Örgütlerde Psikolojik Yıldırma

Mobbing kavramı; Psikolojik taciz, psikolojik şiddet, yıldırma/yıpratma, sindirme, psiko terör, manevi taciz, psikolojik taciz gibi isimlendirilmektedir. Mobbing, psikolojik şiddet, kuşatma, taciz, rahatsız etme ya da sıkıntı verme anlamına gelmektedir.

Bu kavram ilk defa İsveçli psikolog Leymann tarafından kullanılmıştır. Psikolojik yıldırma, ilk kez İsveç’te kayıtlara geçmiş, İngiltere psikolojik yıldırmanın en çok görüldüğü ülkeler arasındadır. Birçok araştırmacı, yetişkinlerin %2 ile %5’i arasında iş yaşamları boyunca en az bir kez psikolojik yıldırmaya maruz kaldıklarını belirtmektedirler.

Psikolojik yıldırma (mobbing) kavramıyla yakından ilişkili bir kavram, zorbalıktır (bullying). Psikolojik yıldırma, yetişkin davranışlarını tanımlarken kullanılırken, zorbalık, okul çocukları ya da gençler arasındaki davranışlar için kullanılır.

Psikolojik yıldırma İş yerinde terörü, baskıyı, korkutuculuğu, küçümsemeyi ve psikolojik şiddeti içerir (Zapf, 1999).

Psikolojik yıldırmayı *Brodsky’e (1997) göre rahat vermemek, *Adams’a (1992) göre zorbalık (bullying), *Wilson’a (1991) göre iş yerinde travma, *Thylefors’a (1987) göre saldırganlığı günah keçisine yöneltme, *Bassman’a (1992) göre işte taciz ve *Olweus’a (1994) göre zulmetmektir (Akt., Yıldırım ve Yıldırım,2007).

Field, psikolojik yıldırma kişinin benlik saygısına ve kendine güvenine doğru yapılan sürekli ve acımasız saldırılar olarak değerlendirir Brodsky’e (1997) göre tekrarlayan, zarar verici sürekliliği olan eylemler, kişinin sinirlerini bozmayı, kışkırtmayı, baskı yapmayı, korkutmayı, yıldırmayı ve huzurunu kaçırmayı hedefleyen davranışlardır

Leymann’a (1990) göre psikolojik yıldırma, iş yaşamında psikolojik terördür. Bir ya da birkaç kişi tarafından, diğer birey ya da bireylere sistematik bir biçimde düşmanca uygulamalarla beliren psikolojik şiddet ya da terör olduğunu vurgulamaktadır.

Bir davranış psikolojik yıldırma olarak kabul edilebilmesi için, Bu davranışlar belirli bir süre yapılmış olması (haftada en az bir kez gerçekleşmesi, bunun da en az altı ay devam etmesi). Belirli bir hedefe yönelik olması, Kurbanın durumla başetmekte zorlanıyor olması

Bir başka tanımda, psikolojik yıldırma, bir çalışanın üssü ya da aynı statüdeki biri tarafından gerek söz gerekse hareketlerle aşağılanması, kötü davranışlara maruz kalması anlamında kullanılır.

Psikolojik yıldırmanın amacı, bir işyerindeki kişi ya da kişiler üzerinde sistematik olarak baskı kurmak ve bunaltarak işten ayrılma noktasına getirmektir.

Psikolojik yıldırmada Sık uygulanan yollardan biri, kurbanı karalamaktır. Kurbanın performansı olumlu olmasına karşın, yetersizmiş gibi gösterilir ya da şikayet olmayacak bazı hatalar bile sorun olarak görülebilir. İlk başlarda hedef alınan kimseler, alınganlık göstermemek adına iğnelemeleri çok önemsemezler. Daha sonra, bu davranışların sıklığı artar. Tüm bu saldırılar sonucunda kurban, her akşam evine yıpranmış ve aşağılanmış bir durumda döner. Bu davranışlar kişiyi iş yaşamından dışlamak amacıyla kasıtlı yapılır.

Psikolojik yıldırma örnekleri; Sözünüz sürekli kesilir Yaptığınız iş sürekli eleştirilir Özel yaşamınız eleştirilir Çevrenizdeki insanlar sizinle konuşmaz İnsanlar arkanızdan kötü konuşur İşiniz sürekli değiştirilir özgüveninizi etkileyecek işler verilir Fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanırsınız Doğrudan cinsel tacizde bulunulur Hatalardan sorumlu tutulma İşten çıkarılma Küçük düşürülme ve hakarete uğrama

Psikolojik yıldırmanın dereceleri Birinci derece: Kişi direnmeye çalışır, kaçışlar başlar, zaman zaman uyku bozukluğu yaşayabilir, alıngan olabilir. Henüz ailesi ve arkadaşlarıyla ilişkileri etkilenmemiştir.

İkinci aşama Kişi direnemeyebilir ve uzaklaşamayabilir Geçici ya da uzun süreli fiziksel rahatsızlıklar hissedebilir İşe gitmekte zorluklar yaşayabilir Depresyona girebilir

Üçüncü derece P.y maruz kalan kişi, işe geri dönemiyecek durumdadır. Tıbbi ve psikolojik yardım alması zorunlu hale gelmiştir.

Psikolojik yıldırma nedenleri Çalışanlar arasındaki kıskançlık ve haset duyguları Çalışanın yaptığı işin beğenilmesi Örgüt içi olumsuz iletişim ağının olması Çözümlenemeyen çatışmalar Aşırı rekabetçilik

Psikolojik yıldırma nedenleri Kötü yönetim Aşırı hiyerarşik yapı Örgüt içi iletişim yetersizliği Yöneticinin liderlik özelliklerinin yetersizliği Günah keçisi anlayışının yaygınlaşması Eğitim farklılığın dikkate alınmaması

İşyerinde yoğun stres Monotonluk Yöneticilerin inanmaması ve inkarı Örgütsel yapıdaki değişiklikler

Kimler daha çok psikolojik yıldırmaya maruz kalabilir? Yaratıcı çalışanlar İşini mükemmel yapan Çalışma ilkeleri olan dürüst çalışanlar Duyarlı ve gelişime açık çalışanlar Bilgisini paylaşan

Leymann (1996), psikolojik yıldırma sürecini 5 evreye ayırmıştır: 1.Evre: Anlaşmazlık: henüz p.y. değildir, fakat p.y. Davranışına dönüşebilir. 2.Evre: Saldırgan davranışlar ve psikolojik saldırılar: p.y. Dinamiklerinin harekete geçtiğini gösterir. 3.Evre: yönetim işin içine girer ve kurbanın bu durumla başetmesi gerekir. 4.Evre: Etiketleme, kurbanlar zor, asi, akıl hastası olarak damgalanır. Yönetimin yanlış algısı da bu süreci hızlandırır. 5.Evre: Kurbanın kovulması

Cinsiyet ve psikolojik yıldırma Pek çok çalışma kadın çalışanların erkeklerden daha fazla psikolojik yıldırmaya maruz kaldıklarını göstermektedir. Erkek çalışanların genellikle erkek çalışanlar tarafından, kadın çalışanların ise hem kadın hem de erkek çalışanlarlar tarafından psikolojik yıldırmaya uğramaktadırlar.

yaş Genç çalışanların (25 yaş altı) psikolojik yıldırmaya maruz kalma riski daha yüksektir. Yaşlı çalışanlar (55 ve üstü) da risk altındadır.

Çalışanların yöneticilerden daha fazla psikolojik yıldırmaya maruz kaldıkları görülmektedir. Bazı çalışmalar da aynı statüdeki çalışanların da birbirlerine psikolojik yıldırma uyguladıklarını göstermektedir.

Araştırmanın sonuçlarına göre, katılımcıların %47.1’i açık bir şekilde iş yerinde psikolojik yıldırmaya (mobbing) maruz kaldıklarını, %52.9’u da psikolojik yıldırmaya maruz kalmadıklarını bildirmişlerdir. Psikolojik yıldırmaya maruz kalma ve eğitim arasında anlamlı bir ilişki vardır. Araştırmada ilkokul mezunları tacize en çok uğrayan gruptur. (Yıldız, 2007)

Psikolojik yıldırmayı yapanların %64.5’i kurbandan daha yaşlıdır. Psikolojik yıldırmayı yapan kişilerin %44’ü bunu yaptıkları kişiden daha üst kademede, %38’i benzer kademede ve %2.4’ü ise daha alt kademededir. Açık bir şekilde sağlık sektöründe sözlü şiddet eğitim sektörüne göre çok yaygındır. (Yıldız, 2007)

Bir diğer çalışmada katılımcıların %49’u psikolojik yıldırmaya maruz kalmışlardır. Bu çalışmada psikolojik yıldırma yapanların %70’i müdür ve %46’sı çalışanların aynı bölümde çalışan iş arkadaşlarıdır. (Öztürk ve diğer., 2007)

Özel sektörle kamu sektörünü karşılaştırmışlardır. Araştırma sonuçlarına özel sektörde çalışan hemşirelerin daha fazla p.y.maruz kaldığı görülmüştür (Yıldırım ve Yıldırım, 2007).

Benlik saygısında düşmeler Verimlilik ve performansın azalması Sonuçları duygu durumunu olumsuz (tükenmişlik, umutsuzluk, öfke, korku, uykusuzluk,) etkilenmesi. Benlik saygısında düşmeler Verimlilik ve performansın azalması Kendini suçlama Psikosomatik belirtiler İşten ayrılma sigara, alkol ve uyuşturucu madde kullanımı varsa bunların kullanımında da artışlar.