2008 KÜRESEL FİNANS KRİZİNİN MAKRO EKONOMİK YANSIMALARI: TÜRKİYE İÇİN GENEL BİR DEĞERLENDİRME I. Kavramsal Çerçeve II. Küresel Finansal Kriz III. Türkiye Ekonomisinin Krize Duyarlılığı IV. Krizden Çıkarken IV. Sonuç

I. Kavramsal Çerçeve Kriz Bir süreçte ani dönüşüm noktası; ekonomi ve politika alanında istikrarsız ve tehlikeli bir durumu ifade eden güç dönem” olarak tanımlanabilir. Birden bire meydana gelen kötüye gidiş yönündeki gelişme, büyük sıkıntı. “Buhran ve bunalım” gibi kelimeler ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. 2

* Finansal Krizler -Para Krizleri -Bankacılık Krizleri -Borsa Krizleri -Ödemeler Dengesi Krizleri *Reel Sektör Krizleri 3 Kriz Türleri EKONOMİK KRİZ

Finansal Krizlerin Kısa Bir Tarihi Latin Amerika Borç Krizleri (Arjantin, Kolombiya, Şili ve Uruguay) ERM Para Krizi (İngiltere, İtalya ve İspanya) Meksika-Arjantin Krizleri Güney Doğu Asya Krizi (Güney Kore, Tayland, Endonezya, Filipinler ve Malezya) 1998 Rusya ve Brezilya Krizleri 2001 Arjantin ve Türkiye Krizleri Küresel Finansal Kriz 4

Finansal Krizlerin Nedenleri Sürdürülemeyen Makro Ekonomik Yapı ve Tutarsız Döviz Kuru Politikaları. Finansal Serbestleşme, ve Bekleyişler. Asimetrik Bilgi, Ters Seçim, Ahlâki Risk, Sürü Psikolojisi. Uluslar arası Finansal Yapı, Temel Günah, Borç Toleranssızlığı. 5

II Küresel Finansal Kriz Nasıl Başladı? 2000 yılı sonlarında dünya ekonomilerinde yavaşlama. Başta ABD, Japonya ve Avrupa Merkez Bankalarının (MB) gevşek para politikaları ve sonuçları: Enflasyonist Baskılar 2004 yılı ikinci çeyreğinden itibaren ABD MB faiz artırımı ortalarında finans sisteminin oldukça riskli bir Varlık\Yükümlülük dengesine sahip olduğunun ortaya çıkması. Ve ilk Kıvılcım: Eşik altı (Subprime) Konut kredi Piyasası. 6

Nasıl Yayıldı ? Bütünleşmiş finansal piyasalar. Türev Piyasaları (Türev ürünler) Likidite sorunu Güvensizlik sorunu Güvenli liman arayışı Kritik Aşama: Lehman Brothers’ın iflas başvurusu. (Eylül 2008) Uluslararası sermaye akımlarının yön değiştirmesi. Risk iştahındaki azalma ve sermaye çıkışı. Avrupa’da durum: Benelüx ülkeleri başta olmak üzere İngiltere, Fransa ve İsviçre mali sektörleri önemli sorunlarla karşı karşıyadır. Reel sektörde daralma ve Resesyon. 7

Krizin Maliyeti Ne Kadar? IMF (Ekim 2008) küresel dalgalanmanın başladığı 2007 ortalarından Eylül 2008 dönemine kadar geçen sürede bankaların toplam zararları yaklaşık 580 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. Gelişmiş ülke borsalarında finansal kuruluş hisselerindeki değer kaybının hızlanmasına yol açan bu gelişmeler neticesinde, bankaların piyasa değerleri 2007 yılı başına göre yarıdan fazla değer kaybetmiştir. Reel üretim maliyetleri. 8

Uygulanan Tedbirler Nelerdir? Tedbirler iki ana grupta toplanabilir: 1. Mali sektöre likidite desteği ve güven artırıcı tedbirler. 2. Reel sektörü de kapsayacak biçimde para ve maliye politikalarının gevşetilmesi. Önemli noktalar: Önlem paketlerinin kapsamı ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Tedbirlerin uygulamaya konuluş biçimi, süreci olumsuz etkilemiştir. Gelinen nokta: Eşgüdümün önemi, 15 Kasım 2008 G-20. 9

Her Ülke Aynı Düzeyde mi Etkilendi\Etkilenecek? Bir ayrışma olacaktır. Ayrışmayı yaratacak önemli değişkenlerden bazıları şunlardır: Ülkelerin makroekonomik yapıları, Dış finansman ihtiyaçları, Döviz kuru sistemleri, Taşıdıkları faiz ve kur riskleri ve açık pozisyon, Kamunun borç yapısı. 10

Ne Zaman Bitecek? Kehanet mi öngörü mü? 11

III. Türkiye Ekonomisi ve Küresel Finansal Kriz Makro Ekonomik Yapı Ve Finansal Kırılganlık Cari Açık Mevcut durum Olası gelişmeler Cari açığın finansman kalitesi 12

Büyüme ve Enflasyon Mevcut küresel şokun etki yönü dalgalı kur rejimi uygulayan bir ülke için aşağıdaki tablodaki gibi özetlenebilir. 13 KanalEnflasyonBüyüme KrediDüşürücü Portföy(Kur)ArtırıcıDüşürücü Dış TicaretDüşürücü Net EtkiÜlkeye Göre Farklı Düşürücü

Kamu Maliyesi Kamu net borç stoku/GSYH= 25,6 (2008 Haziran) Hanehalkı Toplam yükümlülükler/GSYH: 12,6 (2008 yılı ilk yarısı itibariyle. Aynı oran 2007 yılı AB27 için %55,8; Türkiye için ise 11,7 idi.) Hanehalkı faiz riski. Hanehalkı döviz riski: Dövize endeksli yükümlülükler=3,5 milyar; Varlıklar=70,7 milyar ABD doları (Eylül 2008). 14

Reel Sektör Reel sektörün finansal borçları, 2008 yılı Ağustos ayı itibarıyla 300 milyar TL’ye ulaşmış olup, bunun yaklaşık yüzde 57’si yabancı para cinsindendir yılı Ağustos ayı itibarıyla, reel sektörün uzun vadeli yurt dışı kredilerinin yüzde 26,6’sı vadesi 1 yıl içinde dolacak kredilerdir (yaklaşık 25 milyar ABD doları). Banka dışı özel kesimin uzun vadeli yurt dışı kredi yenileme oranının 2001 krizinde dahi yüzde 100’ün altına düşmediği gözlenmektedir. Ancak bu veri yanıltıcı olabilir! 15

Reel Sektörün Yabancı Para Pozisyonu Reel sektörün net pozisyon açığı 2008 yılı Haziran ayında, 2007 yılı sonuna göre yüzde 34 artışla 81,5 milyar ABD dolarına yükselmiştir. Açık pozisyon-Tahsili Gecikmiş Alacak ilişkisi. 16

Mali Sektör ve Finansal Kırılganlık Sermaye Yeterliliği Rasyosu (SYR) SYR’nin 2005’ten buyana, yasal sınır olan yüzde 8 ve hedef rasyo olan yüzde 12’nin üzerinde olduğu görülmektedir. Bankacılık sektörünün SYR’si, 2008 yılı Eylül ayı itibarıyla yüzde 17,4 olarak gerçekleşmiştir. (Hollanda %14, ABD %13, Kanada, Belçika ve Japonya %12, Yunanistan %11, İsveç %10). 17

Finansal Sağlamlık Endeksi (FSE) Bankacılık sektörünün sağlamlığının bir göstergesi olarak izlenen FSE, Eylül ayında 116,8 değerini almış olup, sektörün sağlıklı bir yapıda olduğuna işaret etmektedir. 18

Senaryo Analizleri Kredi Riski Senaryo Analizi TGA oranında ortaya çıkabilecek 15 puanlık artış şoku durumunda sektörün SYR’si yasal sınır olan yüzde 8’in üzerinde kalmakla birlikte, hedef rasyo olan yüzde 12’nin altına indiği görülmektedir. TGA dönüşüm oranındaki 9 puana kadar artışlarda ise SYR hedef rasyonun da üzerinde gerçekleşmektedir. 19

Faiz ve Kur Senaryoları DeğişkenlerSENARYO ASENARYO B TL’ de Değer Kaybı%30%40 TL Faiz Artışı%6%12 Yabancı Para Faiz Artışı %5%10 Eurobond Fiyat Azalışı %15%25 SONUÇ Her iki durumda da SYR, hedef rasyo üzerinde gerçekleşmektedir. 20

Piyasa Riski Gelişmeleri Sermaye çıkışı Döviz kuru Faiz Oynaklık Risk pirimi 21

Likidite Riski Bankacılık sektörünün likidite yeterlilik oranları, hem toplamda hem de yabancı parada, 2007 yılının son çeyreğinden bu yana düşüş eğilimine girmesine rağmen yasal oranların oldukça üstünde seyretmektedir. Mali piyasaların fon kaynakları ve kırılganlık. Sendikasyon kredileri. 22

Kriz Türkiye Ekonomisini Hangi Kanallarla Etkileyecek? Kriz Türkiye’yi başlıca dört kanaldan etkileyecektir. Kredi kanalı Portföy yatırımı kanalı Dış-ticaret kanalı Bekleyişler Kanalı 23

Krize Karşı Politika Alternatifleri ve Öneriler Önceki krizlerle yaşamakta olduğumuz kriz farklılıklar göstermekte, dolayısıyla bugünün önlem paketleri de geçmişte önerilenlerden farklı olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde bu dönemde açıklanan harcama artırıcı bütçe paketlerini iki grupta toplayabiliriz: 1. Finans sektörüne dönük önlem paketleri, 2. Reel sektöre dönük önlem paketleri. 24

Krize Karşı Politika Alternatifleri ve Öneriler Türkiye ekonomisi için politika tartışması. Paketin toplumsal getiri ve maliyet analizinin çok iyi yapılması gerekmektedir. Genişleyici maliye politikasının sınırları: Gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ayırımı. Türkiye ekonomisi için genel hatları ile politika tasarımı nasıl olmalıdır? Temel sorun nedir? 25

IV. Krizden Çıkarken Para politikası tedbirleri Maliye politikası tedbirleri Çıkış stratejileri Rakamlarla yaşanan süreç IMF analaşma(ma) süreci Net hata noksan rakamları Kritik

V. Sonuç Yeni bir anlayışla oluşturulacak uluslar arası finansal mimari yapıya ihtiyaç var. Türkiye ekonomisi: “Bardağın hem dolu hem de boş tarafını görebilmek.” 27