Patateste Fizyolojik Yaş ve Etkileyen Unsurlar HAZıRLAYAN: MEHTAP AYBEK DANıŞMAN: PROF. DR. GÜNGÖR YILMAZ

1-) Kronolojik Yaş Yumru oluşumunun başlangıcında hasadına kadar geçen zaman olarak adlandırılır. Çevre koşulları dikkate alınmadan gün, hafta, ay olarak ifade edilir. Bilimsel olarak temelde doğru olan yumrunun hasat tarihinde yumru oluşum başlangıç tarihine kadar ölçmektir ama pratikte bunu yapmak çok zordur. Hasat tarihinden itibaren yaşın ölçülmesi çok zordur. Ancak, hasat tarihinde yumru gelişimleri sabit değildir: aynı zamanda hasat edilen yumrular farklı fizyolojik yaşta olabilir. Bazı yumrular dormant kalırken bazı yumrularda çoktan sürgün vermiştir.

2-) Fizyolojik Yaş Dormansi Apikal dormansi Çoklu sürgün Yaşlılık Little Tuber Disorder Dormansi kırıldıktan sonra yumruda fizyolojik kaliteyi ve durum fizyolojik yaş kavramıyla belirlenir. Hasat sonrası yumrunun yaşı : yumrunun sürgün verme durumu yumrudaki fizyolojik değişimdir. Fizyolojik yaş, kronolojik yaşın yanı sıra çevre koşullarına da bağlıdır. Yumrular aynı kronolojik yaşta olabilir ama farklı fizyolojik yaşlarda olabilir. Aynı şekilde aynı fizyolojik yaşta olup da farklı kronolojik yaşta da olabilirler. Yumrudaki fizyolojik gelişmeler:

2.1-) Dormansi Patates, yumru üzerinde bulunan gözlerin, çeşitli içsel ve dışsal etmenlerle belirli bir süre sürgün oluşturmaması dormansi olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımda yer alan genel anlamdaki dormansi kavramı, esas itibariyle iki ayrı aşamayı kapsamaktadır: 1) Patates yumrusu üzerinde bulunan gözlerin, sürgün gelişimi için gerekli bütün koşulların uygun olması durumunda dahi çeşitli içsel nedenlerle bir süre sürgün oluşturmazlar. Patateste bu döneme dinlenme dönemi veya doğal, yapısal, derin dormansi gibi isimler verilmektedir. 2-) Dinlenme dönemi sonrasında, patates yumrusu üzerinde bulunan bu gözler, sıcaklık, gün uzunluğu vb. dışsal etmenlerin uygun olmaması nedeniyle normal olarak bir süre daha sürgün oluşturmazlar. İşte bu iki sürenin toplamı, patateste dormansi dönemi olarak isimlendirilmektedir.

2.1-) Dormansi  Dormansi süresinin hesaplanması:  Yumru oluşumunun başlangıcı ile gözlerin sürmeye başlamasına kadar geçen süre (gün veya hafta olarak) ya da  Yumruların hasadı ile gözlerin sürmeye başlamasına kadar geçen süre (gün veya hafta olarak)  Dormansi öncelikle yumrunun gelişimi sırasında yumruda oluşan ABA (Absisik asit) denilen hormon tarafından kontrol edilen bir durumdur. Dormansi, metabolik olayların sonucunda gözler sürgün oluşturmaya uygun hale gelmesiyle gözlerdeki ABA miktarı düştüğünde kırılır. Fizyolojik yaşlanma modellerine göre dormansi kırılana kadar yumruda yaşlanma başlamaz.

2.2-) Apikal Dormansi Dormant periyodun sonunda, gözlerde tomurcuklanmalar büyür ve sürgünleri oluşturur. Çoğu kez apikal gözlerin uyanmasıyla sürgün oluşumları başlar. Apikal dormant dönemdeki yumrunun dikilmesi durumda genellikle tek sap çıkışı gözlenir. Bu da verimleri azaltabilir. Apikal dormansi süresi çeşitlere göre değişmektedir. Apikal dormansiyi etkileyen en önemli faktör depolama yöntemidir. Patates yumrusunun genç sürgünlerinde IAA miktarı artarak, yumruda diğer gözler baskı altına alınır.

2.3-) Çoklu Sürgün Apikal dormansinin sona ermesinden sonra diğer gözlerde uyanarak sürgün oluşturur ve çoklu sürgün dönemine geçer. Genellikle tohumluk yumru için bu aşama optimumdur. Bu aşamada yumrudan birden fazla sap çıkışı görülür. Çeşide bağlı olarak çoklu sürgün döneminin oluşu özellikle düşük sıcaklıklarda saklandığında aylarca sürebilir. Diffüze ışık, çoklu sürgün dönemini uzun tutmak ve sürgünlerin kısa ve güçlü olmasında yardımcı olur. Çoklu sürgün başladığında tohum fizyolojik olarak genç, bittiğinde ise yaşlıdır.

2.4-) Yaşlılık Yumruda yaşlılığın çeşitli karakteristik belirtileri vardır. Bunlar: Aşırı filizlenme, dallanma, Uzun ve zayıf sürgünler “hair sprouts” diye adlandırılır, Dikim öncesi veya çıkış sırasında sürgünlerde doğrudan küçük yumru oluşumudur.

2.5-) Little Tuber Disorder IAA mekanizması çok fazla bozulduğunda stolondan çoğalmak yerine dallardan hızlı ve küçük yumrularla çoğalırlar. Bazı çeşitler buna çok hassastır.

3-) Fizyolojik Yaşı Etkileyen Faktörler 1.Yumru Boyutu 2.Yetiştirme koşulları 3.Üst öldürme yöntemi ve zamanı 4.Üst öldürme ve hasat arasındaki koşullar 5.Depolama koşulları 6.Depolama ile dikim arasında yapılan uygulamalar

3.1-) Yumru Boyutu Yumru boyutu tohum performansını etkileyen en önemli faktördür. Yumru boyutu bitki başına sap sayısını etkilediğinden verimi de etkilemektedir. Tohumluk olarak kullanılacak yumru parçasında ya da bütün yumrudaki bütün gözler sap oluşturma potansiyeline sahiptir, gözlerin uyanıp sürgünlerin oluşmasını fizyolojik faktörler engel olabilir. Yumruların kesilmesinden sonra, kesim yüzeyinin iyileşmesi sırasında solunum hızlanır ve fizyolojik yaşı artar. Bundan dolayı yumruların zedelenmesinde de aynı tepki oluşur. Keskin bıçaklarla yapılan yumru kesimleri, pürüzlü bıçaklarlar yapılan kesimle göre daha az enerji ve düşük solunum hızı gerçekleştirir.

3.2-) Yetiştirme Koşulları Genelde, stres altında yetişen bitkinin yumrularında erken fizyolojik yaşlanmalar görülür. Düşük nem, yüksek sıcaklık, yetersiz gübreleme, don zararı ve hastalık yoğunluğu patates bitkisi üzerinde stresse neden olurlar bundan dolayı da yumrularda erken yaşlanmalar olur..Genç tohumlar yaşlı tohumlarla aynı sıcaklıkta depolandığında daha çıkışlar daha yavaş olmaktadır çünkü yaşlı tohumlarda sürgünlerin büyüme oranı daha yüksektir. Kısa vejetasyon süresi olan bölgelerde hızlı çıkış, fazla sap sayısı avantaj sağlar.

3.3-) Üst Öldürme Yöntemi Ve Zamanı Mekanik yöntemle üst öldürmede üst aksam tamamıyla yok olmadığından yumru ve kabuk olgunlaşması gecikmektedir. Kimyasal yöntemlerle üst öldür üst aksamı tamamen öldürdüğünden tam bir yumru ve kabuk olgunlaşması sağlamaktadır. Kimyasal yöntemlerle üstü öldürülen tohumlar, mekanik yönlerle üstü öldürülen tohumlara göre depolama koşullarına daha dayanıklıdır.

3.4-) üst Öldürme ve Hasat Arasındaki Koşullar Üst öldürme ve hasat arasındaki sürede hava ve toprak sıcaklığı yumruların solunum hızını arttırarak kabuk olgunlaşmasını sağlarken fizyolojik yaşında ilerlemesini sağlar. Bu süre dahilinde extrem hava ve toprak sıcaklıklarında ise gözler uyanmakta ve sürgünler oluşmaktadır. Yumrunun solunum hızı artmakta ve fizyolojik yaşlanma hızlı ilerlemektedir.

3.5-) Depolama Koşulları  Diffüz ışık tohumların hızla yaşlanmasına engel olabilir. Bu faktör hem sürgün oluşumu üzerine hem de tohum üzerine olumlu etkisi olur. Uzun süre ışığa maruz kalmanın olumlu etkisi çeşide, depo sıcaklığına ve fotoperiyoda bağlıdır. 16 C de uzun gün koşulları altında büyüme gücü yüksek olur oysa 28 º C’ de büyüme gücü kısa gün koşullarına göre uzun gün koşullarında düşmeye başlar. Tohumluk yumrular 6-10 C arasında depolandığında solunum hızı minimum olacağından daha yavaş yaşlanacaktır. Değişken depo sıcaklıkları tohumu daha çabuk yaşlandıracaktır bundan kaçınılmalıdır.

3.6-) Depolama ile Dikim Arasında Yapılan Uygulamalar Dormansinin kırılması veya kısaltılması için yapılabilecek uygulamalar: Yumruların kesilmesi veya çeşitli nedenlerle zarar görmesi, Ani sıcaklık değişimleri, Oksijen miktarının azalması, Nispi nemin yükselmesi, Çeşitli kimyasalların uygulanması

3.6-) Depolama ile Dikim Arasında Yapılan Uygulamalar Dormansinin kırılması için uygulanan kimyasallar: Rindite: etilen klorohidrin, 1-2 dikloroethan ve karbon tetraklorohidrin’in 7 : 3 : 1 oranında karışımından oluşmuştur Etilenklorohidrin, Karbon disülfid, Gibberellik asit, Thiourea, Benziladenin ve diğer sitokininler

3.6-) Depolama ile Dikim Arasında Yapılan Uygulamalar IPC (isoppropyl N-phenylcarbamate) ve choloro-IPC, Maleik hidrazin, Dimetilnaftalen, Indol asetik asit, Technazene, Carvone (doğal inhibitör) Sürgün oluşumunun engellenmesi için kullanılabilecek kimyasallar: