METAL SEKTÖRÜNDE RİSK ETMENLERİ, İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARI Atakan TANTEKİN1, N.Filiz ÖZDİL1, İ.Halil GEREK2, Cihan YILDIRIM1 1Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Makine Mühendisliği Bölümü, ADANA 2Adana Bilim ve Teknoloji Üniversitesi, Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü, ADANA ÖZET Teknolojinin gelişmesiyle birlikte, iş sağlığı ve güvenliği sorunları giderek artmaya başladı. Bu durumun önüne geçilebilmesi için çeşitli önlemlerin alınması gerekliliği oluşmuştur. Dünyada ve Türkiye’de metal sektörü, çalışma şartları bakımından en riskli sektörlerdendir. Metal sektöründe gürültü, sıcaklık, toz, radyasyon gibi göz önüne alınması gereken çok önemli riskler bulunmaktadır. Özellikle ülkemizde son yıllarda metal sektöründe yaşanan iş kazaları sayısı ilk sıralarda yer almaktadır. Ölümle ve sürekli iş göremezlikle sonuçlanan kazaların da büyük çoğunluğu metal sektöründe meydana gelmektedir. Bu nedenle işverenlerin ve çalışanların bu sorunun bilincinde olması ve gerekli mevzuatı iyi bir şekilde bilmesi gerekmektedir. Ancak bunun için, sektörde yaşanabilecek kazalar hakkında gerekli parametrelerin detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, metal sektöründeki risk etmenleri, iş kazası türleri ve meslek hastalıkları hakkında, metal sektöründeki iş kazalarını önleme aşamasında gereken bilgiler açıklanmıştır. Anahtar Kelimeler: İş Kazaları, Metal Sektörü, Meslek Hastalıkları, Risk Etmenleri 1.Giriş Metal; çok yüksek elektrik ve ısı iletkenliğine sahip, kendine özgü parlaklığı olan madenlerin ortak adıdır. Metal teknolojileri ise metal ve metal alaşımların sıcak ya da soğuk olarak biçimlendirildiği bir sanayi dalıdır. Bu alan; malzemeyi işleyen ve şekil veren makineler, ekipmanlar ve süreçlerden oluşmaktadır. Metal, endüstriyel üretim yapılan her alanda kullanılan bir malzemedir. Sağlam, dayanıklı, esnek ve estetik görünüme sahip olduğu için birçok sanayi kolunda tercih edilmektedir. Son yıllarda metal üretiminde ve işlenmesinde kullanılan teknolojilerde önemli gelişmeler meydana gelmiştir. Bu gelişmeler, ürün kalitesini arttırmanın yanı sıra ürün çeşitliliğini de beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla üretim sürecinde makine ve teçhizata hakim, işlemleri profesyonel biçimde yapacak nitelikli iş gücüne daha fazla ihtiyaç duyulmaya başlanmıştır. Fiziksel Riskler Isı, Radyasyon, Gürültü, Elektrik, Titreşim Kimyasal Riskler Kimyasallar, Yağlar, Metal Dumanı, Partiküller, Toz, Aşındırıcı Maddeler, Çözücüler Ergonomik Riskler Elle Kaldırma-Taşıma, Tekrarlamalı Hareketler, Zorlama Biyolojik Riskler Bakteriyel Enfeksiyonlar 2. Metal Sektöründe Risk Etmenleri Metal sektörü, yüksek riski olan sektörlerin başında gelmektedir; çok çeşitli tehlike ve risklerin bulunduğu bir sektör olması nedeniyle risk değerlendirmesi yapılarak alınması gereken önlemelerin belirlenmesi büyük önem taşımaktadır. Sektörde cevher ve hurda eritme ve arıtma, döküm, sıcak veya soğuk dövme ve presleme, kaynakçılık ve metal kesme, sinterleme, tornacılık gibi temel metal işleme teknikleri uygulanmaktadır. Son ürünü elde edinceye kadar da taşlama, parlatma, zımparalama, yüzey işleme ve çeşitli kaplama işlemleri yapılır. Bu süreçlerin her biri kendine özgü tehlike kaynakları ile riskler barındırmaktadır. 3. Metal Sektöründe İş Kazaları Sosyal Güvenlik Kurumu’nun her yıl düzenli olarak çıkardığı İstatistik Yıllığı Çalışmasının 2008 yılı sonuçlarına göre, kayıtlı 8.802.989 sigortalı çalışan üzerinden yapılan araştırmada toplam 72.963 iş kazası meydana gelmişken, bunların 1.452 tanesi sürekli iş göremezlikle, 866 tanesi ise ölümle sonuçlanmıştır. Türkiye genelinde gerçekleşen iş kazalarının standardize oranı 100 olduğunda, iş kazalarının en yoğun metal sektörü ile metalik olmayan ürünler imalatı sektöründe meydana geldiği gözlenmektedir. (Tablo 1) Metal sektörüne bakıldığında, 2008 yılında meydana gelen iş kazaları sonucu toplam 323.696 kayıp işgünü gerçekleşmiş, bunların %97,7’sini ayakta tedavi edilebilen yaralanmalarla sonuçlanan kazalar oluşturmuştur. Tablo 1 2008 Yılında İş Kazalarının, Sürekli İş Göremezlik ve Ölümler ile Standardize İş Kazası Oranlarının Dört Faaliyet Grubuna Göre Dağılımı İşitme Kaybı Zehirlenmeler Kas-İskelet Sistemi Hastalıkları Isı Stresine Bağlı Hastalıklar Mesleki Kanserler Akciğer Rahatsızlıkları Deri Hastalıkları Enfeksiyon Hastalıkları 4. Metal Sektöründe Meslek Hastalıkları Meslek hastalıkları, zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubudur. Bu hastalıklar mesleğe özgü olması ve korunabilir olması nedeniyle meslek hastalıkları iş sağlığı ve güvenliği konuları arasında önemli bir yer tutar. Ülkemizde Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununda meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleri olarak tanımlanmaktadır. Etkene göre yapılan meslek hastalığı sınıflaması (fiziksel etkenler, kimyasal etkenler vb.) doğrultusunda metal işkolunda hemen her grupta meslek hastalığı görülebilmektedir. 5. Sonuç Türkiye’de metal sanayi, bütün sanayi kolları içinde hem ekonomik hem istihdam kapasitesi bakımından hem de stratejik önem itibari ile Türkiye’nin en önemli sanayi alanları arasında bulunmaktadır. Bu büyük metal sanayinin içinde demir-çelik, otomotiv, metal, beyaz eşya, savunma, otomotiv yedek parça gibi insan hayatının vazgeçilmezlerinden olan sektörler bulunmaktadır. Sadece metal sektöründe değil tüm sektörlerde ortaya çıkan büyük maddi ve manevi kayıplar nedeniyle oldukça ciddi bir sorun haline gelen iş kazalarının ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için, öncelikle işçi-işveren ve devletin aktif işbirliğinin sağlanması gerekmektedir. Sonuç olarak, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için ilgili taraflar arasındaki iletişimin çift yönlü ve sağlıklı bir şekilde gerçekleşmesi toplum adına büyük önem arz etmektedir. KAYNAKLAR Balçık M., Metal Sektöründe İş Güvenliği, Yeni Yüzyıl Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, 2014 Önal B., Yıldız A.N., Metal İşkolunda Meslek Hastalıkları, 2014 Acar Ö., Sosyal Güvenlik Kurumu İstatistik Yıllığı 2008 İŞ KAZASI ÇALIŞMASI, 2010