Prof. Dr. Aziz Tekin Ankara Üniversitesi

 Gıda Mevzuatı  Bitkisel Yağlarda Taklit ve Tağşiş  Kontrol ve Yaptırımlar  Bitkisel Yağlarda Kontrol  Yaptırımlar için Taslak Düzenleme  Sonuç

 AB mevzuatına uyum kapsamında 5996 Sayılı “Veteriner Hizmetleri Bitki Sağlığı Gıda ve Yem Kanunu” tarihli Resmi gazetede yayımlanmış, tarihinde yürürlüğe girmiştir.  Sorumlu yöneticilik uygulaması kaldırılarak gıda güvenilirliğinde esas sorumluluğun AB’de olduğu gibi gıda işletmecisine verilmiştir.

2. Gıda işletmecisi ürününün, gıda güvenilirliği şartlarına uymadığını değerlendirmesi durumunda, ürününü toplanması için gerekli işlemleri derhal başlatmak ve konu ile ilgili Bakanlık il/ilçe müdürlüğünü bilgilendirmek zorundadır. 3. Gıda işletmecisi, ürünün toplanması gerektiğinde, toplanma nedeni hakkında tüketiciyi veya kullanıcıyı doğru ve etkin olarak bilgilendirmek ve gerekli hâllerde, tüketiciye veya kullanıcıya ürünün iadesi için çağrıda bulunmak zorundadır. 1. Gıda, gıda ile temas eden madde ve malzeme ve yem ile ilgili faaliyet gösteren işletmeci, kendi faaliyet alanının her aşamasında Kanunda belirtilen şartları sağlamakla yükümlü dür. Gıda işletmecisinin sorumlulukları

Piyasaya arz edilecek gıdada izlemeyi sağlamaya yönelik olarak, gıda mevzuatına uygun olmak koşulu ile partinin tanımlanmasını sağlayan bir işaret veya numara ve diğer bilgileri içerecek şekilde etiketlemek, Üretim, işleme ve dağıtımın tüm aşamalarında, sorumluluğundaki gıda veya yemin, gıdaya ilave edilecek her türlü maddenin ve gıdanın elde edildiği hayvanın takibinin yapılabilmesi için bir sistem oluşturmak ve talep halinde bu bilgileri Bakanlığa sunmak, Piyasaya arz edilecek gıdada izlemeyi sağlamaya yönelik olarak, izlenebilirliği sağlayan her türlü belgeyi ürünün raf ömrünün bitiminden itibaren üç ay süreyle muhafaza etmek,. Yılda en az bir kez izlenebilirlik sistemini gözden geçirerek, sistemin sağlıklı çalıştığını kontrol etmek ve kayıt altına almak Gıda işletmecisi izlenebilirliği sağlamak amacıyla, ZORUNDADIR!

TAKLIT ürünlerin, şekil, bileşim ve nitelikleri itibarıyla yapısında bulunmayan özelliklere sahip gibi veya başka bir ürünün aynısıymış gibi gösterilmesi Örn: Esterifiye yağlar, distile yağlar (zeytinyağı) ürünlerin, şekil, bileşim ve nitelikleri itibarıyla yapısında bulunmayan özelliklere sahip gibi veya başka bir ürünün aynısıymış gibi gösterilmesi Örn: Esterifiye yağlar, distile yağlar (zeytinyağı) TAĞŞIŞ Ürünlere temel özelliğini veren öğelerin ve besin değerlerinin tamamının veya bir bölümünün mevzuata aykırı olarak çıkarılması veya miktarının değiştirilmesi veya aynı değeri taşımayan başka bir maddenin, o madde yerine, aynı maddeymiş gibi katılması Örn: Ayçiçek-aspir veya zeytinyağı-pirina Ürünlere temel özelliğini veren öğelerin ve besin değerlerinin tamamının veya bir bölümünün mevzuata aykırı olarak çıkarılması veya miktarının değiştirilmesi veya aynı değeri taşımayan başka bir maddenin, o madde yerine, aynı maddeymiş gibi katılması Örn: Ayçiçek-aspir veya zeytinyağı-pirina

 Tüketici aldatılmaktadır  İnsan sağlığına olumsuz etkileri olabilmektedir  Haksız kazanç ve rekabete yol açmaktadır  Sektöre güven azalmaktadır

TAĞŞİŞTespit Kriterleri Ayçiçek-soya Palmitik ve linolenik asitler ile yüksek kampesterol ve düşük delta-7 stigmastenol Ayçiçek-pamuk Yüksek palmitik asit, düşük stigmasterol, yüksek sitosterol, düşük delta-7 stigmastenol Ayçiçek –kanola Linolenik ve eikosenoik asitler, yüksek brasikasterol, kampesterol, düşük stigmasterol ve delta-7 stigmastenol Ayçiçek-keten veya ketencik Yüksek linolenik asit, düşük linoleik asit, ketencikte bulunan yüksek (%12 civarı) gadoleik asit Ayçiçek-aspir Düşük stearik, yüksek erüsik asitler ile nervonik asit varlığı, düşük beta- sitosterol

Yağ asitleriAspir Yağı Aspir Yağı (yüksek oleik asitli) Ayçiçek Yağı Ayçiçek Yağı (yüksek oleik asitli) AyçiçekYağı (orta oleik asitli) KolzaYağı (düşük erusik asitli) Pamuk YağıSoya Yağı Palmitik C16:0 5,3- 8,03,6-6,05,0-7,62,6-5,04,0-5,52,5-7,021,4- 26,48,0- 13,5 Stearik C18:0 1,9- 2,91,5-2,42,7-6,52,9-6,22,1-5,00,8-3,02,1-3,32,0- 5,4 Oleik C18:l 8,4- 21,370,0- 83,714,0- 39,475-90,743,1- 71,851,0- 70,014,7- 21, Linoleik C18:2 67,8- 83,29,0-19,948,3- 74,02,1-1718,7- 45,315,0- 30,046,7- 58,248,0- 59,0 Linolenik C18:3 TED- 0,1 TED- 0,2 TED- 0,3 TED- 0,55,0- 14,0TED- 0,44,5- 11,0 Araşidik C20:0 0,2- 0,40,3-6,00,1-0,50,2-0,50,2-0,40,2-1,20,2-0,50,1- 0,6 Eikosenoik (Gadeloik) C20:l 0,1- 0,30,1-0,5TED- 0,30,1-0,50,2-0,30,1-4,3TED- 0,1TED- 0,5 Eikosenoik C20:2 TED TED- 0,1 Behenik C22:0 TED- 1,0TED- 0,40,3-1,50,5-1,60,6-1,1TED- 0,6 TED- 0,7 Erusik C22:l TED- 1,8TED- 0,3 TEDTED- 2,0TED- 0,3 Dokosedienoik C22:2 TED TED- 0,3TEDTED- 0,09TED- 0,1 TED Lignoserik C24:0 TED- 0,2TED- 0,3TED- 0,5 0,3-0,4TED- 0,3TED- 0,1TED- 0,5 Nervonik C24.1 TED- 0,2TED- 0,3TED TED- 0,4TED

Sterol Kompozisyon u Aspir Yağı AspirYağı (yüksek oleik asitli) Ayçiçek Yağı Ayçiçek Yağı (yüksek oleik asitli) Ayçiçek Yağı (orta oleikasitli) Kolza Yağı (düşük erusik asitli) Pamuk Yağı Soya Yağı KolesterolTED- 0,7TED-0,5TED- 0,7TED- 0,50,1-0,2TED- 1,30,7-2,30,2- 1,4 BrassikasterolTED- 0,4TED- 2,2TED- 0,2TED- 0,3TED- 0,15,0- 13,00,1-0,3Ted- 0,3 Kampasterol9,2- 13,38,9-19,96,5-13,05,0-13,09,1-9,624,7- 38,66,4- 14,515,8-24,2 Stigmasterol4,5- 9,62,9-8,96,0-13,04,5-13,09,0-9,30,2-1,02,1-6,814,9- 19,1 Beta- sitosterol 40,2- 50,640,1- 66, , ,1- 57,976,0- 87,147,0- 60 Delta-5- Avaııesterol 0,8- 4,80,2-8,9TED- 6,91,5-6,94,8-5,32,5-6,61,8-7,31,5-3,7 Delta-7- Stigmastenol 13,7- 24,63,4-16,46,5-24,0 7,7-7,9TED- 1,3TED- 1,41,4- 5,2 Delta-7- Avanesterol 2,2- 6,3TED- 8,33,0-7,5TED-9,04,3-4,4TED-0,80,8-3,31,0-4,6 TGK Bitkisel Yağlar Sterol Dağılımı (%)

Asit yağı Gliserol+katalizör Esterifiye yağ Deodorize distilat Gliserol+katalizör Esterifiye yağ

 TGK Bitki adı ile anılan yemeklik yağlar tebliği Kapsam MADDE 2 – (1) Bu Tebliğ, 4 üncü maddenin ikinci fıkrasında tanımları yapılan bitki adı ile anılan yağları kapsar. (2) Yağ asitlerinin bünyesini veya yağ kıvamını değiştirmek amacıyla esterleştirilmiş veya hidrojene edilmiş yağları ve karışım yağları kapsamaz.

 TGK’da analize yönelik bir düzenleme mevcut değildir  Esterifikasyonda yağın yağ asitleri dağılımı değişmez  Ancak yağın trigliserit yapısı değişir  Bu nedenle 2-yerleşimli yağ asitleri analiziyle esterifiye yağlar tespit edilebilir  Gerekirse sterol analizi de yapılabilir

Bakanlık Gıda Kontrol Planı İl Müdürlükleri Yıllık Kontrol Programı Bimer, Alo 174, İhbar ve Şikayet Dilekçeleri 81 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüklerinde görevli Kontrol Görevlileri tarafından yapılan denetimler 3 koldan gerçekleştirilmektedir. DENETİMLER

1. Numune Analiz Numunesi 2. Numune Şahit Numune 3. Numune İşletme Numunesi 81 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlükleri tarafından 1. ve 2. numuneler alınmaktadır, 3. numune ise işletmecinin talebi üzerine işletmede bırakılmaktadır.

Resmi Kontrollerin Sonuçlarında mevzuata uygun üretim yapmayan işyerleri hakkında 5996 sayılı Kanun’un 40 ve 41 inci maddeleri gereğince idari yaptırımlar uygulanmaktadır Uygulanan Yasal İşlemler

İPCSavcılık Faaliyeti durdurma Piyasadan toplatma Mülkiyetin Kamuya geçirilmesi Ürünlere el koyma İFŞA Etiket bilgilerini düzelttirme Kanun’nun 40 ve 41. Maddeleri

 MADDE 40- (1) Gıda ve yem ile ilgili yaptırımlar aşağıda belirtilmiştir:  l) 24 üncü maddenin dördüncü fıkrasına aykırı olarak taklit ve tağşiş yapanlara onbin Türk Lirası idarî para cezası verilir, taklit ve tağşiş edilmiş ürünlere el konulur ve mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir (2016 yılı için ceza bedeli TL).

Faaliyeti durdurma: Hijyenik bir problem bulunduğunda Cumhuriyet Savcılığı’na suç duyurusu: İnsan sağlığını ve hayatını tehlikeye atacak şekilde üretim yapmak İfşa: taklit ve tağşiş yaptığı veya sağlığa aykırı üretim yaptığı kesinleşen firmalar hakkında bakanlık internet sayfasında kamuoyuna duyuru yapılmaktadır

 Uluslar arası kodekste bitkisel yağların saflık kontrollerinde sadece yağ asidi dağılımı zorunlu iken,  Ülkemizde ise bitkisel yağlarda tağşişi belirlemek amacıyla yağ asidi dağılımı yanında sterol kompozisyonu da yapılmaktadır

Bu kontroller sonucunda, Bu kapsamda 31 Ağustos 2016 tarihine kadar 31 adet yağ firması ve 65 adet parti Bakanlık internet sitesinde kamuoyuna duyurulmuştur. Bunlardan sadece 4 firma ve 9 parti ürün tohum yağları ile ilişkilidir. Diğerleri zeytinyağıdır. Buna karşın tarihindeki ifşada 51 bitkisel yağ firması ve 93 parti ürün ifşa edilmiştir. Bunlardan 38’i zeytinyağı, 55’i ise bitkisel yağdır Kamuoyuna Duyuru

 Şikayet sayıları artmıştır (kişisel ya da kurumsal)  Aynı firmalar mükerrer ifşa edilmektedir  Zeytinyağı fiyatı yükselmiştir  tarihinde zeytinyağında numune alımı kolaylaşmış ve bu tarihten sonra kontroller artmıştır  Bitkisel yağlarda fiyat farklılıkları  Mevcut yaptırımlar yetersizdir

MEVCUT  24 üncü maddenin dördüncü fıkrasına aykırı olarak taklit ve tağşiş yapanlara onbin Türk Lirası idarî para cezası verilir, taklit ve tağşiş edilmiş ürünlere el konulur ve mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir (2016 yılı için ceza bedeli TL) TASLAK  24 üncü maddenin dördüncü fıkrasına aykırı olarak taklit ve tağşiş yapanlara 20 bin Türk Lirası idarî para cezası verilir, taklit ve tağşiş edilmiş ürünlere el konulur ve mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilir. Bir yıl içerisinde aynı üründe ya da başka bir üründe fiilin tekrarlanması durumunda idari para cezası 5 kat olarak uygulanır ve işyerinin faaliyeti 3 ay süreyle durdurulur. Bir yıl içerisinde gıda veya yem işletmecisinin aynı üründe ya da başka bir üründe fiili üçüncü defa tekrarlaması halinde, idari para cezası 10 kat olarak uygulanır ve işyeri 6 ay süreyle faaliyetten men edilir.

 Gerek mevcut, gerekse taslak uygulamada cezalar firma şahsa aitse şahsa, tüzel kişilikse firmaya kesilmektedir  Taslak uygulamada da mevcutta olduğu gibi, taklit ve tağşişte savcılığa suç duyurusu yapılmamakta, haksız kazanç nedeniyle sadece idari para cezası verilmektedir (taslakta artırılmıştır)  Buna karşın, mevcut uygulamada belirli süre ile firmanın faaliyetten men edilmesi söz konusu değilken, taslakta bu uygulamaya yer verilmiştir

 Kesilen cezalar kişilerin sicillerine işlenmemektedir  Bu nedenle aynı kişiler başka firmalar altında aynı alanda üretime devam edebilmektedir  Bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi belirli bir cezadan sonra kişilere ilgili alanda ruhsat verilmeyebilir  Fakat Türkiye’de ticari hayatın engellenmesine ilişkin yasal düzenlemeler bulunmamaktadır

 Bitkisel yağlarda da diğer gıdalar gibi taklit ve tağşiş önemli bir sorundur  Yapılan kontrollere rağmen taklit ve tağşişin önüne geçilememektedir  Bu durumdan en fazla etkilenen taraf yine bitkisel yağ sektörüdür  İfşa sayısının artması tağşişle mücadelenin arttığını göstermektedir  Ancak, ifşa sayılarındaki artışın nedenlerinden birisi de, belirli firmalar tarafından yapılan mükerrer tağşişlerdir  Çünkü, mevcut yasal düzenleme yetersizdir  Hazırlanan taslak düzenleme etkili olabilir, ancak tağşişin önüne tam anlamıyla geçebileceği düşünülmemektedir  Cezalar caydırıcı olmalıdır