TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NDE KANUN YAPIM SÜRECİNE SİVİL TOPLUM KATILIMI Kadir AKTAŞ TBMM Yasama Uzmanı Sayfa 1

TBMM’de neden sivil toplum katılımı? 1- Milletvekili vatandaşın temsilcisidir. “MADDE 80.– Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün Milleti temsil ederler. Dolayısıyla her STK il ayrımı olmaksızın her milletvekiliyle iletişim kurma hakkına ve şansına sahiptir.” 2-Temsili demokrasiyi doğrudan demokrasiye yaklaştırır. STK’ların ne kadar halkın geneline ulaşabildikleri bir sorun. 3-Parlamentonun vatandaş nezdindeki itibarını yükseltir. Vatandaşın katkısı ne kadar çok olursa, kendisinin ne kadar çok dikkate alındığını hissederse, o ölçüde Meclisinde itibarı artacaktır. 4-Daha nitelikli kanunlar çıkar. Meclisin mevzuatı yenileme aralığının çok kısa olduğu ortadadır. Bu da olgunlaşmamış bir yasama sürecini göstermektedir. STK katılımı konuların farklı yönleriyle tartışılmasını sağlar. Baskın yasa yapımını önler. 5- Fikirlerin çarpışmasından hakikat çıkacaktır. Örneklem iyi alınmalıdır. 2

STK’ların kapasite sorunu STK’lar kanun yapım sürecini ve denetim yollarını yeterince bilmiyorlar ve etkin bir şekilde kullanmıyorlar. Yasama ve Denetim sürecine katılımın tek yolu komisyon toplantılarına katılmak değildir. Sürece müdahale edecek, katkı yapacak birçok farklı yol vardır. 3

Yasama Derneği ve STK Katılımı YASADER hakkında bilgi ( – 2003 yılında kuruldu – Yasama bürokratları ve yasamaya ilgi duyanlar arasında iletişimin güçlendirilmesi – Diğer ülke parlamento uzmanlarına eğitim Yasama sürecine STK Katılımına Destek. Yasama Dergisi YASADER Projeleri- Uluslar arası kuruluşlarla – NDI, MATRA, TAIEX, UNDP 4

Kanun Yapım Süreci Kanun tasarıları – Bakanlık aşaması – Görüş alma (Adalet, Maliye, DPT, DPB, ABGS) – Başbakanlık aşaması Yönetmelik çercevesinde STK lardan bilgi alınması gerekiyor. Kanun teklifleri – 1 Milletvekili imzası – Kanunlaşma oranı düşük (Örtülü tasarılar kanunlaşıyor.) İktidar partisi milletvekillerinin tekliflerinin kanunlaşma olasılığı yüksek. Vatandaşın doğrudan teklif etme yolu söz konusu değil. TBMM Başkanlığına sunulması 5

Neden TBMM’de katılım? Bakanlık aşamasına göre daha kolay – Bakanlık aşamasında devam eden bir süreç – Bürokratlara ulaşma ve etkileme sorunu Kırtasiyecilik hat safhada. – Milletvekillerine ulaşmak daha kolay Grup başkanvekilleri (Sınıf başkanları gibi milletvekilleri kendileri bağlı hissederler. 4 grubun başkanvekiliyle görüşmekte isabetli.) Komisyon başkanları Komisyon üyeleri Komisyon Uzmanı 6

Temel kavramlar (TBMM) Yasama dönemi ve yasama yılı Toplantı gün ve saatleri Salı, Çarşamba, Perşembe; Toplantı günleri milletvekilleriyle görüşmek daha mümkün. Birleşim ve oturum Üye tam sayısı, toplam üye sayısı Tatil ve ara verme 1 Temmuz- 30 Eylül Tatildeyken, komisyonlar da dahil çalışmalara ara verilir. Çalışma kararı alınması istisnadır. Dilekçe, İHİK çalışır. Olağanüstü toplantı Yoklama ve toplantı yeter sayısı (183) Karar yeter sayısı (139) 7

Temel Kurumlar (TBMM) TBMM Başkanlık Divanı- Meclisin idari işleyişinde karar organı. Bir nevi Bakanlar Kuruludur. Başkan 1 nci ita amiridir. Bunun dışında temsil makamıdır. Başkanvekili GK yönetir. Katip metin okur, oylamaları tespit eder. İdare amiri kendine verilen idari görevler ile, GK düzenini sağlar. Danışma Kurulu Daha çok, gündemi tanzim için toplanıyor. Uzlaşmayı sağlamak, Centilmenlik anlaşması yapmak, Baskın işin görüşülmesini engellemek, Genel Kurulun yükünü almak için. Gümdem de ki sıra bahanesini kaldırır. SKL’lar, kabul edilmesini istediklerini iktidar grubu, duyurulmasını tartışılmasını istediklerini muhalefet grup önerisi şeklinde GK’ya taşıyabilirler. Siyasi parti grupları – Vesayet makamı Milletvekilleri uygulamada grupların yönlendirmesi ve rızasıyla, teklif verip, soru yöneltebiliyorlar. Taleplerini onaylatıyorlar. 8

STK’ların bilgiye erişim sorunu Komisyon ve Genel Kurul gündemleri hakkında önceden bilgi edinilmesi – Komisyon başkanı – Komisyon uzmanı – TBMM Web sayfası 9

AŞAMALAR Başkanlık aşaması ve havale Bazen tasarı ve tekliflerin kaderi, havaleyle belirlenmektedir. Komisyon aşaması Mevzuattaki Durum Genel kurul aşaması 10

Komisyonda katılım yasal dayanak İçtüzük Madde 30: “Komisyonlar fikirlerini almak üzere, uzmanlar çağırma yetkisine sahiptirler.” Komisyonların Bakanlıklarla yazışma yetkisi bulunmaktadır. (M.41) Bu yetkinin özel şahıs ve kurumlarla da olduğu teamülen kabul edilmektedir. Madde 29: “ Komisyonca çağrılmış uzmanlara, komisyon başkanı, gerekli gördüğünde söz verebilir.” Yeni İçtüzük taslağı: “Komisyonlar bakanları, üst düzey kamu görevlilerini, uzmanları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerini bilgi vermeleri için komisyona çağırıp dinleyebilir veya yazılı görüş isteyebilirler.” (Md. 27) Md. 35: …STK temsilcilerin komisyonlarda en az 5 dk konuşma hakkı vardır. Yazılı kurallardan çok yerleşik teamüller – Komisyon başkanının Çağırma yetkisi – Komisyon Uzmanının hazırlığı 11

Daimi ihtisas komisyonları 1. Anayasa Komisyonu; 2. Adalet Komisyonu; 3. Millî Savunma Komisyonu; 4. İçişleri Komisyonu; 5. Dışişleri Komisyonu; 6. Millî Eğitim, Kültür, Gençlik ve Spor Komisyonu; 7. Bayındırlık, İmar, Ulaştırma ve Turizm Komisyonu; 8. Çevre Komisyonu; 9. Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonu; 10. Tarım, Orman ve Köyişleri Komisyonu; 11. Sanayi, Ticaret, Enerji, Tabiî Kaynaklar, Bilgi ve Teknoloji Komisyonu; 12. Türkiye Büyük Millet Meclisi Hesaplarını İnceleme Komisyonu; 13. Dilekçe Komisyonu; 14. Plan ve Bütçe Komisyonu; 15. Kamu İktisadî Teşebbüsleri Komisyonu; 16. İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu 17.Avrupa Birliği Uyum Komisyonu 18.Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu 12

Komisyonlarda sürece katılım Komisyonların önemi (yasamanın mutfağı) Komisyon gündemlerinin belirlenmesi – Komisyon başkanı doğrudan veya – Üyelerin üçte birinin istemi üzerine Komisyonlarda görüşme – Her milletvekili her komisyonun toplantısına katılabilir, konuşma yapabilir, üye değilse önerge veremez ve oy kullanamaz. – Komisyonlar maddeler üzerinde değişiklik, red, kabul gibi her türlü tasarrufta bulunabilir. – Yeni kanun teklifinde bulunamaz. Alt komisyon aşaması Doğrudan Genel Kurul gündemine alma 13

Komisyon aşamasındaki sorunlar ve öneriler Komisyonlar bir üst çatı olabiliyor. En iyi katılım alt komisyon. Hükümetin Tasarıyı sahiplenme meyli vardır. Komisyon başkanı ve üyelerle önceden iletişim kurulması. Uzmandan bilgi alma, ortak çalışma Somut öneride bulunma-yazılı önerge Görüş açıklama zamanı-Madde üzerinde Yazılı görüş verilmesi (Sunum için yeterli vakit olmayabilir) Ortak platformlar, Güçbirliği önerinin daha sesli iletilmesi demek. STK’ların konuya siyasi parti gibi yaklaşması (Uslüp sorunu) 14

Raporlama Komisyon raporunun hazırlanması. Ek görüş,muhalefet şerhi. STK desteğiyle bu bilgiler oluşturulabilir. GK’da görüşme hakkı. 15

Genel Kurul: Gündem dışı konuşmalar Milletvekillerinin gündem dışı konuşmaları – Her gün en fazla 3 milletvekili 5 dk. – Gündem dışı konuşma konuları – Hükümetin konuşmalara cevap vermesi Hükümetin gündem dışı söz talebi – İstisnai (dış politika ve önemli iç politik olaylar) – Gruplar ve 1 milletvekiline söz hakkı 16

Genel Kurulda kanun yapım süreci -I Genel Kurul gündeminin belirlenmesi Sıra sayısı Komisyon raporu ve metni esas alınır Görüşme süreci – Tümü üzerinde konuşmalar – Tümü üzerinde soru cevap – Maddelere geçilmesinin oylanması – Her maddenin ayrı ayrı görüşülüp oylanması Her madde üzerinde soru-cevap işlemi Her madde üzerinde önerge işlemi 17

Genel Kurulda kanun yapım süreci -II Tümünün oylanmasından önce hangi yönde oy kullanacağını açıklamak üzere konuşmalar Tekrir-i müzakere (Yeniden görüşme) Tümünün oylaması – İşaretle oylama – Açık oylama – Gizli oylama 18

Temel kanun uygulaması Tümü üzerindeki görüşmeler aynı Maddelerin görüşmeleri farklı – 30 madde bir madde gibi görüşülüyor – Her madde için 2 önerge (her grubun 1 önerge hakkı saklı) 19

SORU – CEVAP GÖRÜŞ VE ÖNERİLERİNİZ İÇİN e-posta adresi: 20