değere basınç yardımıyla ulaşılmaktadır. Dinlendirme için ise yine kazanın sıcaklık değeri belirli bir değerde tutulmalı ayrıca viskozitesi içinde sürekli katılaşmaları önlemek amaçlı haşıl maddesi karıştırılmalıdır.

16