SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU III Adnan Hadzimusiç Mart 2017

SİGORTA KOLLARI Türkiye’de sosyal sigorta kollarından yapılan yardımların bir bölümü kısa vadeli sigorta kollarından, bir bölümü de uzun vadeli sigorta kollarından yapılmaktadır. A) İş kazaları, meslek hastalıkları, analık ve hastalık sigortaları 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda düzenlenen kısa vadeli sigorta kollarıdır. İşsizlik sigortası da kısa vadeli bir sigorta koludur. Ancak, 4447 sayılı ayrı bir kanunla düzenlenmiştir. B) Malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları uzun vadeli sigorta kolları olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda düzenlenmiştir. C) Genel sağlık sigortası da aynı kanunda yer alan ve adından da anlaşılacağı gibi sağlık hizmetlerini düzenleyen sigorta koludur.

Kısa vadeli sigorta kolları, sigortalıların yararlanabilmek için kısa süre prim ödemeleri yeterli olan, ancak yapılan yardımların da kısa süreli olduğu sigortalardır. Uzun vadeli sigorta kollarından yararlanmak ise nispeten daha uzun sürelerle prim ödenmesini gerektirir. Buna karşılık yardımlar da çok daha uzun süreler devam eder. Kısa ve uzun sigortalar kapsamındaki kişilerin sigortalı ve genel sağlık sigortalısı olmaları, genel sağlık sigortası kapsamındaki kişilerin ise genel sağlık sigortalısı olmaları zorunludur. 5510 sayılı Kanunda düzenlenen sigorta hak ve yükümlülüklerini ortadan kaldırmak, azaltmak, vazgeçmek veya başkalarına devretmek mümkün değildir

KISA VADELİ SİGORTALAR Kısa Vadeli Sigortaların Kapsamı Yukarıda da değindiğimiz gibi iş kazaları, meslek hastalıkları, hastalık ve analık sigortaları kısa vadeli sigortalardır. 5510 sayılı Kanun iş kazası, meslek hastalıkları, hastalık ve analık sigortalarını, “Hizmet Akdiyle veya Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışan Sigortalıların Tabi Olduğu Kısa Vadeli Sigorta Hükümleri” başlığı altında 13-25. maddeler kapsamında düzenlenmektedir. 4/1-a bentte sigortalıları, çoğunluğu hizmet akdiyle çalışan bağımlı çalışanlardır. 4/1-b bentte sigortalıları bağımsız çalışanlar ve 4/1-c sigortalıları ise kamu kesiminde çalışanlardır. Kamu çalışanlarının durumu 5510 sayılı Kanun’un 5. Bölümünde ayrıca düzenlendiği için onlara kısa vadeli sigorta hükümleri uygulanmayacaktır. Bir diğer dikkat edilmesi gereken husus ise kısa vadeli sigorta kollarından sadece parasal yardım yapılması, sağlık hizmeti verilmemesidir. Sağlık hizmetleri ileride değinileceği gibi genel sağlık sigortası hükümlerine göre verilecektir.

İş Kazasının Tanımı, Bildirilmesi ve Soruşturulması Tanım İş kazası, aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen ve sonradan özre uğratan olaydır. • Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, • İşveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle, sigortalı adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, • Bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, • 4/1-a kapsamında emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, • Sigortalının, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında.

Bildirim İş kazalarının bildiriminde, 4/1-a sigortalıları ve 5 Bildirim İş kazalarının bildiriminde, 4/1-a sigortalıları ve 5. madde kapsamındaki sigortalılar, işverenleri tarafından, o yer kolluk kuvvetlerine derhal ve Kuruma da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde doğrudan veya taahhütlü posta ile bildirilecektir. 4/1-b sigortalıları (bağımsız çalışanlar) kendileri, bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlıklarının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra üç işgünü içinde doğrudan veya taahhütlü posta ile Kuruma bildireceklerdir.

Soruşturma Kuruma bildirilen kazanın iş kazası sayılıp sayılmayacağı konusunda gerekirse Kurumun denetim ve kontrol ile yetkilendirilen memurları veya Bakanlık, iş müfettişleri vasıtasıyla soruşturma yapılabilir. Yazılı olarak yapılan bildirimlerin gerçeğe aykırı olduğu ve olayın iş kazası olmadığı anlaşılırsa, yersiz olarak yapılan ödemeler 96. madde hükümlerine göre gerçekdışı bildirimde bulunanlardan tahsil edilir.

Meslek Hastalığının Tanımı ve Bildirilmesi Tanım Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütülme şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. Kurumun yetkili kıldığı sağlık hizmet sunucularının raporları ve dayanağı tıbbi belgeler incelenir. Kurumca gerekli görülürse, işyeri çalışma şartları ve bunun tıbbi sonuçları denetlenir ve raporlanır. Bütün bunlar incelenir ve Kurum Sağlık Kurulu tarafından, sigortalının meslek hastalığına tutulup tutulmadığı tespit edilir.

Bildirimi 4/1-a sigortalıları ve 5. madde kapsamındaki sigortalılar bakımından bunların işverenleri, bu kimselerin meslek hastalığına tutulduğunu öğrendikten sonra durumu üç işgünü içersinde iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile Kuruma bildirmek zorundadır. 4/1-b sigortalıları ise durumu öğrendiklerinde üç işgünü içersinde kendileri, iş kazası ve meslek hastalığı bildirgesi ile Kuruma başvurmak zorundadır. Yükümlülüklerini yerine getirmeyen, kasten eksik veya yanlış bildirimde bulunan işverenlere veya 4/1-b sigortalılarına karşı Kurum, bu durumlar için yapılan masrafları ve ödenmişse geçici iş göremezlik ödeneklerini geri almak için girişimde bulunabilir. Meslek hastalıkları ile ilgili soruşturmalar aynen iş kazalarında olduğu gibi yapılır. Yönetmelikte yer almayan bir hastalığın meslek hastalığı listesine eklenip eklenmeyeceği konusunu Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu karara bağlar

Hastalık ve Analık Halleri 4/1-a ve 4/1-b sigortalılarının iş kazası ve meslek hastalığı dışında kalan ve işgöremezliğine neden olan rahatsızlıklar hastalık halidir. 4/1-a ve 4/1-b kapsamındaki sigortalı kadının veya sigortalı erkeğin sigortalı olmayan eşinin, kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadının ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşinin gebeliğin başladığı tarihten itibaren doğumdan sonraki ilk sekiz haftalık, çoğul gebelik halinde ise ilk on haftalık süreye kadar olan gebelik ve analık haliyle ilgili rahatsızlık ve özürlülük halleri analık hali kabul edilir

İş Kazası, Meslek Hastalığı, Hastalık ve Analık Sigortasından Sağlanan Haklar İş kazası veya meslek hastalığı hallerinde sağlanan yardımlar: • Sigortalıya geçici iş göremezlik süresince günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi, • Sigortalıya sürekli işgöremezlik geliri bağlanması, • İş kazası veya meslek hastalığı sonucu ölen sigortalının hak sahiplerine gelir bağlanması, • Gelir bağlanmış olan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi, • İş kazası ve meslek hastalığı sonucu ölen sigortalı için cenaze ödeneği verilmesi

Hastalık ve Analık hallerinde sağlanan yardımlar Sigortalıya hastalık veya analık hallerine bağlı olarak ortaya çıkan iş göremezlik süresince; günlük geçici iş göremezlik ödeneği verilir. Analık sigortasından sigortalı kadına veya sigortalı olmayan karısının doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe, 4/1-a ve 4/1-b kapsamındaki sigortalılardan; kendi çalışmalarından dolayı gelir veya aylık alan kadına ya da gelir veya aylık alan erkeğin sigortalı olmayan eşine, her çocuk için yaşaması şartıyla, doğum tarihinde geçerli olan ve Kurum Yönetim Kurulunca belirlenip Bakan tarafından onaylanan tarife üzerinden emzirme ödeneği verilir.

Hakkı kazanma koşulları Sigortalı kadına veya sigortalı olmayan eşinin doğum yapması nedeniyle sigortalı erkeğe emzirme ödeneği verilebilmesi için; 4/1-a kapsamında olanlar için doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi bildirilmiş olmalıdır. 4/1-b kapsamında olanlar için ise doğumdan önceki bir yıl içinde en az 120 gün kısa vadeli sigorta kolları primi yatırılmış ve genel sağlık sigortası primi dahil prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.

Ödenek ve Gelirlere Esas Tutulacak Günlük Kazanç İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde verilecek ödeneklerin veya bağlanacak gelirlerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç; iş kazasının veya doğumun gerçekleştiği tarihten, meslek hastalığı veya hastalık halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki son üç ay içersinde 80. maddeye göre hesaplanacak prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.

Geçici İş Göremezlik Ödeneği Kurumca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması şartıyla iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilir. 4/1-a sigortalıları ile 5. madde kapsamındaki sigortalılardan, hastalık sigortasına tabi olan sigortalıların hastalık sebebiyle iş göremez duruma düşmeleri halinde, işgörmezliğin başladığı tarihten önceki bir yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, geçici iş göremezliğin 3. gününden başlamak üzere her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilir. 4/1-a sigortalıları ile 4/1-b bendinde yer alan sigortalılardan muhtar olan, gerçek veya basit usülde gelir vergisi mükellefi olan, gelir vergisinden muaf olup esnaf ve sanatkar siciline kayıtlı olan ve tarımsal faaliyette bulunan sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki bir yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olmak şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki sekizer haftalık süre boyunca, çoğul gebelik halinde ise, doğumdan önceki sekiz haftalık süreye iki haftalık süre ilave edilerek çalışmadığı her gün için geçici işgöremezlik ödeneği verilir.

Sürekli İş Göremezlik Geliri İş kazası ve meslek hastalığı sonucu oluşan hastalık ve özürler nedeniyle Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurulları tarafından verilen raporlara istinaden Kurum Sağlık Kurulu’nca meslekte kazanma gücü en az %10 oranında azalmış bulunduğu tespit edilen sigortalı sürekli iş göremezlik gelirine hak kazanır. Sürekli tam işgöremezlikte sigortalıya aylık kazancın %70’i oranında gelir bağlanır. Sürekli kısmi işgöremezlikte ise sigortalıya bağlanacak gelir, tam iş göremezlik geliri gibi hesaplanarak bunun iş göremezlik derecesi oranındaki tutarı kendisine ödenir. Sigortalı, başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise, gelir bağlama oranı % 100 olarak uygulanır

Sigortalının Hak Sahiplerine Gelir Bağlanması, Evlenme ve Cenaze Ödenekleri İş kazası veya meslek hastalığına bağlı nedenlerden dolayı ölen sigortalının hak sahiplerine, aylık kazancının %70’i, 55. maddenin 2. fıkrasına göre güncellenerek 34. madde hükümlerine göre gelir olarak bağlanır. İş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünü % 50 veya daha fazla oranda kaybetmesi nedeniyle sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken ölenlerin, ölümün iş kazası veya meslek hastalığına bağlı olup olmadığına bakılmaksızın hesaplanan aylık gelir tutarı, 34. madde hükümlerine göre hak sahiplerine gelir olarak bağlanır. Hak sahiplerine ayrıca cenaze ve evlenme ödeneği verilir

İş Kazası, Meslek Hastalığı ve Hastalık Halleri Bakımından İşverenin ve Üçüncü Kişilerin Sorumluluğu İş kazası ve meslek hastalığı, işverenin kastı veya sigortalıların sağlığını koruma ve iş güvenliği mevzuatına aykırı bir hareketi sonucu meydana gelmişse, Kurumca sigortalıya veya hak sahiplerine 5510 sayılı Kanun gereğince yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değeri toplamı, sigortalı veya hak sahiplerinin işverenden isteyebilecekleri tutarlarla sınırlı olmak üzere, Kurumca işverene ödettirilir. İşverenin sorumluluğunun tespitinde kaçınılmazlık faktörü dikkate alınır. İş kazasının, süresi içinde işveren tarafından Kuruma bildirilmemesi halinde, bildirim tarihine kadar geçen süre için sigortalıya ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, Kurumca işverenden tahsil edilir.

Çalışma mevzuatında, sağlık raporu alınması gerektiği belirtilen işlerde, böyle bir rapora dayanmadan veya eldeki rapora aykırı olarak bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli olmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı nedeniyle, Kurumca sigortalıya ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverene ödettirilir. İş kazası, meslek hastalığı ve diğer hastalıklar, üçüncü bir kişinin kusuru sonucu ortaya çıkmışsa, sigortalıya ve hak sahiplerine yapılan veya ileride yapılması gereken ödemeler ile bağlanan gelirin başladığı tarihteki ilk peşin sermaye değerinin yarısı, zarara neden olan üçüncü kişilere ve eğer varsa bunları çalıştıranlara rücu edilir. Sigortalının sorumluluğu varsa 5510 sayılı Kanunun 22. ve 23. maddeleri uyarınca, iş kazası, meslek hastalığı ve hastalık hallerinin ortaya çıkmasında veya yapılan tedavi ve sağlık yardımlarının aksamasında sigortalının kusuru varsa, verilecek ödenek ve bağlanacak gelirlerde indirime gidilebilir.

İŞSİZLİK SİGORTASI En önemli sosyal risklerden dolayısıyla sosyal sorunlardan birisi olan işsizliğe karşı bir ölçüde ekonomik destek sağlayan bir sigorta kolu olarak işsizlik sigortası ortaya çıkmıştır. Türkiye’de diğer sigorta kollarından epeyce sonra devreye giren işsizlik sigortası esas itibariyle kısa vadeli bir sigorta koludur. Ancak diğer kısa vadeli sigorta kollarından farklı olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun kapsamında değil, 4447 sayılı ayrı bir Kanun kapsamında düzenlenmiştir. İşsizlik sigortası ile görevlendirilen kurumlar Sosyal Güvenlik Kurumu ile Türkiye İş Kurumu’dur.

İşsizlik Sigortasının Kapsamı İşsizlik sigortasından yararlananlar aşağıdaki şekilde gruplandırılabilir: • İş sözleşmesi ile bir işverene tabi olarak çalışanlar: Bu grupta yer alanlar 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında tam ve kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlar, başka kanunlara göre iş sözleşmesiyle çalışanlar ve karşılıklılık esasına göre hizmet akdi ile (iş sözleşmesi) çalışan yabancılar olmaktadır. • 5510 sayılı Kanunun 52/1. maddesi kapsamında işsizlik primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar, • 5510 sayılı Kanunun ek 6. maddesi kapsamındaki sigortalılar, • 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20. maddesi kapsamındaki sandıklara tabi olarak çalışanlar. İşsizlik sigortası zorunludur.

İşsizlik sigortası primlerinin toplanmasından Sosyal Sigortalar Kurumu, diğer bütün hizmet ve işlemlerin yapılmasından Türkiye İş Kurumu görevli, yetkili ve sorumludur. Bunun için Türkiye İş Kurumu bünyesinde İşsizlik Sigortası Daire Başkanlığı kurulmuştur. İşsizlik sigortasının finansmanı işsizlik sigortası primleri ile karşılanır. İşsizlik sigortası primi, sigortalıların kanunda belirtilen prime esas aylık brüt kazançları üzerinden alınır. Bu kazanç üzerinden %1 sigortalı, %2 işveren payı ödenir. Ayrıca %1 oranında da devlet katkısı vardır.

İşsizlik Sigortasından Sağlanan Yardımlar İşsizlik Ödeneği Verilmesi İşsizlik ödeneği, iş ilişkisinin sona erdiği bazı hallerde işsiz kalanlara yapılan bir ödemedir. Ayrıca, Sosyal Güvenlik Kurumu’na belli bir süre prim ödemiş olmak ve İş Kur’a başvuru yapmış olmak gerekir. İşsizlik ödeneğin kazanma şartları İş ilişkisinin sona ermesinde yani işsizlik durumunun ortaya çıkmasında işçinin herhangi bir kusurunun bulunmaması gereğidir. Aksi halde işsizlik ödeneği verilmez. İşsizlik priminin ödeneme sine ilişkin şartlar İş sözleşmesi işçinin herhangi bir kusuru olmaksızın sona ermişse, sona ermeden önceki son üç yıl içinde en az 600 gün sigortalı olarak çalışmak ve işsizlik sigortası primi ödemek şartlarını yerine getirmiş olmak ve işten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış olmak gerekmektedir. Son olarak da işsiz kalan kimse, işverenden alacağı işten ayrılma bildirgesi ile birlikte, iş ilişkisinin sona erdiği tarihten itibaren 30 gün içinde İşKur’a başvurmuş olmalıdır.

İşsizlik ödeneğinin ödenme süreler İşsizlik ödeneğinden yararlanma süresi, işsizlik sigortası primi ödenen süre arttıkça, artmaktadır. Ancak gene de sınırsız değildir. Buna göre, hizmet akdinin sona ermesinden önceki son 120 gün prim ödeyerek sürekli çalışmış olanlardan, son üç yıl içinde: • 600 gün sigortalı çalışıp, işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 180 gün, • 900 gün sigortalı çalışıp, işsizlik sigortası primi olan sigortalı işsizlere 240 gün, • 1080 gün sigortalı çalışıp, işsizlik sigortası primi ödemiş olan sigortalı işsizlere 300 gün süre boyunca işsizlik ödeneği verilir.

İşsizlik ödeneğinin kesilmesi İşsizlik ödeneği alan kişi, İşKur tarafından kendisine, mesleğine ve önceki işindeki ücretine eşit veya yakın uygun bir iş teklif edildiğinde haklı bir neden olmadan bu teklifi reddederse, başka bir işte ücret alarak çalıştığı anlaşılırsa, meslek geliştirme, yetiştirme eğitimini reddederse, İşKur tarafından yapılan çağrılara cevap vermezse ve istenen bigi ve belgeleri yetkililere ulaştırmazsa, işsizlik ödeneği kesilir.

İşverenin Ücret Ödeme Güçlüğüne Düşmesi Halinde İşsizlik Sigortasından Ödeme Yapılması 4447 sayılı Kanun kapsamındaki sigortalıların kendilerini hizmet akdiyle çalıştıran işverenleri, konkordato ilan etmek, iflas etmek gibi nedenlerle işçi ücretlerini ödeyemezse, işçilerin üç aylık ödenmeyen ücret alacakları, İşsizlik Sigortası Fonu kapsamındaki Ücret Garanti Fonu kaynaklarından karşılanır

Kısa Çalışma Ödeneği Verilmesi Genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile veya zorlayıcı sebeplerle işyerindeki haftalık çalışma süreleri geçici olarak önemli ölçüde azaltılabilir. Bazen da işyerinde faaliyet tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulabilir. Bu gibi hallerde işyerlerinde üç ayı aşmamak üzere kısa çalışma yapılabilir. İ şveren gerekçeli olarak bu konudaki talebini Türkiye İş Kurumu’na ve varsa taraf sendikaya bildirir. Uygun görülür ve izin verilirse, kısa çalışma halinde İşsizlik Sigortası Fonundan kısa çalışma ödeneği verilir. İşçinin kısa çalışma ödeneğine hak kazanabilmesi için, hizmet akdinin feshi hariç işsizlik sigortasından yararlanma koşullarını yerine getirmesi gerekir.

UZUN VADELİ SİGORTALAR Bu grupta yer alan malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, uzun süre prim ödedikten sonra yararlanılan sigortalardır. Buna karşılık sağlanan yardımlar da uzun sürelidir. Malullük Sigortası Malul Sayılma Sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucunda, 4/1-a ve 4/1-b sigortalılarından çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını kaybedenler malul sayılırlar

Malullük sigortasından yaralanmayanlar Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün %60’ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği, önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya özrü sebebiyle malullük aylığından yararlanamaz

Malullük Sigortasından Sağlanan Haklar ve Yararlanma Şartları Malullük sigortasından sağlanan hak, malullük aylığı bağlanmasıdır. Bunun için üç şart gereklidir. Bunlar: • 5510 sayılı Kanunun 25. maddeye göre malul sayılmak, • En az on yıllık sigortalı olup, toplam 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması, • Maluliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunmak şeklinde sıralanabilir. Ancak 4/1-b sigortalılarının (bağımsız çalışanlar) kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur

Malullük Aylığının Hesaplanması Malullük aylığı prim ödeme gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden, 9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden, 29. madde hükümlerine göre hesaplanır. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaçsa tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan arttırılır.

Yaşlılık Sigortası Yaşlılık Aylığı Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar yaşlılık aylığı bağlanması ve toptan ödeme yapılmasıdır. Yaşlılık Aylığı 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden sonra ilk kez sigortalı olanlardan kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını dolduranlara en az 9000 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olma şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Ancak 4/1-a sigortalıları için prim gün sayısı şartı 7200 gün olarak uygulanır. Yani hizmet akdiyle çalışanlara daha kısa süre prim ödenmesi halinde yaşlılık aylığı bağlanabilecektir. Ancak aylık bağlanırken daha az süre prim ödendiği için aylık bağlama oranı düşecek ve daha düşük miktarda bir aylık bağlanması sözkonusu olacaktır.

Genel kuralın yanında bazı özel gruplar için yaşlılık aylığı bağlama koşulları biraz daha hafifletilmiştir. Bunlar şöyle sıralanabilir: • İleri yaştaki sigortalılar için 28. maddenin ikinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde yer alan yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere 3 yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanabilir. • Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce 5510 sayılı Kanunun 25/2 maddesine göre malul sayılmayı gerektirecek derecede hastalık veya özrü bulunan bu nedenle malullük aylığından yararlanamayan sigortalılara en az 15 yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. • Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucularının sağlık kurullarınca usulüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbi belgelerin incelenmesi sonucu, Kurum sağlık kurulunca çalışma gücündeki kayıp oranının %50-%59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün; %40-%49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak kaydıyla yaş aranmaksızın yaşlılık aylığına hak kazanırlar. • Bakanlıkça tespit edilen maden işyerlerinin yer altı işlerinde sürekli veya münavebeli olarak en az 20 yıldan beri çalışan sigortalılar için ikinci fıkrada belirtilen yaş haddi 55 olarak uygulanır. • 55 yaşını dolduran ve erken yaşlanmış olduğu tespit edilen sigortalılar yaş dışındaki şartları taşıyorlarsa, yaşlılık aylığına hak kazanırlar. • Emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul çocuğu bulunanların, 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girdiği tarihten sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları Genel prenstoplamına eklenir ve eklenen bu süreler emeklilik yaş hadlerinden de indirilir.

Yaşlılık Aylığının Hesaplanması Yaşlılık aylığı, sigortalıların ortalama aylık kazançları ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucu bulunan tutardır. Yaşlılık aylığı=(Ortalama günlük kazanç x 30) x Aylık bağlama oranı Aylık bağlama oranı, sigortalının malullük, yaşlılık, ölüm sigortalarına tabi olarak geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2 olarak uygulanır. 360 günden eksik süreler de orantılı olarakdikkate alınır. Ancak aylık oranı %90’ı geçemez

Yaşlılık Aylığının Başlangıcı, Kesilmesi veya Sosyal Güvenlik Destek Primi Ödenmesi Başlangıcı 4/1-a ve 4/1-b sigortalılarına yaşlılık aylığına hak kazanmışlarsa, yazılı istekte bulundukları tarihi izleyen aybaşından itibaren yaşlılık aylığı bağlanır. Kesilmesi Yaşlılık aylığı almaktayken yeniden çalışmaya başlayanların yaşlılık aylıkları kesilir. Bu durumdakiler yeniden çalıştıkları süre boyunca kısa ve uzun vadeli sigorta kollarına ait primleri (malullük, yaşlılık, ölüm) ile genel sağlık sigortası primlerini öderler. Sosyal güvenlik destek primi kesinti 4/1-b sigortalıları, (tarım kesiminde bağımsız çalışanlar hariç olmak üzere) yeniden çalışmaya başlarlarsa, bir alternatif olarak hem yaşlılık aylığını almaya hem de bağımsız çalışmaları nedeniyle faaliyette bulunmaya devam edebilirler. Bunun için, yaşlılık aylıklarının kesilmemesini yazılı olarak talep etmeleri gerekir. Bunlardan almakta oldukları yaşlılık aylığının %15’i oranında sosyal güvenlik destek primi kesilir. Ayrıca kısa vadeli sigorta kolları primi alınmaz

Yaşlılık Toptan Ödemesi Toptan ödeme, malullük ve yaşlılık aylığı bağlanması imkânı olmayan sigortalılara bazı şartları yerine getirmişlerse, kendileri için ödenen veya bildirilen primlerin toplu para olarak geri verilmesidir. 4/1-a ve 4/1-b sigortalıları ve ilk kez 5510 sayılı Kanun kapsamında sigortalı olan 4/1-c sigortalıları, herhangi bir nedenle işten ayrılır, işyerini kapatır ve yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaş şartlarını doldurdukları halde kendilerine malullük ve yaşlılık aylığı bağlanmasına sigortalılık süresi-prim ödeme gün sayısı yetmediği için imkan yoksa, 4/1-a ve 4/1-c sigortalısı iseler kendi adlarına bildirilen, 4/1-b sigortalısı iseler ödedikleri malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primlerinin her yıla ait tutarının bugünkü değerleri hesaplanıp toplanarak toptan ödeme şeklinde verilir.

Ölüm Sigortası Ölüm sigortasından sağlanan haklar ölüm aylığı bağlanması, ölüm toptan ödemesi yapılması, aylık alan kız çocuklarına evlenme ödeneği verilmesi ve cenaze ödeneği verilmesidir. Ölüm aylığı, • En az 1800 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş veya 4/1-a sigortalısı sayılanlar için her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı bulunup, toplam 900 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş, • 5510 sayılı Kanunun 47. maddesi kapsamında (vazife ya da harp malullüğü) vazifelerini yaptıkları sırada veya vazifeleri dışında idarelerince görevlendirildikleri herhangi bir kamu idaresine ait başka işleri yaparken, bu işlerden veya kurumlarının menfaatini korumak maksadıyla bir iş yaparken ya da idarelerince sağlanan bir taşıtla işe gelişi ve işten dönüşü sırasında veya işyerinde kazaya uğramış; malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı almaktayken veya malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanmış olup henüz işlemi tamamlanmamış, • Bağlanmış bulunan malullük, vazife malullüğü veya yaşlılık aylığı, sigortalı olarak çalışmaya başlamış olmaları nedeniyle kesilmiş durumda iken ölen sigortalının hak sahiplerine, yazılı istekte bulunmaları halinde bağlanır.

Ölüm Aylığının Hak Sahiplerine Paylaştırılması Ölen sigortalının 33. maddeye göre hesaplanacak aylığı, hak kazanmış olmaları halinde dul eşe ve çocuklarına bağlanır. Dul eşe, 33. maddeye göre hesaplanan aylığın % 50 si, aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşe ise (hükümlü ve tutuklu olarak çalışan, aday çırak/çırak/meslek eğitimi gören/zorunlu stajyer olarak çalışan ve Türkiye İş Kurumu Kurslarına katılanlar hariç) Kanun kapsamında veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında çalışmaması veya kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması halinde %75’i bağlanır. 18 yaşını, lise ve dengi öğrenim görüyorsa 20 yaşını, yükseköğrenim yapıyorsa 25 yaşını doldurmayanların veya Kurum Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malul olduğu anlaşılanların veya yaşları ne olursa olsun evli olmayan, evli olmakla beraber sonradan boşanan veya dul kalan kızlarının her birine %25’i,

Ölüme Bağlı Toptan Ödeme 4/1-a ve 4/1-b sigortalıları ile 5510 sayılı Kanun kapsamında ilk defa 4/1-c sigortalısı olanların ölümü halinde, hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanamıyorsa, ölüm tarihi itibarıyle 31. maddeye göre hesaplanan tutar, 34. madde uyarınca, payları oranında hak sahiplerine toptan ödeme olarak verilir. Evlenme ve Cenaze Ödeneği Evlendikleri için gelir ve aylıkları kesilecek olan kız çocuklarına, talepte bulunulursa almakta oldukları aylık veya gelirin 2 yıllık tutarı bir defaya mahsus olarak, evlenme ödeneği şeklinde peşin ödenir.

Gelir ve Aylık Bağlanmayacak Haller Ölen sigortalının hak sahiplerinden kendisinden aylık bağlanacak sigortalıyı veya gelir ya da aylık bağlanmış olan sigortalıyı kasten öldürdüğü veya öldürmeye teşebbüs ettiği veya Kanun gereğince sürekli iş göremez hale veya malül duruma getirdiği hususunda kesinleşmiş yargı kararı bulunan kişilere gelir veya aylık ödenmez. Ödenmiş bulunan gelir ve aylıklar, 96. madde hükümlerine göre geri alınır. Ölen sigortalının hak sahiplerinden kendisinden aylık bağlanacak sigortalıya veya gelir ya da aylık bağlanmamış olan sigortalıya veya hak sahibine karşı ağır bir suç işlediği veya bunlara karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi nedeniyle, ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarıldıkları hususunda kesinleşmiş yargı kararı bulunan kişilere, gelir veya aylık ödenmez.