BİTKİ VE HAYVANLARDA, BÜYÜME VE GELİŞME 5. ÜNİTE BİTKİ VE HAYVANLARDA, BÜYÜME VE GELİŞME Bitki ve hayvanlarda, dişi ve erkek üreme hücrelerinin birleşerek döllenmeyi gerçekleştiğini öğrendiniz. Gözle görülmeyecek kadar küçük iki hücreden, karmaşık işler yapan canlılar meydana gelmektedir. Döllenmeden sonra bitki ve hayvanlar hangi evreleri geçirerek büyüyüp gelişmektedirler?

Çiçekli Bitkilerde Büyüme ve Gelişme Çiçekli bitkilerde, döllenmenin tozlaşma yoluyla gerçekleştiğini öğrenmiştiniz. Tozlaşma sonucunda embriyo, sonra da tohumun oluşumu üremeyi gerçekleştirir. Tohumun toprağa düşmesinden sonra, yeni bir bitkinin oluşması için nasıl bir büyüme ve gelişme dönemi geçirmektedir? Çiçekli bitkinin büyüme ve gelişme evrelerini bir deneyle inceleyiniz.

DENEY / Tohumun Çimlenmesi İçin Ne Gereklidir? Araç ve Gereç Nasıl Yapmalıyız? • Pet bardakların üzerine, kâğıt bant yapıştırarak sırayla A, B, C, D, E şeklinde isimlendiriniz. • A, B, C, D, E bardakları için tabloda düzenlenmiş işlemleri yapınız. • Fasulye tohumları • 5 adet pet bardak • Pamuk • Su • Kâğıt bant A bardağı: 3-4 tane fasulye tohumunu ıslattığınız bir pamuğun arasına koyunuz. Bardağın ağzını pamukla kapatarak bardağı evin içinde güneş gören bir cam kenarına bakınız. B bardağı: 3-4 tane fasulye tohumunu ıslattığınız bir pamuğun arasına koyunuz. Bardağın ağzını, pamukla kapatarak bardağı evin içinde güneş görmeyen karanlık bir yere bırakınız. C bardağı: 3-4 tane fasulye tohumunu ıslattığınız bir pamuğun arasına koyunuz. Bardağın ağzını pamukla kapatarak bardağı buzdolabına bırakınız. D bardağı: 3-4 tane fasulye tohumunu kuru pamuğun arasına koyunuz. Bardağın ağzın pamukla kapatarak evin içinde güneş gören bir cam kenarına bırakınız. E bardağı: 3-4 tane fasulye tohumunu ıslattığınız bir pamuğun arasına koyunuz. Bardağın ağzın hava almayacak şekilde bir kapakla kapatıp bir poşetin içine koyunuz. Bardağı evin içinde güneş gören bir cam kenarına koyunuz.

• 1-1,5 hafta kadar bekleyip sonuçları gözlemleyiniz. Yorumlayalım, Sonuçlandıralım. • Etkinlikte hangi şartların, tohumun çimlenmesine etkisi olduğunu incelediniz? • Tohum hangi şartlarda bekletildiğinde yaprak çıkarttığı gözlendi? Neden?

Deneyde de gözlemlediğiniz gibi çimlenme olması için bazı şartların gerçekleşmesi gerekir. Tohum çimlenmeden önce embriyo tohum içinde uyku hâlindedir. Tohumun çimlenmesi için mutlaka; 1. Su (nem), 2. Hava (O2), 3. Uygun sıcaklık olmalıdır. Bu faktörlerden biri eksik olursa tohum çimlenmez. Tohum, çimlenmeden önce, içinde depolanan besini kullanır. Tohumun yaprakları, tohum çimlendikten sonra çıkar. Yapraklar, genç bitkinin besin üretmesini sağlar. Çimlenme için gerekmeyen ışık, artık büyümek için gerekmektedir. Tohum, çimlenerek genç bitki hâline geldikten sonra sıcaklık, su ve hava dışında ışığa da ihtiyaç duyar.

3 adet benzer saksı, 3 nohut, toprak, su, termometre Etkinlik / Bitkiler Nasıl Büyür, Nasıl Gelişir? 1. Nohut bitkisinin gelişimine sıcaklığın etkisini araştırmak isteyen bir öğrenci aşağıdaki deney malzemelerini kullanarak nasıl bir deney tasarlamalıdır? 3 adet benzer saksı, 3 nohut, toprak, su, termometre ………………………………………………………………… ……………………………………… ………………………………………………………………………………………………………… 2. Ay’da bir şehir kurulacak. Burada yaşam için bitki yetiştirmek gerekecek. Ay’a götürülen tohumlardan bitki elde etmek için hangi şartların sağlanması gerekir? …………………………………………………………………………………………………………… 3 adet saksıya aynı ölçekte toprak ve su koyarak birer tane nohut dikilir ve aynı ortamda çimlendirilir sonra üç saksıyı farklı sıcaklıktaki yerlere konur. Ve aynı oranda ışık ve su verilir. Belirli süre sonra bitkilerdeki gelişme gözlenir. Isı , Su ve karbondioksit sağlanması gerekir.

D Ö L L E M E Z İ Ğ O T O Z A Ş M T E P E C İ K P O L E N E Y V 3. Aşağıdaki bulmacayı çözünüz. Tanımlar 1. Yumurtalıkta dişi ve erkek üreme hücresinin birleşerek oluşturduğu yapıdır. 2. Başçıkta bulunan erkek üreme hücresidir. 3. Tozlaşmayı sağlayan etkenlerden birisidir. 4. Çiçekte dişi üreme organının üst kısmıdır. 5. Üreme hücrelerinin birleşmesi ile gerçekleşen olayıdır. 6. Polenlerin dişicik tepesine ulaşması olayıdır. 7. Yumurtalığın gelişerek oluşturduğu yapıdır. D Ö L L E M E Z İ Ğ O T O Z A Ş M T E P E C İ K P O L E N E Y V R Ü Z G A R

Hayvanlarda Büyüme ve Gelişme Bitkiler gibi hayvanların da bir yaşam döngüsü vardır. Birbirinden farklı olan canlıların yaşam döngüleri de farklı farklıdır.

Balıklar, ürettikleri sperm ve yumurtalarını suda belirli bir yere bırakır. Balık yumurtaları, vücut dışında suda döllenir. Balıklar, döllenme ve üreme şansını artırabilmek için çok sayıda yumurta ve sperm üretirler. Suyun durgun olduğu bir yere çok sayıda üreme hücresi bırakırlar. Böylece döllenmiş olan yumurta sayısı, artırılmış olur.

Yumurta içinde, balığın gelişmesine yetecek kadar besin bulunur Yumurta içinde, balığın gelişmesine yetecek kadar besin bulunur. Balık yavrusu, yumurta içinde gelişmesini tamamlayarak dışarı çıkar. Yumurtadan çıkan balıklar ana canlıya benzer. Balıklarda yavru bakımı özelliği yoktur. Balıklar, solungaçları ile soluk alıp verirken yüzgeç ve kuyrukları ile hareket eder. Vücutları onları koruyan pullarla kaplıdır.

Kurbağalarda, hem erkek hem de dişi bireyler, üreme hücrelerini sudaki belli yerlere bırakır. Yumurta ile sperm suda birleşir. Döllenme suda gerçekleşir. Bunun için çok sayıda sperm ve yumurta üretimi yapılır. Yumurta içindeki yavru bir miktar gelişerek dışarı çıkar. Yumurtadan çıkan yarı gelişmiş hâldeki yavruya, iribaş denir. İribaş, balık görünümünde larva canlıdır. Bu sırada solungaçları yardımıyla soluk alıp verir. Larva, çevresinden besin maddeleri alarak gelişimini sürdürür ve erginleşir. Larvanın değişerek erginleşmesi sürecine, başkalaşım denir. Kurbağalarda döllenmiş yumurtanın gelişmesi sonucu larvalar oluşur. Balık biçiminde olan larvaların zamanla ön ve arka ayakları gelişir. Larvanın kuyruğunun kaybolmasıyla beraber genç kurbağa meydana gelir. Artık akciğerleri de gelişmiştir. Genç kurbağa, karaya çıkarak gelişmesine sürdürür. Kelebekler de kurbağalar gibi başkalaşım geçiren hayvanlardandır.

Ara, Bul ve Hazırlan Genç kurbağa Genç kurbağa Erişkin kurbağa Yumurta iribaş iribaş Ara, Bul ve Hazırlan Başkalaşım geçiren hayvanları araştırınız. Bulduğunuz hayvanların resimleriyle poster hazırlayarak bilgilerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Acaba balık ve kelebek neden başkalaşım geçirir Acaba balık ve kelebek neden başkalaşım geçirir? Yumurtada yeterli besin olmadığı için yavru canlı gelişmesini tamamlayamadan dışarı çıkar. Yumurtadan çıkan yavrunun bazı yapısal değişiklikler geçirerek ana canlıya benzer hâle gelmesine başkalaşım denir.

Sürüngenler, genellikle karada yaşayan hayvanlardır Sürüngenler, genellikle karada yaşayan hayvanlardır. Sürüngenlerde döllenme anne vücudu içinde oluşur. Döllenmiş yumurta, belli bir süreden sonra kabuklu olarak anne vücudundan çıkar. Anne, yumurtaları korumak için uygun bulduğu yere yumurtalarını gömer ve bırakır. Yavrular yumurtanın içindeki yeterli besin ile gelişimlerini tamamlar. Zaman geldiğinde yumurtadan çıkarak yaşam mücadelesine başlar.

Kuşlarda yumurta ve sperm dişi canlının vücudunda birleşir Kuşlarda yumurta ve sperm dişi canlının vücudunda birleşir. Dişi kuşun vücudunda döllenme sonucunda yumurta oluşur. Oluşan yumurta, yumurtlama olayıyla dışarı çıkar. Kuşlar, üreme dönemlerinde ürettikleri yumurtaların üzerine kuluçkaya yatar. Kuluçkaya yatma, yumurta içindeki embriyonun gelişmesi için uygun sıcaklığın oluşmasını sağlar.

Kuşlarda, yavru bakımı vardır Kuşlarda, yavru bakımı vardır. Kuşlar yumurtadan çıkan yavruların kendi başlarına yaşayabilecekleri sürece kadar besler ve onları korurlar. Kuşlar dışarıdan buldukları besinlerle yavruların beslenmesini sağlarlar. Kuş yavruları bazı yaşam ve beslenme özelliklerini ebeveynlerinden öğrenirler. Uçabilen kuşlar yumurtadan çıktıklarında hemen uçamazlar. Kanatları bunun için yeterli değildir. Anne ve babasının bakımı ile güçlenir ,tüyleri çıkar ve artık uçabilir.

Memelilerde, yumurta ve spermin birleşmesi dişi canlının vücudunda gerçekleşir. Döllenme sonucu zigot oluşur ve zigottan embriyo meydana gelir. Embriyo, dişi canlının döl yatağında gelişmesini sürdürür. Anne karnında gelişimini tamamlayan yavru doğar. Yavru, anne veya babasına benzer. Yavrular kendilerine bakamadıkları için ebeveynleri tarafından kendilerine yetebilecek süreye kadar beslenir ve korunur. Yavrunun beslenmesi anne sütü ile sağlanır.

Etkinlik / Bitki Günlüğü Evde bitki yetiştirmeye ne dersiniz? Şifalı bitki-lerden maydanoz, nane ya da kekik yetiştire-bilirsiniz. Bitkinizi tohumdan yetiştirebilirsiniz ya da isterseniz bir fidanlığa giderek bir fide demeti satın alabilirsiniz. Bitkinizi koymak için saksınız da olmalıdır. Bitki yetiştirmek için uygun miktarda ışık alan bir yer seçmelisiniz. Her bitki aynı miktar ışığa ihtiyaç duymaz. Bitki için en önemli şeylerden biri topraktır. Bitkiyi iyi besleyen ve suyu emen bir toprak türü seçmelisiniz. Saksınızın altında bir delik olmalıdır. Bitkinizi suladığınızda süzü-len su, bu delikten çıkıp saksı altındaki tabakta toplanmalıdır. Hazırlıklarınız bittiğinde bitkinizi yetiştirmeye başlayabilirsiniz. Bitkinizde, tohumdan bitki olana kadar geçen sürede meydana gelen değişimleri bir günlükte toplayınız. İsterseniz bitki yerine bir tırtıl besleyebilir, tırtılın nasıl önce kozaya sonra da kelebeğe dönüştüğünü gözlemleyebilirsiniz.

Konu Sonu Değerlendirme Soruları A. Aşağıdaki tabloda verilen kavramları, boş bırakılan uygun yerlere yazınız. eşeyli üreme meyve hücreleri hava döllenme başkalaşım dış polen sperm tomurcuklanma eşeysiz meyve • Tohumun etrafında besin biriktirmesi ile ……………… oluşur. • Bitkilerin çimlenmesi için…………, su ve sıcaklık gereklidir. • Yavru canlıların ana canlıya benzemek için geçirdiği değişime …………………… denir. • Balıklar, sperm ve yumurtaları canlı vücudu dışında birleştiği için ……………. döllenme yaparlar. hava başkalaşım dış

B. Aşağıdaki ifadelerden doğru olanlarının başına “D” yanlış olanların başına “Y” harfini yazınız. ( ) Çiçeğin polenlerinin yumurtayla birleşmesi sonucu tozlaşma olayı gerçekleşir. ( ) Bitkilerin dal, yaprak gibi kısımlarından yeni bitki meydana getirmesine yenilenme denir. ( ) Tek hücreli canlılarda üreme bölünerek olur. ( ) Bitkilerde üreme olayı, döllenme, tozlaşma, embriyo, tohum, yeni bitki sırasıyla gerçekleşir. ( ) Yumurtlayarak çoğalan canlılarda iç döllenme dış gelişim görülür. ( ) Balina ve yunus suda yaşadığı hâlde doğurarak ürerler. ( ) Bütün kuşlar doğurarak ürerler. ( ) Yılanlar iç döllenme, dış gelişme yapar. Y Y D D D D Y D

1. Aşağıda verilen canlılardan hangisi başkalaşım geçirir? C. Aşağıdaki çoktan seçmeli soruları cevaplayınız. 1. Aşağıda verilen canlılardan hangisi başkalaşım geçirir? D

2. I. tozlaşma II. döllenme III. çimlenme IV. genç ve olgun bitki V. tohum ve meyve Bitkinin hayat döngüsü ile ilgili yukarıda verilenler aşağıdakilerden hangisinde doğru sıralanmıştır? A) II – I – III – V – IV B) II – I – V – III – IV C) I – II – V – III – IV D) IV – I – III – II – V D

3. Kurbağa, yılan, güvercin, balina, tavuk, koyun Yukarıda verilen canlılardan kaç tanesi iç gelişme geçirir? A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 D 4. Aşağıdaki canlılardan hangisi, diğerlerinden farklı bir döllenme şekline sahiptir? A) Balina B) Yarasa C) Hamsi D) Kedi D 5. Aşağıdakilerden hangisi, kurbağanın başkalaşım evrelerinden değildir? A) Pupa B) Larva C) İribaş D) Ergin kurbağa D

Fen ve Teknoloji Öğretmeni Hidayet GÜNEŞ Fen ve Teknoloji Öğretmeni Beşeylül Ortaokulu Nazilli/AYDIN