Para Politikası Araçları

ÖZET Bu bölümde Merkez Bankalarının para arzı ve faiz oranlarını kontrol etmek için kullandıkları araçlar anlatılacaktır.

Öğrenme Çıktıları Rezerv piyasasının tanıtılması ve para politikasının gecelik (kısa vadeli) faiz oranlarını nasıl etkilediğinin gösterilmesi Para politikası araçlarının nasıl kullanıldıklarının, avantajlarının ve kısıtlarının anlatılması

Rezerv Piyasası ve Gecelik Faiz Oranı Rezerv piyasası bankaların birbirlerinden rezerv temin ettikleri piyasadır. Rezerv arz ve talebi gecelik faiz oranını (iff) belirler. Rezerv piyasasında faiz üst sınırı (id) merkez bankasının bankalara ödünç rezerv kullandırdığı orandır. Rezerv piyasasında faiz alt sınırı (ior) ise merkez bankasının serbest rezervler için ödemeyi kabul ettiği orandır.

Rezerv Piyasası ve Gecelik Faiz Oranı Serbest rezervler mevduat çıkışlarına karşı bir güvencedir. Bankaların elerinde serbest rezerv tutmalarının maliyeti ise diğer bankalara ödünç vermek suretiyle elde edilebilecek faiz oranı (iff) ile serbest rezervler için merkez bankasının ödediği (ior) arasındaki farktır.

Rezerv Piyasasında Talep İff > ior olduğu durumda iff düştükçe elde serbest rezerv tutmanın maliyeti azalacağı için talep edilen rezerv miktarı artacaktır. Aşağı doğru eğimli rezerv talep eğrisi ior oranında tam yatık hale gelecektir. Çünkü İff = ior olduğunda elde serbest rezerv tutmanın maliyeti sıfır olacağı için talep edilen miktar sonsuz artacak yani eğri tam yatık olacaktır.

Rezerv Piyasasında Arz İki bileşen: Ödünç alınmış (BR) ve ödünç alınmamış rezervler (NBR). Merkez Bankasından ödünç almanın maliyeti İd Merkez Bankasından ödünç almak diğer bankalardan ödünç almanın ikamesidir. Eğer iff < id, Bankalar Merkez Bankasından ödünç almaz BR=0 olur. Bu durumda arz eğrisi dikeydir. Toplam rezerv büyüklüğü = NBR olur. iff > id olamaz çünkü bu durumda bankalar merkez bankasından ödünç alıp rezerv piyasasında satarlar. Bunun için İff = id olduğu zaman bankalar aynı orandan diğer bankalardan ya da merkez bankasından ödünç alırlar. Merkez Bankası rezerv piyasasında faiz oranları için bir üst limit koyar.

Rezerv Piyasasında Denge id Gecelik Faiz Oranı Rezerv arz fazlası olduğunda oran denge orana iff* doğru düşer Rs Rezerv arz kıtlığı olduğunda oran denge orana iff* doğru yükselir 1 Rd Rezerv Miktarı, R NBR

Politika Araçlarındaki Değişme Gecelik Oranı Nasıl Etkiler Eğer eğriler talep eğrisinin tam yatık olduğu yerde kesişmişlerse açık piyasa işlemleri denge oran üzerinde pek etkili olamaz. Eğer eğriler arz eğrisinin dikey olduğu noktada kesişmişler ise merkez bankasının ödünç verme oranını (id) değiştirmesinin denge gecelik faiz oranı üzerinde bir etkisi olmaz.

Politika Araçlarındaki Değişme Gecelik Oranı Nasıl Etkiler Eğer eğrilerin kesişmesi arz eğrisinin yatık olduğu yerde gerçekleşirse merkez bankasının ödünç verme oranını (id) yükseltmesi denge gecelik faiz oranını arttırır, düşürmesi denge oranı azaltır.

Politika Araçlarındaki Değişme Gecelik Oranı Nasıl Etkiler Merkez bankası zorunlu rezerv oranını arttırırsa rezerv talebi artar denge gecelik faiz oranı yükselir, zorunlu oran düşerse rezerv talebi azalır denge gecelik oran düşer.

Açık Piyasa İşlemleri Açık Piyasa alımları, rezervleri (alım bankacılık sektöründen yapılıyorsa), parasal tabanı ve para arzını arttırır. Kısa dönemli faizleri i*ff düşürür. Açık Piyasa satışları, rezervleri (alım bankacılık sektöründen yapılıyorsa), parasal tabanı ve para arzını azaltır. Kısa dönemli faizleri i*ff yükseltir.

Açık Piyasa İşlemleri İki çeşit açık piyasa İşlemi vardır: Dinamik açık piyasa işlemleri Rezervler ve parasal tabanı değiştirme amacı var. Savunmacı açık piyasa işlemleri Dalgalanmaları düzeltme amacı var. Bu işlemler, hazine tahvilleri ile yapılır çünkü; Likidite yüksek İşlem hacmi yüksek Bunlar fiyat dalgalanmalarını önler.

Açık Piyasa İşlemlerinin Üstünlükleri FED tam insiyatif sahibidir (MBn). Reeskont kredilerinde (DL) sadece id değiştirerek etkili olur. Esnek ve kesindir. İstenilen hedefe gereken miktar kağıt alım-satımı ile ulaşılır. Tersine çevrilebilir. Eğer i*ff , hedeflenenden daha fazla düşerse, bir miktar kağıt geri satın alınır. Açık piyasa işlemleri hızlı gerçekleşir.

Açık Piyasa İşlemleri Gecelik Faiz Oranı Gecelik Faiz Oranı NBR1 NBR2 NBR1 NBR2 1 2 1 2 Rezerv Miktarı, R Rezerv Miktarı, R Step 1. Açık piyasa alımı arz eğrisini sağa kaydırır. Step 1. Açık piyasa alımı arz eğrisini sağa kaydırır. Step 2. ancak gecelik oran (İff), (İor)’nin altına düşemez. Step 2. gecelik faiz oranı düşer. Rezerv talep eğrisinin aşağı eğimli kısmında kesişme (b) Rezerv talep eğrisinin yatay kısmında kesişme

Gecelik Ödünç Verme Oranında Değişme Oran düştüğünde, kredisi miktarı, rezervler, parasal taban ve para arzı artar. Yükseldiğinde ise tam tersi olur. İşlemin yapıldığı yer Kredi Penceresi olarak adlandırılır.

Gecelik Ödünç Verme Oranında Değişme 3 tip kredi (DL) vardır. Adjustment (Denkleştirici) Mevduat çıkışları nedeniyle yaşanan likidite sorunları için Hemen geri ödenmesi beklenir (ertesi gün) Mevsimlik Genişletilmiş Şiddetli likidite sorunu yaşayan bankalar için Hemen geri ödenmesi beklenmez Bankanın sorunu nasıl gidereceğine ilişkin planı olması gerekli

Gecelik Ödünç Verme Oranında Değişme id oranının i*ff ‘nin altına düşmesi bankaları daha çok reeskont kredisi alarak, bununla piyasa faiz oranından borç vermeye veya yüksek getirili menkul kıymetler almaya teşvik eder. Kredilerinden bankaların kar elde etmesi beklenmez. Bunun için bir bankanın sıklıkla kredi penceresini kullanması istenmez.

Gecelik Ödünç Verme Oranında Değişme Bir banka Merkez Bankasından doğrudan kredi kullandığında 3 maliyet unsuru vardır: Kredisi karşılığında ödeyeceği faiz Bankanın KREDİ penceresini kullanıyor olmasının yaratacağı piyasadaki algı İleride tekrar kredi penceresinden faydalanabilme ihtimalinin azalması

Son Başvuru Mercii Krediler, gerçekten ihtiyaç duyulduğunda kullandırılmalıdır. Bir banka veya bankacılık sistemi büyük mevduat çıkışları ile karşılaştığında, devreye bu krediler girebilir ve finansal bir kriz ya da banka panikleri ve banka başarızılıkları önlenebilir. Büyük Buhran’da bu hata yapıldı ve bundan dersler çıkarıldı. Mevduat sigortasının varlığı, son başvuru mercii olan FED’in kredi (fon veya likidite) sağlamak konusundaki önemini azaltmaz.

Son Başvuru Mercii Ancak, bankalar bir şekilde kendilerinini Merkez Bankası veya (TMSF) tarafından kurtarılacağına inanarak, büyük riskler almaya kalkabilirler bu da bir “ahlaki tehlike” sorunudur. Merkez Bankası finansal paniklerin önlenmesinin faydası ile aşırı risk alma eğiliminin neden olduğu ahlaki tehlikenin maliyetlerini hesap etmek zorundadır. Son başvuru mercii rolünü sıkça oynamaktan Merkez Bankaları kaçınmalıdır.

Açıklama Etkisi Kredi faiz oranı (Faiz koridorunun tavan oranı), gelecekte uygulanacak para politikasını ortaya koyar. Oran yükseldiğinde, Merkez Bankası kendinden borçlanmayı zorlaştırır. Rezerv arzı düşer ve bu da i*ff ‘yi yükseltir. Daraltıcı bir para arzı uygulamasının işaretleridir. Tek tek i*ff veya id değil daha çok aradaki farka bakmak daha doğrudur.

Açıklama Etkisi (i*ff < id iken) Merkez Bankası’nın daha yüksek bir i*ff hedeflemesi, bunun için tahvil satacak olması ve id oranını da yükselttiğini birlikte açıklaması “daraltıcı bir para politikası uygulayacağının sinyalidir. Ancak; i*ff > id olması durumunda Merkez Bankası’nın id oranını yükselteceğini açıklaması, daraltıcı bir para politikası uygulayacağı sinyalini vermekten daha çok, (i*ff - id ) arasındaki farkı kapatmaya yönelik olabilir. Bu da açıklama etkisinin gerçek niyetinin ne olduğunun karıştırılmasına neden olabilir.

İd (Gecelik Ödünç Verme Oranında) Değişme Gecelik Faiz Oranı Gecelik Faiz Oranı 1 1 2 BR1 BR2 NBR Rezerv Miktarı, R Rezerv Miktarı, R NBR Step 1. Ödünç verme oranını düşürmek arz eğrisinin yatay kısmını aşağı kaydırır Step 1. Ödünç verme oranını düşürmek arz eğrisinin yatay kısmını aşağı kaydırır . Step 2. gecelik denge oranı değişmez Step 2. gecelik denge oran düşer ödünç alınmış rezervler artar. (a) (BR = 0) (b) (BR > 0)

(Zorunlu) Rezerv Gereksinimi Zorunlu rezerv oranı rD yükseldiği zaman, para çarpanı m küçülecek ve belirli bir parasal tabanın yaratabileceği para arzı miktarı azalacaktır. Aynı zamanda rD yükseldiği zaman, zorunu rezerv gereksinimi artacak ve bu da rezerv talebini yükseltecek ve i*ff artacaktır. Veya Zorunlu rezerv oranı rD düştüğü zaman tam tersi olacaktır.

rD oranında değişmeler +’lar ve –’ler Zorunlu rezerv oranı rD değiştiğinde para arzı ve i*ff üzerinde çok etkili olur. Ve bütün bankaları aynı ölçüde etkiler. Ancak, rD oranındaki küçük değişmelerin bile etkisi büyüktür. Onun için ince ayarlamalar yapmak için kullanılamaz. Ayrıca rezerv fazlası (serbest rezerv) olmayan bankalar için rD oranındaki değişmeler ciddi likidite sorunları ve belirsizlik yaratabilir. Bu nedenle bir politika aracı olarak sıkça kullanılması tavsiye edilemez.

Zorunlu Rezerv Oranında Değişme Gecelik Faiz Oranı id ior 2 Step 1. Zorunlu oranın artması rezerv talebini arttırır rezerv talep eğrisi sdağa kayar 1 Step 2. gecelik faiz oranı yükselir NBR Rezerv Miktarı, R

rD= 0 olmalı mı? (Zorunlu) Rezerv gereksinimi kaldırılmalı mı? rD= 0 olduğunda eğer =0 ve = 0 olursa; m= ∞ olur yani parasal tabandaki bir değişme para arzını sonsuz arttırır. Ancak; bankalar mevduat çıkışlarına karşı serbest rezerv bulundururlar ve bunun için bu ihtimal çok düşüktür. rD= istikrarlı bir para çarpanı ve kontrol edilebilir bir para arzı için gereklidir.

rD= 0 olmalı mı? rD= 1 olduğunda = 0 olur, çünkü bankalar ellerine geçen mevduat için birebir zorunlu rezerv bulunduracaklardır. İsteseler de ellerinde serbest rezerv bulunduramazlar. m= 1 olur yani parasal tabandaki bir değişme para arzını birebir arttırır.

rD= 0 olmalı mı? Neden olamaz? Çünkü, bu durumda bankalar mevduatları karşılığında birebir miktarda zorunlu rezerv bulundurmak mecburiyetinde kalacaklardır. Bu durumda hiç kredi veremeyecekler ve parasal çarpan m =1 olacaktır. Yani M = MB olacaktır. Bu durumda FED’in para arzı üzerinde tam kontrolü olacağı düşünülmektedir. Ancak, bu durumda kredi verme işi zorunlu karşılık bulundurması gerekmeyen diğer kredi ve mevduat kurumlarına kalacaktır. Bu da istenen bir durum elbette değildir.

Merkez Bankasının Gecelik Oranın Dalgalanmasını Sınırlaması Gecelik Faiz Oranı Step 1. Rezerv talebindeki yükselme gecelik oranı en fazla İd düzeyine yükseltebilir. Step 2. Rezerv talebindeki azalma gecelik oranı en fazla İOR düzeyine düşürebilir. Rezerv Miktarı, R NBR*

Açık Piyasa İşlemleri Dinamik açık piyasa işlemleri Savunmacı açık piyasa işlemleri Repo sözleşmeleri

Merkez Bankasının Ödünç Verme Politikası ve Son Merci Olma Durumu Ödünç verme oranına (İd) iskonto oranı da denir. Birincil Kredi: Lombard imkanı İkincil Kredi Mevsimsel Kredi Son Merci olma durumu finansal krizleri önleyebilir. Ahlaki Tehlike sorunu yaratır.

Farklı Para Politikası Araçlarının Avantajları Açık piyasa işlemleri en temel araç olma durumundadır çünkü merkez bankasının işlem hacimleri üstünde tam bir kontrolü vardır ve bu işlemler esnek ve kusursuzdur. Ayrıca kolayca geri döndürülebilir ve çabukça uygulanabilir. İskonto kredileri ise bankalar açısından rezerv temin edebilmek açısından önemli bir imkan merkez bankası için de son merci olma teminatı sağlama görevi görür.

Finansal Krizler ve Geleneksel Araçlar Büyük bir finansal kriz olması durumunda geleneksel araçlar etkinliğini yitirebilir. Merkez Bankaları gecelik faiz oranlarını en fazla sıfıra kadar düşürebilir. Bu noktadan sonra büyük bir resesyon ve panik varsa harcama ve toplam talep yine de artmayabilir. Çünkü herkes arz edilen kadar parayı elinde tutmayı yeğleyecektir.

Finansal Krizler ve Geleneksel Araçlar Likidite İmkanlarının Arttırılması Büyük Miktarlarda Varlık Alımı (QE) Bunlar merkez bankalarının bilançolarını önemli ölçüde büyütür. Ancak parasal tabandaki bu büyük genişleme ABD’de 2007 krizinde olduğu gibi para arzını fazla etkilemeyebilir.