EĞİTİM VE ÖĞRETİMDE ETİK

AHLÂK VE ETİK Ahlâk, toplumların gereksinim ve çıkarları doğrultusunda alışkanlıklar, gelenekler, töreler ve kamuoyunun gücünden destek alan , kendiliğinden biçimlenmiş, genel kabul görmüş yasaklama ve değerlendirmelerdir. Etik, insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları, kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlâksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir.

AHLÂK VE ETİK Etik, ahlâk üzerine söz söyleme etkinliğidir. Ahlâk, insanın değer ve davranışlarını içerir; etik, akademik çalışmalarla ilişkilidir. Ahlâk, geniş tabanlı ve nasıl davranması gerektiğine ilişkin yazılı olmayan standartları içerir. Etik, daha soyut kavramlara dayalıdır ve bu soyut kavramlardan ne anlaşılması gerektiğini tanımlamaya çalışır. Etik kurallarının açık ve belirli bir alana ilişkin yazılı kuralları içermesi beklenir.

AHLÂK VE ETİK Ahlâk, günlük yaşamda bireylerin nasıl yaşamaları gerektiğini ayrıntılı biçimde pratik açıdan düşünürken etik, daha soyut ve kuramsal bir bakış açısını gerektirir. Bir toplumda farklı ulusal, dinsel, etnik ve cinsel kimlikler olması, farklı ahlâk anlayışlarını gündeme getirir; etikte ise “istenilir iyi” kavramı vardır. Bu “istenilir iyi”ler daha evrensel ve genel geçerliğe sahiptir.

DAVRANIŞIN YARGILANMASI Bir kişi belli bir konuda karar vermeden önce şu 6 soruya yanıt vermelidir: 1)Bu doğru mu? 2)Bu adil mi? 3)Eğer birisi zarar görecekse bu kim? 4)Eğer verdiğiniz karar gazetelerin birinci sayfasında yer alsaydı kendinizi rahat hisseder miydiniz? 5)Aileniz, çocuğunuz ya da akrabalarınıza bunu söyler miydiniz? 6)Olay nasıl kokuyor?

ETİKTE TEMEL KAVRAMLAR Değerler: Bireyin bütün karar ve eylemlerini yönlendiren, neye niçin önem verdiklerini açıklayan tercihlerdir. Olumlu etik değerler, genellikle peşinden koşulan ve en üst seviyeye çıkarılmak istenen şeylerle ilişkili iken olumsuz değerler kaçınılan ve en aza indirgenmek istenen şeylerle ilgilidir.

ETİKTE TEMEL KAVRAMLAR İlkeler: Eylemlerimizi etkileyen doğru ve yanlışları bilmemize yardım eden inançlar, bir şeylerin temelini oluşturan fikirler, temel gerçek ve kuramlar ya da bazı şeylerin niçin olduğu, nasıl çalıştığını açıklayan yasalardır. İlkeler etikte 2 biçimde kullanılmaktadır: 1)İlkeler, doğru ve yanlışın ayrımını yapmak için bir norm olarak kullanılır. 2)Etik kuramların yerine kullanılır.

ETİKTE TEMEL KAVRAMLAR Kurallar: İlkelerden daha dar kapsamlı, soyut genellemeleri değil belli özel durumlarda nasıl davranılacağını gösteren rehberlerdir. Kurallar, kişileri, kural dışı talepler konusunda içsel olarak kısıtlarken dışsal olarak da başkalarına karşı özgürleştirmektedir. Muayene odasının kapısına “Girilmez” yazılarak bir kural konulmasının asıl amacı, “hasta mahremiyeti” ilkesini korumaktır.

ETİKTE TEMEL KAVRAMLAR Etik Kodlar: Etik kodlar, bir mesleğin saygınlığını koruma, geliştirme ve sürdürme işlevi kadar mesleğin yasallığının ve meşruluğunun tanımlanmasına da yardım ederler. Kodlar yazılı olsa da olmasa da önceden kabul edilmiş değerler, standartlar ya da uygulamalardan oluşur; meslektaş baskısı ya da eğitim yolu ile kazandırılır.

EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ Bir ulusun yurttaşlarını eğitme sorumluluğunu üstlenen eğitim sistemleri, okullar ve eğitimciler eğitim etkinliğinin 4 boyutu olan amaç, kapsam, yöntem ve değerlendirme ile ilgili eylem ve işlemlerinde ciddi etik değerlendirmeler yapmak durumundadır. Ayrıca eğitim, politika oluşturma ve kaynak ayırma alanı olması nedeniyle önemli bir etik tartışma alanı olarak görülebilir.

EĞİTİM- ÖĞRETİM ALANINDA TARTIŞMALAR Eğitimin niteliğinin ve yapısının insanlığın bugününü ve geleceğini etkilemesi Eğitimin insan davranışını değiştirme amacı gütmesi Eğitim-öğretim sürecinde insan davranışını değiştirmek amacı ile çeşitli yöntemler kullanılması Eğitim programının içeriğine nasıl karar verildiği Eğitim-öğretimin değerlendirme boyutu Eğitimcilerin etik tutumları

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ 1)Profesyonellik 2)Hizmette sorumluluk 3)Adalet 4)Eşitlik (temel bireysel eşitlik, kısmî eşitlik, blokların eşitliği) 5)Sağlıklı ve güvenli bir ortamın sağlanması

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ 6)Yolsuzluk yapmamak 7)Dürüstlük-doğruluk ve güven 8)Tarafsızlık 9)Meslekî bağlılık ve sürekli gelişme 10)Saygı 11)Kaynakların etkili kullanımı

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ Öğretmenlik mesleğinin temel etik ilkeleri ABD’nin çeşitli eyaletlerinde aşağıdaki gibi ortaya konulmuştur: a)Profesyonel sorumluluk b)Meslekî etik davranışlar c)Meslekî uygulama ve performans d)Meslektaşlara karşı etik davranışlar e)Öğrencilere karşı etik davranışlar f)Aile ve topluma karşı etik davranışlar

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ a)Profesyonel sorumluluk Eğitimciler, her öğrencinin potansiyelini geliştirmesini sağlayacak bir atmosferin yaratılması için çaba gösterecektir. Eğitimciler, öğrencilerine, meslektaşlarına, ailelerine ve topluma karşı davranışlarında çalışma standartlarına ve etik ilkelere uygun davranacaklardır.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ b)Meslekî etik davranışlar Eğitimciler, bütün malî kaynakları dürüstlükle kullanacaklar ve finansman işlerinde doğruluk içinde davranacaklardır. Eğitimciler, kurumsal ve meslekî imtiyazlarını kişisel ve partizan amaçlarla çıkar sağlamak amacı ile kullanamazlar. Eğitimciler, kayıtlar üzerinde değişiklik yapamazlar ya da başkalarını bu tür davranışlara yöneltemezler.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ c)Meslekî uygulama ve performans Eğitimciler, bir görev ya da sorumluluğa meslekî profesyonellik temeline göre başvuracaklar, kabul edilecekler ve atanacaklar. Ayrıca yasal sözleşmeleri ya da atamalarındaki maddelere bağlı kalacaklardır. Eğitimciler, meslekî açıdan sürekli kendilerini geliştireceklerdir.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ d)Meslektaşlara karşı etik davranışlar Eğitimciler, meslektaşları ile ilgili gizli bilgileri yasal olarak ya da meslekî amaçlarla gerekli olmadıkça açıklayamazlar. Eğitimciler, iş arkadaşları ve okul sistemi hakkında kasıtlı olarak çarpıtılmış açıklamalar yapamazlar.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ d)Meslektaşlara karşı etik davranışlar Eğitimciler, yerel okul kurullarının politika ve yasal statülerine uygun olarak gerçekleşen işten çıkarma, değerlendirme ve işe alma süreçlerini yerine getirmek zorundadırlar. Eğitimciler, iş arkadaşları arasında ırk, renk, ulusal ve etnik köken, yaş, cinsiyet, engellilik durumu ya da medenî duruma göre ayrımcılık, taciz ve baskı yapamazlar.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ e)Öğrencilere karşı etik davranışlar Eğitimciler, her öğrenci ile saygılı, düşünceli ve adil bir yaklaşım içinde ilgilenecekler ve disiplin sorunlarına okul kurulu politikaları ve yasalara uygun çözümler arayacaklardır. Yasal ve meslekî gereklilikler nedeniyle açıklama zorunluluğu olmadıkça eğitimciler, öğrencilere ilişkin gizli bilgileri açıklayamazlar.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ e)Öğrencilere karşı etik davranışlar Eğitimciler, öğrencilerin bedensel ve zihinsel sağlığına ya da güvenliğine zarar veren öğrenme koşullarından korunması için gerekli çabayı göstereceklerdir. Eğitimciler, makul bir neden olmadıkça öğretim sürecinde öğrencinin bağımsız eylemlerini kısıtlayamaz ve öğrencilerin farklı bakış açılarını reddedemezler.

ÖĞRETMENLİK MESLEK ETİĞİ İLKELERİ f)Aile ve topluma karşı etik davranışlar Eğitimciler, öğrencinin yararına olacak konularda ailelerle işbirliği yapmak ve bilgi almak için gerekli çabayı gösterirler. Eğitimciler, toplum kültürünü ve okuldaki öğrencilerin ev ortamını tanımak ve anlamak için çaba gösterirler. Eğitimcilerin, okul-halk ilişkilerinde olumlu bir rol oynayacakları açıktır.

EĞİTİM YÖNETİCİLERİ İÇİN ETİK İLKELER Meslekî sorumluluklarını doğruluk ve dürüstlükle yerine getirirler. Bütün bireylerin yurttaşlık ve insan haklarını gerektiği gibi korur ve desteklerler. Meslekî etkinliklerini artırmak için sürekli araştırma ve meslekî gelişme sağlamanın yollarını ararlar.

EĞİTİM YÖNETİCİLERİ İÇİN ETİK İLKELER Eğitim kurulunun eğitim siyasaları ile yönetsel kural ve düzenlemelerini uygularlar. Eğitim amaçları ile tutarlı olmayan yasa, siyasa ve düzenlemelerin düzeltilmesi için uygun önlemlerin alınmasının yollarını ararlar. Politik, toplumsal, ekonomik veya diğer tür kazançlar sağlamak için meslekî konumlarını kullanmaktan kaçınırlar.

EĞİTİM MÜFETTİŞLERİ İÇİN ETİK İLKELER Denetlenenlere ve meslektaşlarına değerli ve saygın bireyler olarak davranmak Denetlenenlerle ilişkilerinde gizlilik ilkesine uygun davranmak ve meslektaşları ile bilgileri paylaşırken gizlilik sınırlarına dikkat etmek Denetlenenlerle ikili özel ilişkilerden kaçınmak Meslektaşlarının etik dışı sayılabilecek davranış ve tutumlarına karşı çıkmak

ÖĞRENCİ HAK VE SORUMLULUKLARI Öğrenme hak ve özgürlüğü Her türlü ayrımcılıktan ve tacizden korunma hakkı Kabul edilmiş standartlar ve politikalar dışında her türlü önyargı, kişisel uygulamalardan uzak biçimde, uygun biçimde ve adil olarak değerlendirilme hakkı Yasal sınırlar içinde düşünce ve düşüncelerini açıklama özgürlüğü

ÖĞRENCİ HAK VE SORUMLULUKLARI Kendisine ait gizli bilgilerin uygunsuz biçimde açıklanmasından korunma hakkı Her türlü öğrenci kuruluşlarına üye olmak ve öğrencilerin yönetime katılmasını sağlayan uygulamalara katılma özgürlüğü Okuldaki bütün akademik çalışmalara yetenekleri ve kapasitesi ölçüsünde katılma hakkı

VELİ HAKLARI Okul müdürü ve öğretmenle görüşme Gönüllü çalışmalara katılma Öğrenci devam durumu Okul seçimi Güvenli bir okul çevresi Öğrencinin akademik gelişimi Aydınlatılmış onam alınması Öğretimde muafiyet Şikayetler

VELİ HAKLARI Öğrenci kayıtları (devam kayıtları, test sonuçları, notlar, disiplin kayıtları, danışma kayıtları, psikolojik kayıtlar, sağlık ve aşı kayıtları, öğretmen ve danışman değerlendirmeleri, davranış kayıtları) Psikolojik testler Konsey ve komiteler Üçüncü kişi veya kurumlara karşı gizliliğin korunması (kişisel veriler, sınav sonuçları, özel eğitim kayıtları, tıbbî kayıtlar, video kayıtları)

VELİ SORUMLULUKLARI Çocuğun fiziksel gereksinimlerine ilişkin sorumluluklar Çocuğun duygusal gereksinimlerine ilişkin sorumluluklar Çocuğun eğitimsel gereksinimlerine ilişkin sorumluluklar Çocuğun eğlence gereksinimine ilişkin sorumluluklar Yetiştirme ve disiplinle ilgili sorumluluklar

Yararlanılan Kaynaklar Aydın, İ. (2006). Eğitim ve öğretimde etik. (2. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Aydın, İ. (2012). Yönetsel, meslekî ve örgütsel etik. (5. Baskı). Ankara: Pegem Akademi. Aydın, İ. (2016). Akademik etik. Ankara: Pegem Akademi.