Yrd. Doç. Cem Demiroğlu Koç Üniversitesi Küresel Finans Krizi Yrd. Doç. Cem Demiroğlu Koç Üniversitesi

İçerik Finansal krizin sebepleri Kredi arzını baskılayan faktörler Krizle mücadele yöntemleri

Krizin sebepleri 1. Likidite bolluğu sonucunda konut seköründe oluşan fiyat balonunun sönmeye başlaması 2. Bankaların bilançolarında biriken riskli krediler ve toksik bonolar nedeniyle mali yapılarının bozulması 3. Toksik varlıkların banka bilançolarından temizlenememesi nedeniyle kredi kanalının tıkanması Exotic enstürmanlar: Asset-backed securities (varlıklarla, mesela konut kredileriyle, desteklenen yatırım araçları) Kısa vadeli borçlar: Commercial paper (ticari kağıtlar), Deposits (mevduatlar)

Fiyat balonu nasıl oluştu? 1999-2000 teknoloji balonunun sönmesinin ardından merkez bankaları olası bir resesyonu önleme amaçlı faiz indirimleri yaptılar ve faizleri uzun yıllar düşük seviyelerde tuttular Likidite bolluğu sonucunda konut kredisi arzı arttı ve kredi koşulları iyileşti Konut talebi arttı Konut fiyatları yükseldi

Eşikaltı (subprime) konut kredileri Krizin Amerika’da başlamasının temel nedeni konut kredilerinin kalitesindeki ciddi düşüş ve eşikaltı bireylere kredi sağlanması Eşikaltı FICO score < 620 Yüksek borç/gelir rasyosu…

Bankalar neden subprime konut kredileri verdiler? Ev fiyatlarındaki düzenli artışın borçlunun evdeki sermayesini (“home equity”) arttırması ve böylece konut kredilerinin iflas riskinin azalması Bankaların seküritizasyon yoluyla bu kredilerin bir kısmını kısa sürede elden çıkarmaları Kredi havuzu oluşturup, havuza gelecek faiz ve anapara ödemelerini yatırımcılara bono olarak sattılar (CDO). Zamanında egzotik denilen bu bonolara bugünlerde toksik bonolar diyoruz.

Bankacılıktaki değişim Bankaların finansal aracılıktan uzaklaşıp satmak için kredi vermeye başlaması (originate-to-sell model) Kredi standartlarının ve kalitesinin düşmesi

Seküritizasyonun sonuçları 2002-2007 arasında konut fiyatlarının hızla yükselmesi ve dolayısıyla iflasların çok az olması, sekürtizasyondan kaynaklanan sorunları maskeledi. Böylece bankaların yatırımcılara sattığı konut kredileri ile desteklenmiş bonoların fiyatları konusunda bir belirsizlik de yaşanmadı. Ancak, krizin başlamasıyla birlikte bu bonoları değerleme konusunca ciddi sıkıntılar baş gösterdi ve seküritizasyon durma noktasına geldi.

Bankalar neden bu toksik bonoların bir kısmını bilançolarında tuttular? Bankalar yatırımcıları seküritize edilen havuzdaki kredilerin kalitesine ikna etmek için havuzun en riskli kısımlarını bilançolarında tuttular Bankalar 2007 ilkbahar aylarında ciddi miktarda yüksek riskli konut kredisi verdiler ve bu kredileri seküritize edemeden krize yakalandılar Bazı bankacılar sattıkları toksik bonoların riskine göre getirisinin oldukça tatmin edici olduğuna ikna olmuştu.

Kredi daralması Oluşan güvensizlik ortamında sermaye sıkıntısı olmayan bankalar dahi kredi verme konusunda isteksiz davranıyorlar. Neden? Resesyon nedeniyle ekonomideki kredi riskinin artması Mevduat sahiplerinden ve diğer müşterilerinden gelebilecek likidite talebine hazırlıksız yakalanmak istememeleri Kredi vermek yerine, likitte kalarak, batması muhtemel bankaların satışa çıkaracakları varlıkları ucuza satın alma isteği

Krizle başa çıkma çabaları Merkez bankaları piyasalara likidite verdi: Faiz indirimleri Finansal şirketlere geçici olarak ipotekli borçlanma olanaklarının sunulması Hazine yardımları TARP (toksik varlıkların hazine tarafından satın alınması niyetiyle başlatılan bu program kısa sürede zorunlu sermaye desteği programına dönüştürüldü) Bankaların devletleştirilmesi Bazı büyük bankalar sermayelerini özel sektör fonları kullanarak yeniden yapılandırdı

Eleştiriler Çeşitli ülkelerde merkez bankaları finansal kuruluşlara likidite arttırma amacıyla ipotekli kredi sağladı Problem: Sağlıksız bankaların iflası gecikitirildi ve likit olmayan varlıklarını elden çıkarması önlendi Birçok banka devletten aldıkları kredileri ve sermaye desteğini reel ekonomiye döndürmek yerine Bilançolarını sağlamlaştırma yoluna gitti Sermayedarlarına temettü dağıttı Üst düzey yöneticilerine bonus ödemesi yaptı Geleceğe yönelik enflasyon kaygısı ciddi miktarda arttı

Neler yapılmalı? Bankaların likit olmayan toksik varlıkları satılmadıkça finansal krizi aşmak zor görünüyor. Nasıl? Hazineler ihale yoluyla bu varlıkları satın alıp uzun vadede elden çıkarmak üzere bir fona koyabilirler Varlık piyasasındaki tıkanma çözülür Bankaların bilançolarını yeniden yapılandırmasının önü açılır Kredi piyasası yeniden hareketlenir Hükümet iyi durumda olan bankalar sermaye yardımı yapar, diğerlerine ya el konulur ya da sağlıklı bankalara satışları teşvik edilir.

Neler yapılmalı? Regülasyon: Sermaye sigorta sistemi Daha şeffaf kurumlar ve piyasalar Daha fazla ve uluslararası koordineli regülasyon Sermaye sigorta sistemi Bankaların sermayelerini arttırıp finansman maliyetlerini yükseltmek yerine fazla kaldıraç kullanmayan finansal kurumlardan acil durumlar için sermaye sigortası satın alınması. Böylece çift yönlü denetimin önü açılmış olur: Bankalar risk aldıkça sigorta maliyetleri yükselir İsler kötüye gittiğinde eklenecek sermaya eski sermayedarların hisselerini dilute edeceği için sermayedarların risk iştahı kontrol altına alınmış olur Sistemik riskleri azaltmak adına banka büyüklüklerini kısıtlamak yerine TBTF bankaları kapatmayı kolaylaştıracak önlemler alınmalı

Neler yapılmamalı? Uluslararası ticareti baltalayacak politikalardan uzak durulmalı İthalata yeni vergiler getirilmemeli Hükümetler uluslararası şirketlere istihdamı kendi ülkelerine transfer etmeleri için baskı yapmamalı Hükümetler uluslararası bankalara yurt dışındaki mevduatları ve kredileri ülke içine kaydırmaları için baskı yapmamalı Kriz atmosferinden faydalanarak gereğinden fazla regülasyona destek verilmemeli Kredi risk transfer mekanizmaları iyi kullanılırlarsa en fakir kesimlere bile finansman ulaştırır ve fırsat eşitliğinin önünü açar Aşırı regülasyon ekonomi düzeldikten sonra regülasyonun tamamıyla terk edilmesine neden olabilir

Sonuç Hükümetlerin aldığı önlemlerin etkisini göstermesi vakit alacak; kriz bir süre daha devam edecek Krizin ne zaman biteceği hükümetlerin gereken adımları ne kadar hızlı atacağına bağlı – tahmin yapmak zor. Krizin ardından uluslararası finansal yapı ciddi biçimde değişecek