ÇEVRE-SAĞLIK ETKİLEŞİMİ Öğr. Gör. Funda Veren

Çevre Sağlığı “Çevre” kısaca insanın dışındaki her şey olarak tanımlanmaktadır. Çevredeki varlıklar, bu varlıklar arasındaki etkileşimli ilişkiler ve bu ilişkilerin sürdürülebilme gücü. Genetik yapı dışındaki her şey çevreyi oluşturur. İnsan genetik yapısı ile dış çevrenin etkilerine cevap verir.

Çevre Sağlığı (Devam) Çevre sağlığı tanımı eskiden “İnsan ve Toplum sağlığını doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik, sosyal ve psikolojik etkenlerin belirlenmesi ve kontrol altına alınması uygulamaları” olarak tanımlanırdı. İnsanların çevreye verdiği zararın görülmesinden sonra tanım: “İnsan ve diğer canlıların ve topluluklarının sağlığını gelecek nesilleri ve doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen fiziksel, kimyasal, biyolojik, sosyal ve psikolojik etkenlerin belirlenmesi ve kontrol altına alınması uygulamaları” olarak değiştirildi.

Çevre Sağlığı (Devam) Çevre sağlığı çevrede bulunan; Fiziksel Kimyasal Biyolojik, Sosyal Psikolojik Jeolojik faktörler tarafından belirlenir ve YAŞAM KALİTESİ’ni etkiler

Temel ekoloji kavramları İlk olarak 1869 yılında Alman zoolog Ernst Haeckel tarafından tanımlandı: “Organizma ile çevresi arasındaki ilişkiyi inceleyen bir bilim” Buradaki önemli olan nokta organizma ile çevresi arasındaki ilişki rastgele seçilmiş bir etkileşim değildir. Ekolojinin ilk tanımından başlayarak tanımlarda sürekli bir değişim olmuştur. Ekoloji tanımına “etkileşim”, “canlıların canlılarla ve cansızlarla olan ilişkisi”, “sistemler”, “enerji transferi” gibi kavramlar eklenmiştir. Son olarak Krebs 1972 yılında “organizmaların dağılımını ve çokluğunu belirleyen etkileşimleri konu edinen bilim” olarak ekolojiyi tanımlamaktadır.

Ekoloji bilim olarak şu sorulara cevap aramaktadır; Organizma nerede bulunmaktadır? Bulunduğu yerde ne kadardır? Hangi etkileşimler içerisindedir?

Ekoloji bilim olarak şu sorulara cevap aramaktadır; Organizma nerede bulunmaktadır? Bulunduğu yerde ne kadardır? Hangi etkileşimler içerisindedir? SAĞLIK PERSONELİ HASTA YAKINLARI HASTA BİREY DİĞER HASTALAR HASTA-HASTANE ETKİLEŞİMİ

Temel ekoloji kavramları (devam) Biyosfer; Canlıların yaşadığı bölge olarak tanımlanmaktadır Okyanusların tabanından canlıların yaşayabildiği atmosferin üst tabakalarına kadar uzanır Ekosistem denilen birimlerden oluşur

Temel ekoloji kavramları (devam) Ekosistem; Canlıların birbirleriyle ve cansızlarla etkileşimine bağlı olarak enerji transferinin söz konusu olduğu herhangi bir bölgeye denir. Ekolojinin temel birimidir Okyanuslar, göller, kentler, ormanlar, bataklıklar birer ekosistemdir.

Temel ekoloji kavramları (devam) Komünite; Belirli bir bölgedeki tüm canlıları kapsamaktadır Her ekosistemin kendisine özgü bir yaşama birliği (komünite) vardır

Temel ekoloji kavramları (devam) Popülasyon; Aynı türden aynı bölgede birlikte yaşayan bireyler topluluğudur Örneğin bir gölde yaşayan tüm balıklar.

Temel ekoloji kavramları (devam) Habitat; Bir türün yaşadığı bölgeye denir. Habitat organizma için yiyecek ve barınak sağlar Çöl Orman Ev ve çevresi Çiftlik Kutuplar Okyanuslar Savannah Tropikal Yağmur Ormanları Bataklık/Sazlık Yaban hayatı

Temel ekoloji kavramları (devam) Niş; Organizmanın besin zincirindeki yeri, gece mi yoksa gündüz mü etkin olduğu, davranış biçimidir. Komünitedeki her türün bir nişi ya da rolü vardır. Habitat canlının yaşadığı yer iken niş de canlının yaptığı iş anlamına gelmektedir. Canlının rolü ve ekosisteme nasıl uyum sağladığıdır.

Temel ekoloji kavramları (devam) Besin zinciri; Bir ekosistemdeki üretici, tüketici ve çürükçüller arasındaki enerji ve madde transfer zincirine denir.

Doğa en uygunu seçmez. Elde olanın en uygununu seçer.

İnsan Ekolojisi İnsanın diğer ekosistemler üzerindeki etkisi ile ilgilenir. Bu durum bütün tarafların sağlığını etkilemektedir. Diğer canlılar içerisinde ekolojik dengenin ya da ekosistemin değişiminde en büyük zorlamayı yapan canlı insandır. İnsan bu dengenin sürekli belirleyicisi ve yönlendiricisi olmaktadır. Örneğin bataklıkların kurutulması ve sivrisinek yuvalarının ilaçlanması: Sonuç sıtma ile mücadele. Ancak….. Bataklıklarla birlikte sazlıkların kurutulması ve hayvan gruplarının göç yönünü değiştirmesi, bazı kuş türlerinin de ortadan kalkmasına neden oldu.

Sağlık ve Çevre İlişkisi Sağlık ve çevre ilişkisi asırlardır bilinen bir gerçektir. Ancak insanın çevresel faktörlerden nasıl etkilendiği son yüzyıllarda ortaya çıkarılmıştır. Özellikle kişinin genetik yapısı kişinin çevresel faktörlerden nasıl etkileneceğini belirleyen en önemli etmenlerdendir

Sağlık ve Çevre İlişkisi Sağlık açısından çevre 3 ana grupta incelenir; Fizikojeokimyasal çevre Biyolojik çevre Sosyokültürel çevre

Çevrenin fizikojeokimyasal, biyolojik ve sosyal bileşenlerini etkileyen etmenler. Kaynak:Güler Ç., Akın L. Halk Sağlığı Temel Bilgiler 2. Cilt 547. syf. (Alıntı)

Sağlık ve Çevre İlişkisi (devam) 1-Fizikojeokimyasal Çevre Başlıca fizikojeokimyasal çevre öğeleri: Su Atıklar (kimyasal, katı ve sıvı atıklar) Barınaklar İklim Çevreye yönelik başlıca temel uygulamalar Zararlı çevresel etkenin önlenilmesi Etkenin zararsız hale getirilmesi Etkenin yayılımının önlenmesi Etkenden korunma yöntemleri

Sağlık ve Çevre İlişkisi (devam) Biyolojik Çevre Bitki ve hayvanlar Minicanlılar: Bakteri, virüs, mantarlar, parazitler, algler Vektörler ve kemiriciler: Sivrisinek, bit, pire, tahtakurusu, kene, karasinek vektörlerdir. Sıçan, fare, sincap kemiricilere örnek olarak verilebilir.

Sağlık ve Çevre İlişkisi (devam) Sosyal/Sosyokültürel Çevre Kentleşme Sosyal güvence Toplumsal ve aile bireyleri arasındaki dayanışma Bireylerin davranışları,tutum ve inançları, değerleri Beslenme Yaşam tarzı vb….

Çevredeki kirleticiler İnsan ve diğer gelişmiş canlıların vücuduna deri, sindirim sistemi ve solunum sistemi yoluyla girebilir. Çevre kirleticilerine karşı ise en duyarlı grup; Kadınlar Yaşlılar Çocuklar Çevre kirleticilerinden etkilenim insanın yaşamının her evresine, kırsal ya da kentsel kesimde oluşuna, bulunduğu ortama, alışkanlıklarına vb. göre değişmektedir

Çevredeki kirleticiler (devam) Örneğin çevresel kirleticilerin üreme sağlığı üzerine olumsuz etkileri; Doğurganlığın azalması Rahim içinde gelişme geriliği Kendiliğinden düşüklerin artması Çeşitli doğumsal bozuklukların artması

Çevresel etkilenimin 4 temel özelliği Görünür sonucunun (etkisi) gecikerek ortaya çıkması Nedenin çok etmenli olması Etkinin özgül olmaması Etkilenime karşı duyarlılık farklılıklarının bulunması

Görünür sonucunun (etkisi) gecikerek ortaya çıkması Genellikle hastalığın sonucunun ortaya çıkması ile etkilenim arasında oldukça uzun bir süre vardır Örneğin düşük düzeydeki kimyasallardan dolayı etkilenimlerin sonuçları günler haftalar sonra değil genelde yıllar sonra ortaya çıkmaktadır. Çevreden kaynaklanan hastalık sorunlarında neden-sonuç ilişkisini belirlemek hem çok zordur hem de oldukça karmaşıktır. Özellikle hastalığa neden olan çevresel faktör artık ortamda bulunmuyorsa nedensel ilişkiyi belirlemek güçleşmektedir.

Nedenin çok etmenli olması Çevresel etkilenim sonucu ortaya çıkan hastalıklarda özgül, tek bir çevresel zehrin etkisine bağlı ortaya çıkan durum söz konusu değildir. Çevresel kirleticiler sırayla kirletmezler Birden fazla kirletici hastalığın oluşmasında rol oynar Etkilenen kişinin özellikleri, yaşam biçimi, mevcut sağlık sorunları, kullanılan ilaçlar, yaş, cinsiyet, beslenme durumu, bünyenin nedene cevabı gibi birçok faktör sağlık sorununu oluşturur Örneğin kömür tozuna maruz kalan bir madencinin aynı zamanda sigara içmesi KOAH, pnömokonyoz ve akciğer kanseri gibi sağlık sorunlarıyla karşılaşma olasılığı çok daha artar.

Etkinin özgül olmaması Çevresel kirleticilerin çoğunda belirtiler özgül değildir Baş ağrısı, sinirlilik, halsizlik, aritmi gibi genel belirtiler vardır Bazen de astım, infertilite ve böbrek yetmezliği gibi sorunlara yol açabilir Bazı kirleticiler ise özgüldür: Örneğin vinil klorür kimyasalının karaciğer kanserine yol açması Ancak özgül olma durumu nadirdir.

Etkilenime karşı duyarlılık farklılıklarının bulunması Duyarlılık farklılıkları özellikle bir grubun aynı etmenle karşılaştığı halde bulgu ve belirtilerin tüm grupta gözlenmediği durumlarda kolayca görülebilir Etkilenim-sonuç ilişkisi Yaş, cinsiyet Eşlik eden hastalık, genetik Daha önceki etkilenimleri Beslenme Psikolojik durum gibi faktörlere göre değişiklik gösterir