Sağlığın Geliştirilmesi ve Sağlık Eğitimi Öğr. Gör. Berin BAYRAKLI BEÜ Zonguldak Sağlık Yüksekokulu Halk Sağlığı Hemşireliği Anabilim Dalı

Sağlık Eğitimi; Sağlıklı olmaları için nelerin yapılması gerektiğinin bireylere anlatılması, Bireylerin ve toplumun sağlığının geliştirilmesi, sürdürülmesi ve iyileştirilmesi ile ilgili bilgi, tutum ve davranışları kollektif olarak belirleyen etkileşimler bütünlüğüdür. (Smith 1979)

Sağlık Eğitimi; «Bireylere ve topluma sağlıklı yaşam için alınması gereken önlemleri benimsetip uygulatmak, sunulan sağlık hizmetlerini kullanmaya alıştırmak, sağlıklarını ve çevrelerini iyileştirmek için insanları ikna etmek, ortak karara vardırmak ve eyleme yöneltmek amacıyla gerçekleştirilen eğitim uygulamalarıdır.» (Dünya Sağlık Örgütü-WHO)

Sağlık Eğitimi; Sağlıkla ilgili anlayış ve düşünme biçimleri ile inanç ve tutumlarda değişiklikler oluşturmayı, Değerleri etkilemeyi, Beceri kazanımını kolaylaştırmayı, Davranışları ve yaşam biçimlerini geliştirmeyi kapsayan çalışmalar bütünü olarak ele alınır.

Sağlık Eğitimi; Bireyin yetenek ve eğilimlerinde nispeten kalıcı değişiklikler oluşturan sağlıkla ilgili her türlü planlı öğrenme etkinliği olarak da değerlendirilir.

Ülkemizde Cumhuriyet Dönemi’nde sağlık eğitimi ile ilgili gelişmeler 24.04.1930 tarihinde 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ile başlamıştır.

Alma-Ata Bildirgesi'nden 17 yıl önce, Türkiye'de 1961 yılında kabul edilen 224 sayılı “Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi" yasasında sağlık eğitimi, birinci basamak sağlık kuruluşlarında sunulması gereken hizmetler arasında belirtilmiştir.

SAĞLIK EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI

Sağlığın değerini bireylere ve topluma anlatmak ve inandırmak, Bireyi ve toplumu sağlık sorunlarını kendi kendine çözebilmeye alıştırmak, Birey ve toplumun sağlık kurum ve kuruluşlarından en iyi şekilde yararlanmalarını sağlamak, Bireyin ve toplumun sağlıklı yaşam biçimleri geliştirmek ve sağlıklı yaşamaya alıştırmak (sağlığın geliştirilmesi) Bireyi ve toplumu kendi sağlığını korumaya alıştırmak.

SAĞLIK EĞİTİMİNİN GENEL AMAÇLARI Bu amaçlar, ulusal ve toplumsal ihtiyaçlara göre çeşitlilik gösterir. Sağlık; davranış örüntüleri ve bireyin çevresi tarafından belirlendiğine göre, sağlık eğitimini sağlıkla ilgili "bilgi vermek" işi ile sınırlandırmak doğru değildir

BU NEDENLE…. Sağlık eğitimi ile birey ve toplumda istenilen yönde davranış değişikliği oluşturabilmek için, toplumun kendi önceliklerini, beklentilerini, gelenek ve göreneklerini, inançlarını, sağlık ve hastalık konularındaki algılamalarını çift yönlü iletişimle, yani toplumla birlikte saptamak ve eğitim programlarını bunlara dayandırarak geliştirmek ve uygulamak gerekir.

BU NEDENLE…. Bireylerin, grupların ve toplumların davranışları bir buzdağına benzetilirse, suyun üzerindeki görünen bölüm toplumların sağlıkla ilgili davranışlarını, suyun altındaki görünmeyen bölüm ise; o toplumun gelenek ve görenekleri, inançları, hastalık ve sağlığı algılamaları belirlemektedir. Bunları dikkate almadan yapılan uğraşılar çoğu kez başarısızlığa, zaman, insangücü ve maddi kaynakların boşa harcanmasına neden olmaktadır.

SAĞLIK EĞİTİMİN KAPSAMI

Sağlık Eğitiminde Uzmanlık Alanları 1- Hedef Grup Açısından Anne, çocuk, gençler Yetişkinler Yaşlılar Özel gruplar

Sağlık Eğitiminde Uzmanlık Alanları 2- Ortam Açısından Okullar İşyerleri Sağlık kuruluşları Toplumlar (İnsanların yaşadığı yerler, mahalle, kasaba, köy, şehir)

Sağlık Eğitiminde Uzmanlık Alanları 3- Kapsam (konu) açısından Hijyen kuralları Beslenme Aile planlaması, cinsiyet Bağışıklama ve bulaşıcı hastalıklar Kazalar, şiddet, yaralanmalar Zararlı alışkanlıklar Kronik hastalıklar Ağız ve diş sağlığı Ruh sağlığı İntihar ve ölümler

Sağlık Eğitiminde Uzmanlık Alanları 4- Süreç Açısından Program planlama Öğretme/eğitme/yetiştirme İletişim/materyal üretimi Toplumsal örgütlenme/gelişme Medya danışmanlığı Politika geliştirme Değerlendirme

SAĞLIK EĞİTİMİNİN İLKELERİ İlgilendirme Uygulanabilme Süreklilik Toplumda herkesi kapsama Kurumlararası işbirliği Sağlık hizmetleri ile birlikte sunma Eğitimcinin niteliği Eğitimin değerlendirilmesi Destekleme (ödül/ceza) 

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Eğitim teorileri hemşirelerin insanların nasıl öğrendiklerini ve birey eğitimini nasıl planlayabilecekleri ve uygulayabileceklerini anlamasını sağlar.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ 6 Genel Eğitim Modelinin Özellikleri Teori Odak noktası Yöntem Davranışçı Davranışı değiştirme Destekleme (ödüllendirme/ceza) Sosyal öğrenme Beklentileri ve inançları değiştirme Bilgi sağlama Bilişsel Düşünme özelliklerini değiştirme Çeşitli duyumsal girdi tekrarlama Humanist (İnsancıl) Duyguları ve iletişimleri kullanma Öğrenicilerin kendileri için en iyi olanı yapmasında kendisinin karar vermesi Gelişimsel İnsanın gelişimsel durumunu kapsama Öğrenmeyi sağlamak için bireyin hazır oluşluğunu sağlama Eleştirel Bilginin derinliğini arttırma Diyalogu sürdürme ve sorgulamayı bağlama

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Davranışçı teori, gözlenebilen ve ölçülebilen davranışlar üzerine odaklanan öğrenmeyle ilgili çalışmayı ele almaktadır. Davranışçı yaklaşımların öğrenmeyle ilgili hedefi davranış değişikliğidir.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Sosyal öğrenme teorisi davranışçı teorisyenlerin ilkelerinden temel almaktadır. Davranış, ya bireyin sonuç hakkındaki beklentileri (ben bir sonuç istiyor muyum?) ya da davranış üzerindeki bireysel etkilere ait (sonuca ulaşabilir miyim?) bir fonksiyondur.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Sosyal öğrenme teorisi Örneğin; eğer toplum sağlığı hemşiresi şişman kadınların oluşturduğu bir gruba kilo vermeleri için yardım etmek istiyorsa, kadınlara daha az yemelerini, sağlıklı yiyecekler seçmelerini ve daha fazla egzersiz yapmalarını söyleyebilir. Dengeli beslenme ve egzersizin pozitif etkileri hakkında bilimsel verileri sunarak, hemşire kadınlara az yiyecek tüketiminin ve daha fazla egzersiz yapmanın kilo vermeyle sonuçlanacağı hakkında beklenti geliştirmelerine yardım eder. Böylece, vaka çalışma sunumları ve öncesi ve sonrasına ait fotoğraflarla birlikte hemşire, kadınların kilo vermeye yönelik hedefi başarmaları için kendi güçleri hakkındaki beklentilerini değiştirmelerine yardım eder. Değişikliği yaratmak için kendi güçlerine inanışları olmadan, kadınlar hedef davranışlarını değiştirmek için motivasyonlarını sürdürmede yetersiz kalır.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Bilişsel teori, düşünceleri değiştirmenin ve bilgi sağlamanın, öğrenicilerin davranışlarında değişiklik yapacağını belirtmektedir. İnsanların düşünce biçimlerinin çevreleri ile etkileşime girdikçe sürekli olarak değiştiğini belirtmektedir.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Bilişsel teori Örneğin; eğer bir kadın aylık kendi kendine meme muayenesini (KKMM) yapmıyorsa, hemşire bireye bu uygulamayı yapmaya başlamasını söyler. Hemşire, çeşitli yollarla KKMM hakkında bilgi sağlayarak kadının düşünce biçimini değiştirebilir. Hemşire sözel olarak KKMM’nin nedenleri ve uygulaması hakkında kadını eğitir. Sonra, kadına KKMM hakkında bir video gösterir. Daha sonra, bireyin KKMM uygulamasını gözlemler. En son olarak da; hemşire uygulama ile ilgili kadına el kitapçığı verir. Bireye her ay KKMM’ni banyoda ayna karşısında yapması konusunda hatırlatmada bulunur.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Humanist (insancıl) teori, davranış üzerindeki hislerin, duyguların ve kişisel ilişkilerin etkili olduğunu tanımlamaktadır. Bu teorisyenler, öğrenicilerin kendi duygularını ve duygularını ifade ediş biçimlerini tanımaları için cesaretlendirilmeleri gerektiğine inanmaktadır.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Gelişimsel teori, öğrenmenin gelişim basamakları ile ilgili olduğunu belirtmektedir. Her basamak, bir öncekinden gelen önemli bir transferdir.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Eleştirel teori Örneğin; hemşire yeni diyabet tanısı almış hastaların diyabetlerini yönetebilmeleri ve kontrol altına alabilmeleri için sorumluluklarının farkında olmalarını istemektedir. Hemşire hastalara diyabet hakkında ne bildiklerini soruyor. Hastalar kendi kan şekerlerini kontrol edebildiklerini ve insülin enjektörlerini hazırlayabildiklerini belirtiyor. Bununla birlikte daha ileriki sorgulamada, hastaların diyabetin uzun dönem sonrası komplikasyonları hakkında bilgilerinin olmadığı ortaya çıkıyor. Hemşire daha sonra bu konu hakkında gerekli bilgileri hastalara veriyor. Sonuç olarak, hastalar her yıl göz uzmanlarına gitmeye başlıyor ve ayaklarını günlük olarak renk değişimi ya da deri bütünlüğü açısından kontrol ediyorlar.

GENEL EĞİTİM TEORİLERİ Eleştirel teori, öğrenmenin devam eden bir diyalog olduğunu belirtiyor. Birey sağlık konusunda bir inanışa sahip. Eğitimci bu inancı değiştirmek için öğreniciyi sorgulayarak girişimde bulunuyor. Öğrenici sorulara cevap verdikçe, öğrenicinin inanışları değişmeye başlıyor, yeni sorular oluşuyor ve öğrenici daha sonra eğitimciye sorular soruyor. Eğitimci bu soruları yanıtlıyor. Bu konuşma yöntemi sonunda düşünceyi ve davranışı değiştiriyor.

SAĞLIK EĞİTİMİ MODELLERİ Kavramsal modeller, düşünme, gözlemleme ve uygulama açısından eğitimcilere anlamlı tanımlamalar sağlamaktadır. PRECEDE-PROCEED Modeli Sağlık inancı Sağlığın geliştirilmesi

SAĞLIK EĞİTİMİ MODELLERİ Sağlık eğitiminde çağdaş uygulamalarda; sağlıkla ilgili davranışları etkileyebilen ve eğitim müdahaleleri ile değiştirilebilen üç tip faktör üzerinde durulmaktadır. Hazırlayıcı, olanak sağlayıcı ve güçlendirici (predisposing, enabling, reinforcing) faktörler olarak adlandırılan bu faktörler, müdahalenin tipini ya da yöntemlerini belirlemektedir

SAĞLIK EĞİTİMİ MODELLERİ Hazırlavıcı (predisposing) Faktörler: bilgi, tutum ve inançlar Olanak Sağlayıcı (enabling) Faktörler: Olanak, imkan Güçlendirici (reinforcing) Faktörler: başarılı denemeler ve performanslar için ödüllendirme

SAĞLIK EĞİTİMİ DEĞERLENDİRME MODELLERİ Sosyal Pazarlama PRECEDE-PROCEDE Modeli

Öğrenme, Öğretme, Öğretim ve Eğitim

Öğrenme “Bireyin çevresiyle etkileşimde bulunarak geçirdiği yaşantıların ürünü olan kalıcı izli davranış değişikliği”dir.

Öğrenme Öğrenmenin 3 Temel Özelliği Öğrenmeler bir yaşantı ürünüdür. Öğrenmeler kalıcı izlidir. Öğrenmeler sonucunda bir davranış değişikliği meydana gelir.

Öğrenme Öğrenmeler sonucunda 3 tür davranış değişikliği oluşur. 1. Bilişsel davranışlar: - kavram, ilke öğrenme - problem çözme yöntemlerini öğrenme 2. Psikomotor davranışlar - uygulamaya yönelik öğrenmeler - stajlar (enjektör uygulaması) 3. Duyusal davranışlar - Tutumlar (etik kurallar)

Öğrenme Öğretme: Öğrenmeyi sağlama ve rehberlik etme etkinliği Öğretim: Planlı, programlı öğrenme etkinlikleridir Eğitim: Bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yolu ile kasıtlı olarak istendik davranışlar oluşturma sürecidir.

Öğrenme, Öğretme, Öğretim ve Eğitim Arasındaki İlişki

Öğrenme Nasıl Olur? Öğrenme eski çağlardan bu yana farklı biçimlerde tanımlanmış ve açıklanmıştır. Öğrenmenin "nasıl olduğu" konusu, psikolojinin temel konularından birini oluşturmuş ve öğrenme ile ilgili ilk bilimsel ve deneysel araştırmalar 20. yüzyılın başında başlamıştır.

Öğrenme Nasıl Olur? Günümüzde öğrenmeyi açıklayan değişik yaklaşımlar ve kuramlar bulunmaktadır. Bu kuramların tümünü davranışçı ve bilişsel (zihinsel) öğrenme kuramları olarak iki temel grupta toplayabiliriz.

Öğrenme Nasıl Olur? Davranışçı Kuramcılar: Davranışçı kuramcılara göre davranış değişikliğine neden olan üç temel öğrenme süreci vardır. Davranışçı kuramcılar öğrenmeyi uyarıcı ile davranış arasında bağ kurma işi olarak görmektedirler Klasik koşullama Edimsel koşullama Gözlem yoluyla öğrenme

Öğrenme Nasıl Olur? Davranışçı Kuramcılar 1. Klasik koşullama: Pavlov’un temsilciliğini yaptığı bu kurama göre; birey doğal olarak uyarıcı karşısında gösterdiği tepkiyi, tepkiye neden olan uyarıcıdan hemen önce gelen bir uyarıcıya da göstermeyi öğrenebilir. Ancak bu tip öğrenmeler genellikle rastlantısal olarak oluşur.

Öğrenme Nasıl Olur? Davranışçı Kuramcılar 2. Edimsel Koşullama: Thorndike ve Skinner'in temsilciliğini yaptığı bu kurama göre; bireyin bir davranışı olumlu sonuç verirse (pekiştirilirse), davranışın tekrar ortaya çıkma olasılığı artar. Diğer bir deyişle pekiştirilen davranış öğrenilir.

Öğrenme Nasıl Olur? Davranışçı Kuramcılar 3. Gözlem Yoluyla Öğrenme (Sosyal öğrenme): Bandura'nın temsil ettiği bu kurama göre ise, birey birçok davranışı çevresindeki kişileri gözleyerek, onları model alarak ve taklit ederek öğrenmektedir.

Öğrenme Nasıl Olur? Bilisel Kuramcılar Gestald psikologlarıyla başlayan ve Piaget, Burner ve Asubel'in temsil ettiği bu yaklaşıma göre; öğrenme, uyarıcı ile davranış arasındaki ilişki kurma işinden daha karmaşık bir süreçtir. Bu kuramı savunanlar, öğrenmenin insanın beyninde ve sinir sisteminde oluşan içsel bir süreç olduğu görüşündedirler ve doğrudan gözlenemeyen algı, dikkat, bellek, duyuş, yaratıcılık ve anımsama üzerinde dururlar

Bireyin Öğrenme Yolları Öğrenen Öğreten Kasıtlı Kasıtsız (a) Örgün eğitim Yetişkin eğitimi (c) Bireysel öğrenmeler (b) Kitle iletişim araçları (d) Rasgele öğrenmeler

Öğrenmenin Gerçekleşmesinde Aşamalar Gereksinim duyma İlgi (Dürtü) Davranış Öğrenme

Öğrenmenin Ögeleri Çevre Öğrenme Kişi Konu Öğrenme

Yetişkin Eğitimi Yetişkin; 17-21 yaş üzeri, zorunlu öğrenimin dışına çıkan, - sorumluluk alabilen, kendi kararlarını verebilen, ekonomik açıdan bağımsız, fiziksel, bilişsel, sosyal, ruhsal açıdan kararlı, kendi yaşamlarını yönetme sorumluluğu olan olarak tanımlanmaktadır.

Yetişkin Eğitimi Andragoji (ya da adragoloji): Yunanca andr (yetişkin) ve agogos (rehberlik) köklerinden türetilmiştir ve "yetişkinlerin öğrenmesine yol göstermenin ya da yardımın bilim ve sanatı" anlamına gelir.­

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Yetişkin ihtiyaçları doğrultusunda öğrenir. Öğrenmeye hazır olduğunda öğrenir. Hemen yada kısa sürede uygulayabileceği bilgi ve becerileri öğrenmek ister.

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Grup etkileşiminden hoşlanır

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Öğrenme sürecine etkin bir şekilde katılmak, kendi tecrübesine dayalı olarak görüşlerini açıklamak, tartışmak ister. İçeriğin belirlenmesinde yer almak ister.

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Bilgi, beceri, alışkanlık, ve hareketlerini geliştirecek, problemlerini kendi başına çözebilecek duruma getirecek yöntemleri kazanmak ister.

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Önceki deneyimleri öğrenme için zengin bir kaynak sağlar ve eğitim sırasında paylaşmak ister.

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Eğitimde rahat bir çevre ve dinamik bir atmosferden hoşlanır.

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Sertifika gibi ödül almak öğrenme cesaretini arttırır.

YETİŞKİN EĞİTİM İLKELERİ Zamanları değerlidir.

ÖZET Eğlenceli, rahat bir ortam oluşturulmalı Katılımcının hazır oluşluğu değerlendirilmeli Katılımcının önceki bildikleri,deneyimleri kullanılmalı Katılımcının neleri öğrenmek istediğini fark etmesi sağlanmalı

ÖZET Değişik eğitim teknikleri kullanılmalı Beceriler için uygulama ortamı hazırlanmalı Sık sık geribildirim verilmeli Program hakkında sürekli görüşleri alınmalıdır.

EĞİTİCİ ÖZELLİKLERİ Sağlıklı, dengeli kişilik Genel kültür Sürekli öğrenme alışkanlığı açık fikirlilik ve kendine güven Mesleki ve toplumsal ideallere bağlılık

EĞİTİCİ ÖZELLİKLERİ Liderlik Kendi konusu ve eğitim konusunda bilgi ve beceri Yetişkin psikolojisi konusunda bilgi