OZON TABAKASININ KORUNMASI ve İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLYAS KUĞU YALÇIN TENGİLİMOĞLU TESİSAT TEKNOLOJİSİ VE İKLİMLENDİRME BÖLÜMÜ SAMANDIRA MESLEK LİSESİ

Sera Gazı Etkileri

Dünya Atmosferi SERA GAZLARI H2OH2OH2OH2O Su Buharı UNFCC CO 2 Karbondioksit CH 4 Metan N2ON2ON2ON2ONitrözoksit HFCsHidroflorakarbonlar PFCsPerflorakarbonlar SF 6 Kükürtheksaflorür ODS CFCsKloraflorakarbonlar Görünür Işık Yansıyan Işık Dünya Yüzeyi GüneşIşığı ile Yeryüzeyi Isınır Sera Gazı molekülleri Uzun dalga boylu Radyasyon Yansır Uzun dalga boylu radyasyon atmosferde kısmen tutulur Uzun dalga boylu radyasyon uzaya kacar Dünya atmosferi

KÜRESEL ISINMA  Atmosferde bulunan karbondioksit, metan, karbonmonoksit, hidrokarbon ve kloroflorokarbon gibi gazlar güneş ışınlarını içinde tutmaya çalışan, güneş kollektörü camları gibi işlev görerek güneşten gelen yüksek sıcaklıktaki güneş ışığının atmosferden geçerek yeryüzüne ulaşmasına imkan verirler.

KÜRESEL ISINMA  Fakat atmosferde biriken bu gazlar yeryüzünden yansıyan düşük sıcaklıktaki ışınları yutarak uzaya tekrar geçmesini önlerler.  Yansıyan ışınların atmosferdeki bu gazlar tarafından yutulması atmosfer sıcaklığının artmasına neden olur.

Sera Gazlarının Küresel Isınmadaki Payları

Karbondioksit Sera GazıKimyasal FormülüGWP* KarbondioksitCO21 Kaynak: FCCC/CP/1997, 16 ŞUBAT 2000*Küresel Isınma Potansiyeli

CO 2 Emisyon Faktörü (ton- C/tep) 1,0344 0,7811 0,5639 %24,5 %27,8 %45,5

Metan Sera GazıKimyasal FormülüGWP* MetanCH 4 21

Nitröz Oksit Sera GazıKimyasal FormülüGWP* Nitröz OksitN2ON2O150

HFCs ve PFCs Kullanım Alanları  CFC’lere alternatif olarak  Mineral Üretiminde

Hidroflorokarbonlar (HFCs) Sera Gazı Ticari İsmi Kimyasal Formülü GWP* HFC-23R-23 CHF HFC-32R-32 CH 2 F HFC-41 CH 3 F 150 HFC-43-10mee C 5 H 2 F 10 C 5 H 2 F HFC-125 C 2 HF 5 C 2 HF 5800 HFC-134 C 2 H 2 F 4 (CHF 2 CHF 2 ) HFC-134a C 2 H 2 F 4 (CH 2 FCF 3 ) C 2 H 2 F 4 (CH 2 FCF 3 ) Kaynak: FCCC/CP/1997, 16 ŞUBAT 2000*Küresel Isınma Potansiyeli

Hidroflorokarbonlar Sera Gazı Ticari İsmi Kimyasal Formülü GWP* HFC-152a C 2 H 4 F 2 (CH 3 CHF 2 ) C 2 H 4 F 2 (CH 3 CHF 2 )140 HFC-143 C 2 H 3 F 3 (CHF 2 CH 2 F) 300 HFC-143a C 2 H 3 F 3 (CF 3 CH 3 ) HFC-227ea FM 200 C 3 HF 7 C 3 HF HFC-236fa C 3 H2F HFC-245ca C3H3F5C3H3F5C3H3F5C3H3F HFC-356 C4H4F6C4H4F6C4H4F6C4H4F6Bilinmiyor *Küresel Isınma Potansiyeli Kaynak: FCCC/CP/1997, 16 ŞUBAT 2000

Perflorokarbonlar (PFCs) Freon 116 R-14 Ticari İsmi (GWP) Kimyasal Formülü Sera Gazı C 6 F 14 Perfloroheksan C 5 F 12 Perfloropentan c-C 4 F 8 Perflorosiklobutan C 4 F 10 Perflorobutan C 3 F 8 C 3 F 8Perfloropropan 200 C2F6C2F6C2F6C2F6Perfloroetan 500 CF 4 Perflorometan Küresel Isınma PotansiyeliKaynak: FCCC/CP/1997, 16 ŞUBAT 2000

Sülfürheksaflorür (SF 6 )  Kullanım alanları Yüksek akımda çekilen elektrik enerjisini kesmeye yarayan Kesicilerde ve kontaktörlerde kesme ve yalıtım gazı olarak Yüksek akımda çekilen elektrik enerjisini kesmeye yarayan Kesicilerde ve kontaktörlerde kesme ve yalıtım gazı olarak  Magnezyum üretiminde Sera Gazı Kimyasal Formülü (GWP) Sülfürheksaflorür SF Kaynak: FCCC/CP/1997, 16 ŞUBAT 2000

İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi  Amacı: Atmosferde tehlikeli bir boyuta varan insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının iklim sistemi üzerindeki olumsuz etkisini önlemek ve belli bir seviyede durdurmak Atmosferde tehlikeli bir boyuta varan insan kaynaklı sera gazı emisyonlarının iklim sistemi üzerindeki olumsuz etkisini önlemek ve belli bir seviyede durdurmak  Kapsamı:  Ozon Tabakasını İncelten Maddelere Dair Montreal Protokolü ile denetlenmeyen kaynaklardan gelen beşeri kökenli emisyonlar ve tüm sera gazlar.

İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi  1992 yılında Çevre ve Kalkınma Konferansında kabul edildi,  21 Mart 1994 tarihinde yürürlüğe girdi,  188 ülke ile Avrupa Birliği tarafından onaylandı,  Aralarında Türkiye’nin de bulunduğu altı ülke tarafından onaylanmadı.

Ek-II Ülkeleri ABDFinlandiyaİsveçLüksembourg AlmanyaFransaİsviçreNorveç AvustralyaHollandaİtalyaPortekiz AvusturyaİngiltereİzlandaTürkiye BelçikaİrlandaJaponya Yeni Zelanda DanimarkaİspanyaKanadaYunanistan Ek-II Ülkeleri Avrupa Birliği OECD Ülkeleri (1992) + =

EK-I Ülkeleri ABDİngiltereLüksembourgAvrupa Birliği Rusya Fed Almanya İrlandaNorveç HırvatistanSlovakya Avustralya İspanyaPortekiz LitvanyaUkrayna Avusturya İsveçTürkiye MacaristanLetonya Belçika İsviçreYeni Zelanda PolonyaSlovenya Danimarka İtalyaYunanistan RomanyaBulgaristan Finlandiya İzlandaKanadaBelarus Çek Cumh. Fransa Japonya Hollanda Estonya Ek-I Ülkeleri PEGSÜ* Ek-II Ülkeleri *Pazar Ekonomisine Geçiş Sürecindeki Ülkeler + =

Ek-I Ülkelerinin Yükümlülükleri Gelişmiş ülkeler;  2000 yılına kadar sera gazı emisyonlarını 1990 yılı seviyesine indirmek  Emisyon kaynaklarını sınırlandırmak  Emisyon emen alanları arttırmak  Ulusal raporlarını hazırlamak ve sekreterya ya sunmakla yükümlüdürler

Kyoto Protokolü  Gelişmiş ülkelerin 2000 yılında Sera Gazı emisyonlarını 1990 yılı seviyesinde tutmak için İDÇS’nin(iklim değişikliği çerçeve sözleşmesi) yetersiz olduğunun kabul edilmesi ile yükümlülüklerin daha sıkı hale getirilmesini amaçlamaktadır.  Birinci taahhüt dönemi sonunda Ek-I listesinde yer alan ülkeler, toplam sera gazı emisyon miktarlarını 1990 yılı seviyesinin en az %5 altına indirmekle yükümlüdürler.

Protokolünün Yürürlüğe Girmesi Protokolünün Yürürlüğe Girmesi  Protokolün yürürlülüğe girmesi iki şarta bağlanmıştır ; En az 55 ülke tarafından ve En az 55 ülke tarafından ve 1990 yılında hesaplanan toplam CO 2 emisyonunun en az %55’inden sorumlu Ek-I ülkeleri tarafından onaylanmalı 1990 yılında hesaplanan toplam CO 2 emisyonunun en az %55’inden sorumlu Ek-I ülkeleri tarafından onaylanmalı  Protokol, 110 ülke tarafından onaylanmıştır.  Protokolü onaylayan Ek-I ülkelerinin oranı %43.9  Rusya Federasyonu’nun payı %17.4’tür.

MONTREAL PROTOKOLÜNÜN ÜLKEMİZDEKİ UYGULAMALARI

OTİM üretimi yap ılmamakta, İhtiyaç ithalat yoluyla karşılanmakta OTİM ihtiyaçlara göre farklılık gösterse de ithalat büyük ölçüde AB ülkelerinden karşılanmaktadır. AB-Türkiye Gümrük Birliği anlaşması uyarınca uyumlaşması gereken mevzuat listesinde yer aldığı için MP ile kontrol altına alınan ilk grup madde için uyum sağlanmıştır.

Emisyon Ticareti (ET)  Ek-I ülkeleri arasında yapılacaktır.  Kyoto Protokolü Ek-B listesi kapsamında bir emisyon azaltma yükümlülüğü alan Ek-I ülkesi, bu mekanizmadan yararlanabilecektir.  Karbon Borsası;  Emisyon ticareti olarak da adlandırdığımız karbon borsası Kyoto Protokolü'nün yöntemlerinden biri. Her zaman çok eleştirilen 'kirleten öder' ilkesini esas alan bu yöntem sonucu firmalar kendilerine ayrılan kotaları aşmamak için kotalarının altında kalan diğer firmaların borsaya sunduğu hisseleri alarak hesaplarını düzeltiyor.

Örnek;  Her yıl 50 bin ton CO2 salımı yapan bir firmaya 45 bin tonluk bir limit konulduğunu düşünün. Bu firma, yıl sonunda CO2 salımlarını 40 binde tutmayı başarırsa, satabileceği 5 bin ton karbon hissesine sahip oluyor. Limit aşımında ise diğer kuruluşlardan bu hisseleri satın almak zorunda. Temiz karbon hisselerinin çokluğu ve azlığı da fiyatı belirliyor.

Firmalar bu sınırı aşmamak için ya teknolojilerini ya da üretim yöntemlerini değiştirmek zorunda kalıyorlar. Bir diğer seçenek ise kotalarının üstünde kalan her birim karbonu pazardan satın almak. Eğer bunu yapmazsa cezası, 2008'e kadar ton başına 40 Avro ödemek zorunda. 2008'den sonra bu rakam 100 Avro'ya çıkacak.

AB Ülkeleri CO 2 Azaltım Oranları (%) 1990–2000 Yakıttan Kaynaklanan

AB Aday Ülkeleri CO 2 Azaltım Oranları (%) 1990–2000 Yakıttan Kaynaklanan

Sonuç ve Öneriler  “Küresel düşün yerel uygula” ilkesi uyarınca üretimin her kademesinde enerji tasarrufu ve enerjinin verimli kullanılması teşvik edilmelidir.  Çevreye duyarlılığın bir göstergesi olarak “ISO Çevre Yönetim Sistemi” belgesi alınmalıdır.  Atığın yerinde tasnifi sağlanarak, tekrar kullanımı sağlanmalıdır.  Kyoto Protokolü kapsamında 2010 yılı için “Gönüllü” olarak emisyon indirim hedefi belirlenmelidir.

KAYNAKÇA  Zeynel KÖKÇAM Meteoroloji Mühendisi  REZZAN KATIRCIOGLU Hava Yönetimi Dairesi Başkanlığı ÇEVRE ve ORMAN BAKANLIĞI