YEMEKLİK TANE BAKLAGİL ISLAH ÇALIŞMALARI Dr. Sabri ÇAKIR Dr. Evren ATMACA www.gktaem.gov.tr / bilgi@gktaem.gov.tr

Bitki Islahı Bitki genetik yapısının insan yararına iyileştirilmesi: Yüksek verimli, kaliteli, hastalık ve zararlılara dayanıklı bitki çeşit ve hatlarının geliştirilmesi, Bitki ıslahı; bitkilerin genetik yapısının insan yararına iyileştirilmesi bilim ve sanatıdır. (Poehlman, 1959).

Bitki Islahının Faydaları: Üretim alanı genişler, Yeni çeşitler ile verim ve üretim artar, Hastalıklara Dayanıklılık artar, Kalite iyileşir, Makineli Hasada uygunluk sağlanır, Böceklere Dayanıklılık artar. Sonuç olarak; Bitki ıslahının tarımsal üretimi artırmada en etkin, çevreye en duyarlı, en ucuz, en kolay, en hızlı, bir yol olduğunu söylemek abartı sayılmaz.

ISLAH ÇALIŞMALARI Yemeklik Tane Baklagil Islah Çalışmaları 1965 yılında başlamıştır. Başlangıçta Enstitüler bağımsız olarak baklagil türlerinde çalışmalarını yürütmüşler, genetik stokun oluşturulmasına özen gösterilmiş; gerek yurt içi ve gerekse yurt dışından temin edilen materyal gerekli gözlemler yapılarak genetik stoka eklenmiştir 1976 yılından itibaren Ülkesel Yemeklik Tane Baklagiller Araştırma Projesinin yürürlüğe girmesiyle birlikte Ülke çapında tüm Enstitülerde çeşit geliştirme çalışmalarına ağırlık verilmiştir. Geliştirilen çeşitler ile ilgili yetiştirme tekniği çalışmaları ve yeni çeşitlerin üreticilere aktarılması amacıyla çiftçi koşullarında deneme ve demostrasyon programları İl Tarım Müdürlükleri ile yürütülmüştür. 1996-2002 yılları arasında çalışmalar Tarımsal Araştırmalar Projesi kapsamında Üçer Yıllık dönemler halinde yürütülmeye başlanmış, 2003 yılından itibaren ise çalışmalar Ülkesel bazda yeniden başlamıştır.

KAMU-ÖZEL SEKTÖR İŞBİRLİĞİ ARAŞTIRMA PROJELERİ Kamu-Özel Sektör İşbirliği Araştırma Projeleri, “Tarım ve Köyişleri Bakanlığına Bağlı Araştırma Kuruluşları İle Ortaklaşa Olarak Araştırma ve Geliştirme Projeleri Yürütecekler Arasında Uygulanacak Usul ve Esaslara İlişkin 2007/1 sayılı tebliğ hükümlerince yürütülmektedir. Bu kapsamda İTAŞ-GKTAE arasında hazırlanan “Bodur Gelişme Formunda, Dermason, Barbunya ve Şeker Tane Tipinde, İri Taneli Kuru Fasulye Islah Yarı yol Materyali Geliştirme Projesi” bodur gelişme formunda, dermason, barbunya ve şeker tane tiplerinde kuru fasulye çeşitleri geliştirmek amacıyla 2007 yılında başlatılmıştır. Araştırma, sektörde yer alan kamu ve özel sektör araştırma kuruluşlarını bir araya getirmesi bakımından örnek bir çalışma olarak değerlendirilmektedir.

AMAÇ: Tüketicilerin Tane İsteklerine Uygun, Hastalık ve Zararlılara Dayanıklı, Kalite Standartları Yüksek, Yüksek Verimli, Makineli Tarıma Elverişli, Tarla Tarımı ve Küçük alanlarda yetiştirilebilen, Çeşitler ıslah ederek üretim zincirine katmak. Yürütülen ıslah çalışmaları sonucunda 2016 yılı itibariyle Tescilli: Kuru Fasulyede 29, Mercimekte 21, Nohutta 31, Börülce de 4 ve baklada 3 çeşit Üretim İzinli Kuru Fasulye de 4, Nohutta 1, Mercimekte 1 çeşit geliştirilerek üretim zincirine katılmıştır.

Kamu Kurumları Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü ANKARA Geçit Kuşağı TAE ESKİŞEHİR, GAP Uluslararası TAE. DİYARBAKIR, Ege TAE İZMİR, Karadeniz TAE SAMSUN, Doğu Akdeniz TAE ADANA, Doğu Anadolu TAE ERZURUM, Doğu Akdeniz Geçit Kuşağı TAE KAHRAMANMARAŞ, Mısır Araştırma Enstitüsü SAKARYA, Atom Enerjisi Kurumu ANKARA, Ondokuz Mayıs Üniv. Zir. Fak. SAMSUN, Atatürk Üniv. Zir. Fak. ERZURUM, Dicle Üniv. Zir. Fak. DİYARBAKIR

Özel Sektör Taşpınar Tarım (Kuru Fasulye) Kayı Tohumculuk (Kuru Fasulye) Olgunlar Tarım (Nohut, Mercimek), Çoker Tohumculuk (Börülce), Mersin Ticaret Borsası (Nohut, Mercimek, Kuru Fas.), Avesa Tarım (Kuru Fasulye), Safgen Tohum (Kuru Fasulye) Ankomer Tohum (Nohut)

Tescilli Nohut Çeşitlerimiz

HİSAR Tescil Yılı: 2008 Çeşit Sahibi Kuruluş : Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü. Morfolojik Özellikleri: Gelişme Şekli: Dik. Bitki Boyu: 41-48 cm Çiçek Rengi: Beyaz Meyvede Tane Sayısı: 1-2 Adet Bitkide Bakla sayısı: 24-30 Adet İlk Bakla Yüksekliği: 21-26 cm Bitkide Dal sayısı: 3-4 adet Tane Tipi ve Rengi: Orta koçbaşı-Kızıl-kahve. 100 Tane Ağırlığı: 41.2-47.3 gr. Tarımsal Özellikleri: % 50 çiçeklenme süresi: 39-45 gün Hasat Olgunluk Süresi: 96-105 gün Bakla Açılma: Yok Harman Olma Kabiliyeti: Çok iyi Verim: 94.2-134.2 kg /da Teknolojik Özellikleri: Su Alma kapasitesi : 0.406-0.480 Protein Oranı: % 19.8-22.8 Hastalık ve Zararlı Durumu: Antraknoz (4-5), toleranslı Tavsiye Edilen Bölgeler: Leblebilik Nohut tarımı yapılan tüm bölgelere.

Azkan Tescil Yılı: 2009 Islah Metodu: Seleksiyon Morfolojik Özellikleri: -Gelişme Şekli: Dik -Bitki Boyu: 41-46,3 cm -İlk Bakla Yüksekliği:35 cm -Çiçek rengi: Beyaz -Meyvede tane sayısı:1-2 -Bitkide Bakla sayısı:24-30 -Tane Tipi: Koçbaşı -Tane rengi: Bej -100 tane ağ.: 42,5-49,9g. Tarımsal Özellikleri: -Hasat olum süresi: 100-105 gün -Bakla açılma: Yok -Harman Olma Kabiliyeti: Çok iyi -Verim: Verim düzeyi iklim ve toprak yapısına göre değişmekle birlikte 131-190,3 kg/da arasında değişmektedir. -Kalite Özellikleri: -Su alma kapasitesi: 0,36-0,45 -Şişme kapasitesi: 0,48 -Pişme Durumu: Çok iyi -Protein Oranı: % 23,4-25,3 -Ort. Elek Analizi: 8.2-8.9 mm. -Hastalık ve Zararlıları: -Antraknoz hastalığına dayanıklı, kök ve solgunluk hastalıklarına toleranslı. Azkan

Sıra No Çeşit Adı Tescil Tarihi Çeşit Sahibi Kuruluş 1 Eskişehir-855 05.08.1980 Anadolu Tarımsal Araştırma Enst. 2 Şeker 21.01.1986 Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enst. 3 Karacaşehir-90 18.04.1990 Anadolu Tarımsal Araştırma Enst 4 Şehirali-90 5 Şahin-90 Sakarya Tarımsal Araştırma Enst. 6 Yunus-90 7 Akman-98 15.05.1998 8 Göynük-98 9 Önceler-98 10 Noyanbey-98 Ege Tarımsal Araştırma Enst. 11 Yakutiye-98 12 Aras-98 Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enst 13 Terzibaba 14 Zülbiye 30.04.2002 Karadeniz Tarımsal Araştırma Enst. 15 Akdağ 16 Kantar-05 27.04.2005 Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi 17 Elkoca-05 18 Güngör 12.04.2006 Kahramanmaraş Tarımsal Araştırma Enst. 19 Cihan 04.04.2008 20 Mecidiye 13.04.2010 21 Bulduk 11.04.2011 22 Batallı İtaş İhr. Bir. Toh. Araş. San. Tic. A.Ş. 23 Doruk Safgen Tohum Tarım Ür. San. Tic. Ltd. Şti 24 Özmen Avesa Tarım Gıda ve Hay. Ltd. Şti

Sıra Çeşit Adı Tescil Tarihi Çeşit Sahibi Kuruluş 1 Kışlık Pul 11 1975 Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi 2 Kışlık Pul 21 3 Kışlık Yeşil 31 4 Kışlık Kırmızı 51 5 Sultan-1 11.05.1977 Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü / Eskişehir 6 Emre-20 7 Yerli Kırmızı 1983 GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü / Diyar. 8 Fırat-87 1987 9 Malazgirt 89 1989 Doğu Anadolu Tarımsal Araştırma Enstitüsü/Erzurum 10 Erzurum-89 11 Kayı 91 01.05.1991 12 Sazak-91 13 Seyran-96 25.04.1996 14 Meyveci-2001 27.04.2001 Tarla Bitkileri Merkez Arşt. Enst. Md. / Ankara 15 Çiftçi-2001 16 Özbek 17 Ali Dayı 18 Kafkas 19 Şakar 27.04.2005 Dicle Üniversitesi Ziraat Fakültesi / Diyarbakır 20 Altıntoprak 12.04.2006 GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi Müdürlüğü / Diya. 21 Çağıl 22 Evirgen 13.04.2012 İTAŞ (İhracatçı Birlikleri Tohumculuk ve Araştırma San. Ve Tic. A.Ş.) /Ankara 23 Yusufhan 24 Ankarayeşili

En Çok Üretilen Çeşitler (Nohut)

En Çok Üretilen Çeşitler (Kuru Fasulye)

En Çok Üretilen Çeşitler (Mercimek)

Yemeklik Tane Baklagillerde Ekim Alanı ve Üretim Değerleri (Bin hektar) Azalış Oranı Üretim Miktarı (Bin Ton) Üretimde azalış Verimde artış oranı 2003 2012 % 2003 2012 % % Nohut 630 416 -33 600 518 -13 30 K. Fasulye 162 93 -42 250 200 -20 40 Mercimek 442 238 -46 540 438 -21 44

Geleceğe Yönelik Islah Hedefleri Kurumlar arası bilgi ve materyal akışı Yurt dışı kuruluşlarla da yapılması, Yerel Çeşitlerin belirlenip karakterizasyonlarının yapılarak tescil edilmesi ve ıslah çalışmalarında genitör olarak kullanılması. Değişik kullanım amaçlarına yönelik materyallerin belirlenmesi, Biyotik ve Abiyotik strese dayanıklı çeşit geliştirme. Gaz yapıcı olisakkarit oranı düşük, piştikten sonra dağılmayan çeşitler geliştirmek. Nükleer teknikler kullanılarak (mutasyon) varyasyon kaynaklarının oluşturulması.

Geleceğe Yönelik Islah Hedefleri Hastalıklara dayanıklılık ıslahında seleksiyon başarısını arttırmak amacıyla moleküler markörlerin kullanımı. İklim ve çevre koşullarında görülen değişiklikler ile Pas ve Kök Çürüklüğü hastalıkları da etkili epidemiler yapmaya başlamıştır. Bu hastalıkların önlenmesine yönelik eğitim ve ıslah çalışmalarının başlatılması gerekmektedir. Baklagillerde erkencilik ile birlikte yüksek sıcaklığa dayanıklılık gibi fizyoloji çalışmalarına başlanması,

Geleceğe Yönelik Islah Hedefleri Çalışmalarımızda ekonomik analizlere de yer verilmesi, etki değerlendirme çalışmalarının yapılması, Baklagillerde ürün kalite bölgeleri ve kalite haritalarının çıkarılması, Kuru fasulye ve mercimekte hasat-harman sorunlarının çözümü amacıyla, tarımsal mekanizasyon konusunda çalışanlarla işbirliği projelerinin yapılması

Öneriler Baklagiller içinde prim oranları farklılaştırılarak, Kuru Fasulyenin Pirim oranının arttırılması , Sertifikalı tohum üretimi yapan ve kullananların desteklenmesine devam edilmesi, Hasat dönemlerinde ithalat’ta Gümrük Vergisi oranlarının (%19,5) en üst düzeye çıkarılması gerektiği düşünülmektedir. Fasulyede ve diğer baklagillerde verimin arttırılması ve istikrarın sağlanması amacıyla üretim planlamasına geçilmelidir. Üretim planlaması yapılırken sadece iç tüketim değil, dış pazarlardaki kalite kriterleri göz önünde bulundurulmalıdır.

Öneriler T.M.O., 1994 yılından bu yana baklagil destekleme alımlarından vazgeçmiştir. Üretici satış garantisi olmadığından zaman zaman baklagil yetiştiriciliğinden vazgeçmek durumunda kalmıştır. Bu durumda T.M.O.’den beklenen piyasa düzenleyici işlevini yerine getirmelidir. Standart ve yüksek kaliteli ürünü özendirici fiyat politikasını uygulamasıdır. Baklagil üretiminin yönlendirilmesi, fiyat oluşumu, ürün pazarlaması ve üreticilerin temsil edilmesi gibi konularda hizmet vermek amacıyla Baklagil Üretici Birlikleri ve Bakliyat Konseyi kurulmalıdır. (Ülkemizde ürün konseyleri baklagillerde de kuruluşu gerçekleştirilmiş fakat faaliyetlerini düzenli olarak yürütmelerini sağlayacak sürekli bir gelire sahip değillerdir bu nedenle faaliyetlerini aktif olarak yapamamaktadır).

Öneriler Günümüzde baklagillerde üretim desteği uygulaması başlamış fakat tahıllarla aynı fiyat verildiğinden tahılların sulu tarımda birim alan verimi daha yüksek olduğundan fasulye ekonomik olmamaktadır. Ayrıca fasulyenin yetiştirildiği sulu tarım alanlarında mısır ve ayçiçeği ve yem bitkilerine daha yüksek destek verildiği için fasulye bunlarla rekabet edememektedir. Uygulamaya başlatılan desteklemelerde desteğin elde edilen ürüne ve iyi ürüne iyi fiyat prensibine göre yapılması gerekmektedir

Teşekkürler