Cumhuriyet Dönemi Din Dersinin Tarihi Süreci Prof. Dr. Cemal Tosun

Konunun Ele Alınışı: A – 1924 – 1939 B – 1940 – 1949 C – 1950 – 1982

Tevhid-i Tedrisat (Öğretim Birliği) Kanunu Bütün eğitim kurumlarını maarif Vekaleti’ne bağlayarak, ülkenin insanları arasında duygu ve düşünce birliğini ve dayanışma ruhunu sağlamaktır.

Tevhid-i Tedrisat (3 Mart 1924) Bu kanun mesleki din eğitiminin (orta ve yüksek öğretimde) doğrudan mesnedidir. İlk ve orta öğretim kurumlarındaki din eğitiminin dolaylı olarak yasal dayanağıdır.

Cumhuriyet Döneminin İlk öğretim programı: 1924 tarihli “ İlk Mekteplerin Müfredat Programı” dır. Bu programın 1914 tarihli “Mekatib-i İbtidaiye Ders Müfredatı”ndan pek farkı yoktur.

İlkokullarda din eğitimi Eski programda bağımsız birer ders olarak yer alan “Kur’an-ı Kerim” ve “Malumat-ı Diniye” dersleri 1924 programında “Kur’an-ı Kerim ve Din Dersleri” olarak birleştirilmiştir. 2. sınıftan itibaren haftada 2 saattir. ( 2.3.4.5.sınıflar)

2. Sınıf için amacı; Kur’an-ı Kerim elifbası ile başlanacak ve Amme cüzüne devam edilecektir. Öğretmen, Hazret-i Peygamberin menakıb-ı seniyesini (güzel ahlakını ve hayatını) izah ederek İslam muhabbetini çocukların kalbinde yaşatacaktır.” Genel ve tek tek sınıflara göre belirlenmiş özel amaçlar yoktur.

1926 “İlk Mekteplerin Müfredat Programı” İlk kez derslerin özel amaçlarına yer verilmiştir. Bu programda Din Dersleri 3. sınıftan itibaren haftada bir saattir. (3.4.5.sınıflar)

Hedefi: Çocuklarda Cenab-ı Hakka karşı şükran ve muhabbet hisleri uyandırmak, onlara İslam dinini sevdirmek ve bütün müslümanların itikatlarındaki vahdetin faydasını bildirmektir.

30.11.1929 tarihli Maarif Vekaleti Talim ve Terbiye Heyeti’nin kararı: Şehir ilkokullarında “Müfredat programlarındaki din derslerinin okutulacağı, fakat öğrencilerin imtihana tabi tutulmayacakları” belirtilmiştir.

28.10.1930 tarihinde Bakanlıkça “ ilkokul programları içerisindeki müfredatın ancak arzu eden 5. sınıf öğrencilerine ve Perşembe günleri öğleden sonra yarım saat okutulabileceği” tamim edilmiştir.

1930 Yılında yayınlanan “ilk Mektep Müfredat Programı”nda : “ 5 1930 Yılında yayınlanan “ilk Mektep Müfredat Programı”nda : “ 5. sınıf talebesinden ebeveyni arzu edenlere program haricinde olarak, haftada yarım saat konferans tarzında verilir” kaydı konmuştur. Konular (4.5. sınıfların birleştirilmesi) ve dersin amaçları 1926 programının aynıdır.

1931-32 öğretim yılından itibaren şehir ilkokullarından Din Dersi tamamen çıkarılmıştır. Şehir ilkokullarında ne program dışı ne de isteğe bağlı olarak yer verilmiştir.

KÖY İLKOKULLARI 1927 deki düzenlemede köy ilkokulları programında Din dersi program içinde yer almıştır.

1930’da yapılan “Köy Mektepleri Müfredat Programı”nda Din Dersleri ne yer verilmemiştir. Bununla birlikte Din Dersinin her Perşembe öğleden sonra yarım saat olarak 3. sınıfta verilmesi kararlaştırılmıştır. Dersin amaçları 1926 programı ile aynı, içeriği ise 3.4. sınıfların birleştirilmesinden oluşmuştur.

Köy ilkokullarındaki Din Dersleri 1938 yılındaki programda da yer almıştır. Demek ki, Din Dersi program dışı olarak 1938’e kadar okutulmuştur. 1939 yılında yapılan düzenlemede ise program dışı da yer almamıştır.

Orta Okul ( Lise 1. Evre) II. Heyet-i İlmiye’nin çalışmaları sonucunda; 1. ve 2. sınıflarda haftada birer saat Din Dersleri yer almıştır. Dersin içeriği: Temizlik, namaz, oruç, hac, zekat, kurban gibi İslam’ın şartları, iman esasları ve Hz. Peygamberin Mekke ve Medine’deki hayatı yer almaktadır.

ORTA OKUL (Lise 1. devre) 1927’den sonra yapılan programlarda Din Dersi yer almamıştır.

Lise (ikinci devre ) Programda Din Dersleri hiçbir sınıfta yer almamıştır.

1939 – 1948 Okullarda din eğitiminin hiç yer almadığı dönemdir. Niçin yer verilmediğine ilişkin bir meclis kararı da bulunmamaktadır.

Din öğretimi bir “Problem Alanı” olarak ele alınmak zorunluluğu ortaya çıkmıştır.

Ahlak ve moral dersi (1946) 1946’da “Ahlak ve moral dersi” olarak düşünülmüş, Fransız örneğine uygun “Muhasabatı Ahlakiye” dersinin konulabileceği kararlaştırılmıştır. Bu düşünce 1974 yılında uygulanmıştır. Bu arada “Yurttaşlık Bilgisi” dersinin benzer konuları işlemesi yeterli görülmüştür.

İLK OKULLARDA tekrar din eğitimi (1948) MEB Talim ve Terbiye Heyeti’nin 25.11.1948 tarih ve 232 sayılı kararı ile İlkokulların 4.5. sınıflarına ( 2 saat) 15 Şubat 1949 tarihinden itibaren Din Bilgisi dersi (İhtiyari) konmuştur. Dersin sınıf geçme ile ilgisi yoktur.

Öğrenci velileri, çocuklarının din bilgisi dersine devamını arzu ettiklerini yazılı olarak okul idaresine bildireceklerdir. Öğretmenler öğrencilerin devamını kontrol edecekler, devamsız olanları velilerine bildireceklerdir.

1948 yılında hazırlanan program 1968 yılına kadar uygulanmıştır. 1950 yılında Din Bilgisi dersi program içine alınmıştır. 1949’da aldırmak isteyen veli, bildirimde bulunurken; 1950’de Din Bilgisi dersi verilmemesi hususunda bir bildirim istenmektedir.

1968 yılında hazırlanan programda Din Bilgisi Dersinin amaçları: 1982 yılına kadar devam edecek olan bu programın içeriği 1948 yılındaki içeriğin biraz geliştirilmiş şeklidir. ( ahlaki konulara daha fazla yer verilmiştir.) Kur’an’ın ilkeleri çerçevesinde bir çeşit “İlmihal”, günlük yaşantı ile ilgili dini bilgiler olarak değerlendirilmiştir.

Orta Okullarda Din Bilgisi Dersi: 13 Ağustos 1956 da Bakanlar Kurulunun 7805 tarihli Kararı ve 19.09.1956 tarihli 4286 sayılı genelgesi ile 1.ve 2. sınıflara birer saat Din Bilgisi dersi konulmuştur.

İstemeyen veli, sene başında okul idaresine bildirecektir. Ders, seçenler için devam mecburiyeti olan ve sınıf geçmede etkili olan bir derstir.

Lise Din Bilgisi Dersi: 1967 MEB Talim ve Terbiye Dairesinin 21.9.1967 tarih ve 343 sayılı kararı ile 1967-68 öğretim yılı başından itibaren. 1. ve 2. sınıflara Anayasanın “Laiklik” prensibine ve “isteğe bağlılık” kaydına uyulmak şartıyla, normal ders saatleri dışında haftada birer saat Din Bilgisi dersi.

18 Haziran 1969 tarihli bir genelge ile; çocuklarına Din Bilgisi Dersini aldırmak isteyen velilerin idareye dilekçe vermeleri istenmiştir.

Ahlak Bilgisi Dersi: (1974) Zorunlu olarak okutulmuştur. “Bu ders Din Bilgisi dersinin alternatifi değildi. Bu derste bazı öğretmenler sosyoloji yapıyordu, kimi felsefe. Onu da nasıl yapacağını bilemiyordu” (B.Bilgin)

1982’ye gelindiğinde; Tevhid-i Tedrisatın ruhuna dönüş: 1. Din eğitimini okulda alanlar 2. Din eğitimini özel/okul dışında alanlar 3. Din eğitimini hiç almayanlar

Atatürk ilke ve İnkılapları açısından “Her fert dinini, imanını öğrenmek için bir yere muhtaçtır, orası da mekteptir.”

Din ve Vicdan Hürriyeti - Laiklik: “Bir değerin vicdan konusu haline gelebilmesi için bilgisinin kazanılmış olması gerekir. Bilgi olmayınca, vicdana bırakılan ne olacaktır?” “Bilmek ile inanmanın ve yapmanın ayırt edilmesi gerekir.”

Dini sosyalleşme: “Çeşitli ilişkiler bakımından temasta bulunduğumuz, alış-veriş yaptığımız kimsellerin dinini bilmemiz, insanlık münasebetlerinin iyi yürüyebilmesi için gereklidir. Kişi karşısındakinin dinini bilmezse, onun dinine nasıl hürmet edebilir?”

Kültürü tanıma ve anlama Bir milletin, çocuklarına kültürünü bütünüyle okutması bir ihtiyaçtır. Kültürümüzü, mimarimizi, sanatımızı anlamak için İslam dinini bilmek gereklidir. (Yunus Emre, Mevlana, Hacı Bektaş-ı Veli)

Türkiye Tecrübesi Din Dersi (Zorunlu) Din Bilgisi (seçmeli) Ahlak Bilgisi ( Zorunlu) Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi