KİMYASAL RİSK ETMENLERİ Prof Dr. Mehmet UĞURLU

İÇİNDEKİLER 1.Giriş 2. Kimyasalların İsimlendirilmesi 3. Tehlikeli Kimyasalların Sınıflandırılması 4. Tehlikeli Kimyasalların Ambalajlanması 5. Tehlikeli Kimyasalların Etiketlenmesi 6. Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MSDS) 7. Kimyasalların Fiziksel Biçimi ve Örnekler 8. Kimyasal Riskler 9. Kimyasalların Güvenli Kullanımı 10.Kimyasalların Kullanımında Sorumluluklar 11.Yasal Düzenlemeler 12Kaynaklar

GİRİŞ-1 Kimya sanayinin faaliyet alanı doğal maddelerin kimyasal yapısını değiştirerek diğer endüstrilerde veya günlük yaşamda kullanılmak üzere yeni maddeler üretmektir. Kimyasalların üretilmesi ve kullanımı gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun tüm ülkelerin ekonomik gelişmelerinde temel faktördür, yaşamımızın bir parçası haline gelmişlerdir Beslenmemizi (gübreler, pestisitler, yiyecek katkı maddeleri, saklama) sağlımızı (ilaçlar ve temizlik maddeleri) yaşam kalitemizi (yakıtlar vb) doğrudan ve dolaylı olarak etkilerler.

GİRİŞ-2 Bilim ve teknolojinin ilerlemesiyle 50 yıl önce yılda sadece 1.000.000 ton kimyasal üretilirken, bugün bu rakam 400.000.000 tona ulaşmıştır. Farklı kaynaklarda farklı rakamlar verilmekle beraber ve tüm dünyada ortalama 80.000 ila 100.000 arasında kimyasalın kullanıldığı tahmin edilmektedir. Bu kimyasalların büyük bir bölümü ticari ürünlerin karışımları olarak bulunmaktadırlar. 10.000 yakın sayıda kimyasalın zararlı olduğu bilinmektedir. Zararlı kimyasalların 3.000 ni kanserojen etkili olup, bunların 20-30 kadarı insan kanserojeni olarak tanımlanmaktadır.

GİRİŞ-3 Kimyasallar sadece kimya sanayinde çalışanlar için değil sanayinin tüm faaliyet alanlarında çalışanlar için risk oluşturduğu gibi, solunan havayı, içilen suyu, yiyecekleri kirleterek, ormanları ve gölleri etkileyerek ekosistemi değiştirebilirler ve çevreyi olumsuz yönde etkileyebilirler. Ancak bütün kimyasallar aynı derecede zararlı değildir ve aynı yolla ve aynı şekilde ve aynı sürede zarar vermezler, ayrıca kimyasalların zararlı etkileri sadece kendi özellikleri ile sınırlı değildir ve bir kimyasal birden fazla zararlı etkiye de sahip olabilir.

GİRİŞ-4 Bazı kimyasalların zararlarının yıllar sonra ortaya çıktığı düşünülürse hiç bir kimyasalı tamamen tehlikesiz kabul etmemek gerektiği ortaya çıkmaktadır. Kimyasalların güvenli bir şekilde üretilmesi, kullanılması, taşınması ve yok edilmesi diğer bir değişle kimyasal risklerin kontrol altında tutulabilmesi için ilk ve en önemli adım kimyasalların özelliklerinin ve aynı zamanda da çevreye ve insana olan zararlarının bilinmesidir.

2.KİMYASALLARIN İSİMLENDİRİLMESİ-1 Kimyasalların isimlendirilmesi uluslararası kriterlere göre birkaç şekilde yapılmaktadır. Özellikle organik maddelerin isimlendirilmesinde farklı isimlendirme sistemleri vardır. Ayrıca kimyasalların yaygın kullanılan ticari isimleri de bulunmaktadır ve ticari isimler her zaman değişebilir, bu nedenle etiketlerde ve malzeme güvenlik formlarında; kimyasalın bilimsel isminin, sinoniminin (eş anlamı) ve ticari isminin belirtilmesi önemlidir.

Örneğin; Benzen benzol, Benzin gazolin, Etil alkol etanol alkol, Hidrojen bromür bromik asit, Hidrojen klorür hidroklorik asit tuz ruhu, Nitrik asit kezzap, Kerosen gazyağı, Nitrojen oksit azot oksit, Etiketlerde ve malzeme güvenlik formlarında kimyasalın isimlendirilmeleri ve özelliklerinin açıkça, anlaşılır biçimde ve uluslar arası semboller hariç kullanılan ülkedeki resmi dil dikkate alınarak belirtilmesi gerekir.

3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI-1 Tehlikeli kimyasalların sınıflandırılması ile ilgili pek çok uluslar arası ve ulusal düzenlemeler bulunmaktadır. Uluslararası sınıflandırma sistemlerinin yarıdan fazlası, kimyasal ürünün miktarı veya çevredeki emisyonu esas alınarak düzenlenmiştir.

3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI-2 Kimyasalların sınıflandırılmasında en yaygın kriterlerden biri de, öldürücü doz (LD50) ve öldürücü konsantrasyonun (LC50) esas alınmasıdır. Katı, sıvı ve gaz halindeki kimyasalların sağlık zararı dikkate alınarak kimyasalın konsantrasyonuna göre de sınıflandırmalar bulunmaktadır.

3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI-3 Zehirli ve zararlı maddelerin yutulması, deriden alınması veya solunması durumunda ani ölüme neden oldukları konsantrasyonları Ölüme neden olmayan ancak kalıcı etki bırakan zehirli ve zararlı maddelerin kalıcı etki yaptıkları konsantrasyonları Tekrarlanan veya sürekli olan etkilenme sonucu ciddi etkiler gösteren zehirli ve zararlı maddelerin ciddi hasar verdikleri konsantrasyonlar

3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI-4 Aşındırıcı ve tahriş edici maddelerin yanıklara, gözde, ciltte tahrişe neden oldukları konsantrasyonları Zararlı ve tahriş edici maddelerin göze ve solunum yoluna zarar verdikleri konsantrasyonları Kansere, mutajenik ve teratojenik etkilere sebep olan zehirli ve zararlı maddelerin kansere, anormal doğumlara, doğurganlık üzerinde olumsuz özelliklerine sebep oldukları konsantrasyonları gibi. Teratojenik Etki: İlaç ve yabancı maddelerin anne karnından plasenta yoluyla yavrunun dolaşımına geçmesi sonucu yavruda biçim bozuklukları ve noksan gelişme sonucu kendini gösteren bozukluklar.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 1990 yılında kabul ettiği “Kimyasalların Kullanımında Güvenlik Hakkında 170 no’lu Sözleşme” ve “177 no’lu Tavsiye Kararı” ile kimyasalların üretimi, kullanımı, depolanması, taşınması kimyasal atıkların yok edilmesi ve işlenmesi, içerisinde kimyasal bulunan kapların bakım ve onarımında alınacak önlemleri sıralamıştır. 177 Sayılı Tavsiye Kararında kimyasalların; Vücudun herhangi bir kısmında meydana getirecekleri akut ve kronik sağlık sorununa neden olabilecek toksik özellikleri Parlama, patlama, oksitleme, tehlikeli reaksiyon verme gibi özelliklerin de içerecek şekilde fiziksel ve kimyasal karakteristikleri, Aşındırıcı ve tahriş edici özellikleri, Alerjik ve hassasiyet oluşturma özellikleri Kansorejen etkileri, Teratojenik ve mutajenik etkileri Üreme sistemine etkileri gibi özellikleri göz önünde bulundurularak sınıflandırılması önerilmektedir

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nun sınıflandırmasında Parlayıcı Patlayıcı Oksitleyici Reaktif Zehirli Tahriş edici Aşındırıcı Hassasiyet oluşturucu Kanserojen olan Üremeyi etkileyen Mutajenik etkileri olan kimyasallar yer almaktadır. Çevreye zarar verenler, sıkıştırılmış gazlar, radyoaktif maddeler, enfeksiyona neden olanlar ve diğerleri için bir düzenleme yoktur.

3.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN SINIFLANDIRILMASI-7 BM tarafından hazırlanan tavsiye kararı UNRTDG kimyasalları 9 sınıfa ayırmaktadır. Patlayıcı Maddeler Sıkıştırılmış, Sıvılaştırılmış Basınç Altında Yoğunlaştırılmış Parlayıcı, Parlayıcı Olmayan ve Zehirli Gazlar Kolaylıkla Parlayabilen Sıvılar Kolaylıkla Parlayabilen Katılar Oksidan Maddeler, Organik Peroksitler Zehirli Ve Enfeksiyona Neden Olabilecek Maddeler Radyoaktif Maddeler Aşındırıcı Maddeler Diğer Zararlı Maddeler

3.2.Türkiye’de Kimyasalların Sınıflandırması Ülkemizde kimyasal maddelerin sınıflandırılmasının yapıldığı mevzuat - 24.12.1973 Tarih ve 14752 sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük - 26/12/2003 Tarih ve 25328 sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik -31/03/2007 Tarih ve 26479 sayılı R.G. yayımlan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik 10/07/ 2009 Tarih ve 27284 sayılı R.G. yayımlan Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile yürürlüğü 01/01/2011 tarihine ertelenmiştir. 19/12/2007 Tarih ve 26735 sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, 09/09/ 2009 Tarih ve 27344 sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile bazı maddeleri değiştirilmiştir. - 26/12/2008 Tarih ve 27092 (mükerrer) sayılı R.G. yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Mustahzar: Kullanıma hazır duruma getirilmiş, hazırlanmış.

Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük’e göre sınıflandırma 1A Sıvılaştırılmış Petrol Gazları 1B Parlayıcı katı maddeler 1C Parlayıcı Patlayıcı Maddeler 1D Karpit (Kalsiyum Karbür) ve Asetilen 1E Uçucu ve Parlayıcı Sıvılarla hazırlanan Tabanca boyaları 2 Sıcak veya Soğuk Korozif maddeler 2A Nitrik asit, Sülfürik asit ve Hidroklorik asit veya benzeri maddeler 2B Sodyum hidroksit, Potasyum hidroksit, Kalsiyum hidroksit ve benzeri maddeler 2C Hidroflüorikasit 2D Katı Karbondioksit (kurubuz) 3 Zehirleyici, Tahriş edici ve Zararlı Maddeler 3A Kurşun ve Kurşun Alaşımları veya Kurşun Bileşikleri 3B Fosfor ve Bileşikleri 3C Zehirleyici,tahriş edici ve zararlı katı veya sıvı haldeki maddeler 3D Zehirleyici, tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz haldeki maddeler 3E Maden kömürü katranından elde edilen aromatik hidrokarbonlar (Benzen, Naftalin, Antrasen) ve Türevleri (Toluen, Ksilen,Fenol, Krezol) ve benzerleri 3F Zehirleyici,tahriş edici ve zararlı sıvı veya gaz haldeki bir kısım maddeler 3G Hayvansal ve bitkisel maddeler

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik’ e göre sınıflandırma Patlayıcı, oksitleyici, çok kolay alevlenir, kolay alevlenir, alevlenir, toksik, çok toksik, zararlı, aşındırıcı, tahriş edici, alerjik, kanserojen, mutajen, üreme için toksik çevre için tehlikeli Yukarıda sözü edilen sınıflamalara girmemekle beraber kimyasal, fiziko-kimyasal veya toksikolojik özellikleri ve kullanılma veya işyerinde bulundurulma şekli nedeni ile işçilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk oluşturabilecek maddeler,

Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmelik’ göre sınıflandırma Patlayıcı maddeler ve nesneler Sınıf 2 Gazlar Sınıf 3 Alevlenir sıvılar Sınıf 4.1 Alevlenir katılar, öz-tepkimeli maddeler ve duyarsızlaştırılmış patlayıcılar Sınıf 4.2 Kendiliğinden yanabilen maddeler Sınıf 4.3 Su ile temas halinde alevlenir gaz yayan maddeler Sınıf 5.1 Oksitleyici (yakıcı) maddeler Sınıf 5.2 Organik peroksitler Sınıf 6.1 Toksik maddeler Sınıf 6.2 Bulaşıcı maddeler Sınıf 7 Radyoaktif materyaller Sınıf 8 Korozif (aşındırıcı) maddeler Sınıf 9 Muhtelif madde ve nesneler

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe göre sınıflandırma a) Patlayıcı maddeler, b) Parlayıcı ve patlayıcı gazlar, c) Yanıcı sıvılar, ç) Yanıcı katı maddeler, d) Oksitleyici maddeler, e) Zehirli ve iğrendirici maddeler, f) Radyoaktif maddeler, g) Dağlayıcı maddeler, ğ) Diğer tehlikeli maddeler.

Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-1 Yönetmelikte aşağıdaki ürünler kapsam dışı bakılmıştır Ürünler Kısıtl ama Sınıf &Etiket G B F Enva nter İnsan sağlığı veya veterinerlikle ilgili amaçlar için kullanılan tıbbi ürünler X   Kozmetik ürünler Atık niteliğindeki madde karışımları Gıda maddeleri Hayvan yemleri Radyoaktif maddeler ve radyoaktif madde içeren müstahzarlar Haklarında, yürürlükteki diğer düzenlemelerde …….., invasiv veya insan vücudu ile doğrudan fiziksel temasla kullanılan tıbbi cihazlar Haklarında…….., patlama ya da piroteknik etki yoluyla fiili etki yaratmak üzere piyasaya arz edilen harp levazımatı ve askeri amaçla kullanılan patlayıcılar Patlama ya da piroteknik etki yoluyla fiili etki yaratmak …sivil amaçlı patlayıcıların ambalajlanmasını ve etiketlenmesini kapsamaz Tehlikeli maddeler ve müstahzarların demiryolu, karayolu, deniz yolu, içsu yolu veya havayoluyla taşınması Her hangi bir işleme veya sürece girmemesi koşuluyla transit geçişteki gümrük denetimine tabi maddeler ve müstahzarlar

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-2 Yönetmeliğe göre tehlikeli kimyasallar üç ana başlıkta ele alınmış ve sınıflandırılmıştır. Fiziko-Kimyasal Özelliklere Göre Sınıflandırma Patlayıcı, Oksitleyici, Çok kolay alevlenir, Kolay alevlenir maddeler, Alevlenir,

Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-3 Sağlığa olan Etkilere Göre Sınıflandırma Çok toksik, Toksik, Zararlı, Aşındırıcı, Tahriş edici, Hassaslaştırıcı Kanserojen, Mutajen, Üreme sistemine toksik

Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-4 Çevreye Olan Etkilere Göre Sınıflandırma Çevre için tehlikeli Bu sınıflandırmaya göre belirlenen tehlikeli maddeler ve müstahzarlar aşağıdaki tanımlanmıştır. a) Patlayıcı maddeler ve müstahzarlar: Atmosferik oksijen olmadan da ekzotermik tepkimeye girebilen ve böylece hızla gaz çıkışına sebep olan ve belirli test koşullarında patlayan, çabuk parlayan veya kısmen kapatıldığında ısınarak kendiliğinden patlayan katı, sıvı, macunumsu veya jelâtinimsi haldeki maddeler ve müstahzarlar,

Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-5 b) Oksitleyici maddeler ve müstahzarlar: Diğer maddelerle özellikle de yanıcı maddelerle temasında önemli ölçüde ekzotermik tepkimeye neden olan maddeler ve müstahzarlar, c) Çok kolay alevlenir maddeler ve müstahzarlar: Çok düşük parlama noktası ve düşük kaynama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar ile oda sıcaklığı ve basıncı altında hava ile temasında alevlenebilen, gaz haldeki maddeler ve müstahzarlar, ç) Kolay alevlenir maddeler ve müstahzarlar: 1) Herhangi bir enerji uygulaması olmadan, ortam sıcaklığında, hava ile temasında ısınabilen ve sonuç olarak alevlenebilen maddeler ve müstahzarlar, 2) Ateş kaynağı ile kısa süreli temasta hemen yanabilen ve ateş kaynağının uzaklaştırılmasından sonra da yanmaya devam eden veya yanıp kül olan katı haldeki maddeler ve müstahzarlar, 3) Çok düşük parlama noktasına sahip olan sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar, 4) Su veya nemli hava ile temasında, tehlikeli miktarlarda, çok kolay alevlenir gaz yayan maddeler ve müstahzarlar.

Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-7 d) Alevlenir maddeler ve müstahzarlar: Düşük parlama noktasına sahip sıvı haldeki maddeler ve müstahzarlar, e) Çok toksik maddeler ve müstahzarlar: Çok az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insan sağlığında akut veya kronik hasarlara neden olan maddeler ve müstahzarlar, f) Toksik maddeler ve müstahzarlar: Az miktarlarda solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insan sağlığı üzerinde akut veya kronik hasarlara neden olan maddeler ve müstahzarlar,

Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-8 g) Zararlı maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deri yoluyla emildiğinde ölüme veya insan sağlığında akut veya kronik hasarlara neden olan maddeler ve müstahzarlar, ğ) Aşındırıcı maddeler ve müstahzarlar: Canlı doku ile temasında, dokunun tahribatına neden olabilen maddeler ve müstahzarlar, h) Tahriş edici maddeler ve müstahzarlar: Cilt veya mukoza ile ani, uzun süreli veya tekrarlanan temasında iltihaplanmaya yol açabilen maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-9 ı) Hassaslaştırıcı maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, cilde nüfuz ettiğinde aşırı derecede hassasiyet meydana getirebilen ve daha sonra maruz kalınması durumunda karakteristik ters etkilerin ortaya çıkmasına neden olan maddeler ve müstahzarlar, i) Kanserojen maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kanser oluşumuna neden olan veya kanser vakalarını artıran maddeler ve müstahzarlar,

3.2.5.Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik e göre sınıflandırma-10 j) Mutajen maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında veya deriye nüfuz ettiğinde kalıtımsal genetik bozukluklara yol açabilen veya bu vakaları artıran maddeler ve müstahzarlar, k) Üreme sistemine toksik etkisi olan maddeler ve müstahzarlar: Solunduğunda, ağız yoluyla alındığında, deriye nüfuz ettiğinde erkek ve dişilerin üreme fonksiyon ve kapasitelerini azaltan ve/veya doğacak çocukta kalıtımsal olmayan olumsuz etkiler meydana getiren veya olumsuz vakaları artıran maddeler ve müstahzarlar, l) Çevre için tehlikeli maddeler ve müstahzarlar: Çevre ortamına girdiklerinde çevrenin bir veya birkaç unsuru için kısa veya uzun süreli tehlikeler gösteren maddeler ve müstahzarlar.

F+ (Çok Kolay Alevlenir) R12 F (Kolay Alevlenir) R11 , R15 , R17 Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri Fiziko-Kimyasal Özelliklere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri E (Patlayıcı) R2 , R3 O (Oksitleyici) R7 , R8 , R9 F+ (Çok Kolay Alevlenir) R12 F (Kolay Alevlenir) R11 , R15 , R17 F (Alevlenir) R10

N (Çevre İçin Tehlikeli) R50 , R51 , R52 , R53 Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri Toksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri T+ (Çok Toksik) R26 , R27 , R28 , R39 T (Toksik) R23 , R24 , R25 , R39 , R45 , R46 , R48 , R49 ,R60 , R61 Xn (Zaralı) Xi (Tahriş Edici) R20 , R21 , R22 , R36 ,R37 ,R38 ,R41 , R65 C (Aşındırıcı) R34 , R35 Ekotoksikolojik Özelliklere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri N (Çevre İçin Tehlikeli) R50 , R51 , R52 , R53

Sınıflandırmaya karşılık gelen Yönetmeliğin Ek-5 inde verilen Risk ibareleri İnsan Sağlığına Olan Özel Etkilere Göre Sınıflandırma İşaret R-İbareleri T Kanserojen Kat 1,2 R45,R49 Xn Kanserojen Kat 3 R40 T Mutajen Kat 1,2 R46 Xn Mutajen Kat 3 R68 T Üreme Sistemine Toksik Kat 1,2 R60, R61 Xn Üreme Sistemine Toksik Kat 3 R62, R63

Kanserojen maddeler Bu tür maddeler, sınıflandırma etiketleme amacıyla ve mevcut bilgi durumu göz önünde bulundurularak üç kategoriye ayrılır: Kategori 1 İnsanlar üzerinde kanserojen etkiye sahip olduğu bilinen maddeler. İnsanların bir maddeye maruziyeti ile kanserin gelişimi arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurmak için yeterli delil bulunur. Kategori 2 İnsanlar üzerinde kanserojen etkisi varmış gibi kabul edilmesi gereken maddeler. Kategori 3 Muhtemel kanserojen etkileri nedeniyle insanlarda endişeye neden olabilen, ancak bu açıdan tatminkar bir değerlendirme yapabilmek için yeterli bilginin mevcut olmadığı maddeler.

Mutajen maddeler Bu tür maddeler, sınıflandırma etiketleme amacıyla ve mevcut bilgi durumu göz önünde bulundurularak üç kategoriye ayrılır: Kategori 1 İnsanlar üzerinde mutajen etkisi olduğu bilinen maddeler İnsanların bir maddeye maruziyeti ile kalıtsal olabilecek genetik hasar arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurmak için yeterli delil vardır. Kategori 2 İnsanlar üzerinde mutajen etkisinin olduğu kabul edilecek maddeler Kategori 3 Muhtemel mutajen etkileri nedeniyle insanlarda endişeye neden olan maddeler.

Üreme sistemine toksik maddeler Bu tür maddeler, sınıflandırma etiketleme amacıyla ve mevcut bilgi durumu göz önünde bulundurularak üç kategoriye ayrılır: Kategori 1: İnsanlarda doğurganlığı azalttığı bilinen maddeler İnsanların bir maddeye maruziyeti ve doğurganlığın azalması arasında bir neden-sonuç ilişkisi kurmak için yeterli delil vardır. Kategori 2: İnsanlar üzerinde doğurganlığı azaltıcı etkisi varmış gibi kabul edilecek maddeler Kategori 3: İnsan doğurganlığı açısından endişeye neden olan maddeler dayalı olarak belirlenir.

4.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN AMBALAJLANMASI Ambalaj; içeriği dışarıya çıkmayacak şekilde olmalı, Ambalajı ve kapatma aksamını oluşturan malzemeler, ambalajın içeriğinden olumsuz yönde etkilenecek ya da içeriği ile tehlikeli bileşikler oluşturmaya izin verecek şekilde olamamalı, Ambalaj ve kapatma aksamı, sağlam ve dayanıklı olmalı, Değiştirilebilir kapatma aksamıyla donatılmış konteynerler, ambalaj içeriği dışına çıkmadan yeniden kapatılabilecek şekilde tasarımlanmalı, Ambalajın kapatma aksamı önceden açıldığını belli edecek şekilde yapılmalı, Özellikleri itibariyle çocukların ilgisini çekecek veya tüketiciyi yanıltacak şekilde olmamalı,

4.1.Ambalajların özellikleri-2 Medikal ürünlerde, kozmetiklerde, gıda veya hayvan yemlerinde kullanılmakta olan sunuş veya tasarım özellikleriyle karışıklığa yol açabilecek şekilde olmamalı, “çok toksik”, “toksik” veya “aşındırıcı” olarak etiketlenmiş maddeleri içeriyorsa, çocukların açmasına dayanaklı kapatma aksamı ile kapatılmış olmalı ve dokunsal tehlike işareti taşımalı, “zararlı”, “çok kolay alevlenir” veya “kolay alevlenir” olarak etiketlenmiş maddeleri içeriyorsa, uygun dokunsal tehlike işareti taşımalıdır

4.1.Ambalajların özellikleri-3 Ambalajlanan madde, ambalaj kabının dışına bulaşmamalıdır. Sıvı halinde madde ve ürünlerin ambalajlanmasında, ısıl genleşmeler sonucu, patlama, yırtılma gibi istenmeyen durumların önüne geçilebilmesi için, kaplarda boş hacim bırakılmalıdır. Hava yolu ile taşınacak her türlü ambalaj kabının hava basıncı değişimlerinin etkisiyle karşılaştığında dayanıklı olacak şekilde tasarlanması gerekir. Maddenin ambalajlanmasında iç içe kaplar kullanıldığında, iç kaptan dış kaba sızma olmamalıdır. Cam, seramik gibi kırılgan malzemeden yapılmış iç kaplar ile ambalajlamada, kırılmanın önlenmesi için iç ve dış kaplar arasında şok direncine sahip uygun destekleme malzemeleri kullanılmalı veya benzeri önlemler alınmalıdır. Birbiri ile şiddetli reaksiyon veren maddeleri taşıyan iç kaplar aynı dış kap içinde depolanmamalı ve taşınmamalıdır.

4.1.Ambalajların özellikleri-4 Çok tehlikeli oldukları için bir sıvı ile ıslatılarak veya seyreltilerek korunması gereken maddelerin ambalajlanmasında, kaçakları tamamen önleyecek tasarımlar kullanmalı ve yeterli önlemler alınmalıdır. Taşıma ve depolama sırasında, sıcaklığın artması, hava basıncı değişimi, çalkalanma, gibi nedenlerle kap içindeki madde tehlikeli boyutlarda gaz oluşturuyor ve basıncı artıyorsa, fazla gazı dışarı atarak otomatik basınç ayarlamasını sağlayacak sistemler takılmış kaplar kullanılmalıdır. Ancak, çıkan gazın tehlikeli ve zararlı olması durumunda, tehlikeyi önleyici başka önlemlerin alınması gerekir. Ambalaj olarak kullanılacak her türlü madde, malzeme ve araç, kullanım amacına uygun fonksiyon testlerinden geçirilmelidir. Üretici ithal ettiği veya ürettiği madde ve ürünün taşınmasından kaynaklanan ambalaj malzemesinin, ilgili yönetmelikler uyarınca, en aza indirilmesi veya bertaraf edilmesinden yükümlü olmalıdır.

5.TEHLİKELİ KİMYASALLARIN ETİKETLENMESİ 5.1.Etiketlemenin Önemi-1 Bu gün itibarı ile ticari dolaşımda olan ve sayıları yüz binlerle ifade edilen maddelere her gün bir yenisi eklenmektedir. Bu maddeleri içeren müstahzarlar da dikkate alındığında olumsuz etki gösterebilecek birçok kimyasal mevcuttur. Kimyasalların bir çoğunun üretim aşamasından başlamak üzere elleçlenmesi ve kullanımında çevre ve insan sağlığı üzerinde potansiyel ters etkilere sahip olduğu ve kısa veya uzun dönemde gerçek tehlike yaratabildiği hatta tedavisi ve geri dönüşü mümkün olmayan etkiler yaptığı bilinmektedir. Olumsuz etkilerin giderilmesi yönünde yapılan çevresel harcamalar ve sağlık harcamaları da oldukça maliyetlidir. Olumsuz etkilerin ve maliyetlerin en aza indirilebilmesini teminen koruyucu önlem olarak kimyasalların güvenli kullanımının sağlanması, bu kapsamda kimyasallar hakkında gerekli, yeterli ve doğru bilginin tespit edilerek kullanıcılara ulaştırılması önem arz etmektedir.

5.1.Etiketlemenin Önemi-2 Kimyasal madde ambalajları üzerindeki etiketler önemli bir bilgi kaynağıdır. Etiketler her zaman ambalajların üzerinde bulunmalı ve etiketle belirtilen madde ile kabın içindeki kimyasal maddeler aynı olmalıdır. Tüm kimyasalların, özelliğini (kimyasal formülü fiziksel özelliği ve ticari ismi) açıkça belirtecek şekilde etiketlenmesi, tehlikeli kimyasalların etiketlerinde ayrıca zararlı, zehirli, patlayıcı vb özelliğini belirten sembolün, güvenlik ve risk numarasının bulunması gerekir. Bu amaca hizmet etmek üzere, kimyasalların sınıflandırılarak tehlike özelliğinin tespiti sonrası hazırlanan tehlike etiketi ve Güvenlik Bilgi Formları iki önemli iletişim aracı olarak kullanılmaktadır. Etiket ve Güvenlik Bilgi Formları kimyasallara maruz kalınması halinde çevre ve insan sağlığının olumsuz etkilerden korunmasında ve olumsuz etkilerin kontrol altına alınmasında gerekli alt yapıyı oluşturmaktadır. Tehlike etiketlerinde yer alan uyarıların dikkate alınması, Güvenlik Bilgi Formlarında yer alan bilgilerin işyerlerinde uygulanması halinde bu iki iletişim aracının çevre ve insan sağlığının korunmasında önemli katkılarının olduğu belirlenmiştir.

5.3.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarların Etiketlenmesinde Kullanılacak Tehlike Sembol Ve İşaretleri Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-4

(Turuncu zemin üzerine siyah baskı) TEHLİKE ÖZELLİĞİ İŞARETİ SEMBOLÜ (Turuncu zemin üzerine siyah baskı) PATLAYICI E OKSİTLEYİCİ O KOLAY ALEVLENİR F ÇOK KOLAY ALEVLENİR F+ TOKSİK T ÇOK TOKSİK T+ AŞINDIRICI C

Soluma ile hassaslaştırıcı Cilt teması ile hassaslaştırıcı ZARARLI Xn TAHRİŞ EDİCİ Xi HASSASLAŞTIRICI Soluma ile hassaslaştırıcı Cilt teması ile hassaslaştırıcı KANSEROJEN Kategori 1 ve 2 T Kategori 3

ÜREME SİSTEMİNE TOKSİK MUTAJEN Kategori 1 ve 2 T Kategori 3 Xn ÜREME SİSTEMİNE TOKSİK ÇEVRE İÇİN TEHLİKELİ N

5.4.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarlara İlişkin Özel Risk İbareleri Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-5

Risk İbaresi Risk İbaresinin Açık İfadesi R 1 - Kuru halde patlayıcıdır. R 2 Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında patlama riski. R 3 Şok, sürtünme, alev ve diğer tutuşturucu kaynakları ile temasında çok ciddi patlama riski. R 4 Çok hassas patlayıcı metalik bileşikler oluşturur. R 5 Isıtma patlamaya neden olabilir. R 6 Hava ile temasta veya havasız ortamda patlayıcıdır. R 7 Yangına neden olabilir. R 8 Yanıcı maddelerle temasında yangına neden olabilir. R 9 Yanıcı maddelerle karıştırıldığında patlayıcıdır. R 10 Alevlenir. R 11 Kolay alevlenir. R 12 Çok kolay alevlenir. R 14 Su ile şiddetli reaksiyon verir. R 15 Su ile temas halinde çok kolay alevlenir gazlar çıkarır.

R 16 - Oksitleyicilerle karıştığında patlayabilir. R 17 Havada kendiliğinden alevlenir. R 18 Kullanım sırasında alevlenen patlayan buhar- hava karışımı oluşturabilir. R 19 Patlayıcı peroksitler oluşabilir. R 20 Solunması halinde zararlıdır. R 21 Cilt ile temasında zararlıdır. R 22 Yutulması halinde zararlıdır. R 23 Solunması halinde toksiktir. R 24 Cilt ile temasında toksiktir. R 25 Yutulması halinde toksiktir. R 26 Solunması halinde çok toksiktir. R 27 Cilt ile temasında çok toksiktir. R 28 Yutulması halinde çok toksiktir. R 29 Su ile temasında toksik gaz çıkarır. R 30 Kullanımı sırasında kolay alevlenebilir hale gelebilir.

R 31 - Asitlerle temasında toksik gaz çıkarır. R 32 Asitlerle temasında çok toksik gaz çıkarır. R 33 Biriktirici etki tehlikesi R 34 Yanıklara neden olur. R 35 Ciddi yanıklara neden olur. R 36 Gözleri tahriş eder. R 37 Solunum sistemini tahriş eder. R 38 Cildi tahriş eder. R 39 Tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etki tehlikesi. R 40 Kanserojenik etki için sınırlı delil. R 41 Gözde ciddi hasar riski. R 42 Solunması halinde hassasiyet oluşturabilir. R 43 Cilt ile temasında hassasiyet oluşturabilir. R 44 Kapalı ortamda ısıtıldığında patlama riski. R 45 Kansere neden olabilir.

R 46 - Kalıtımsal genetik hasarlara neden olabilir. R 48 Uzun süreli maruziyette sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 49 Solunması halinde kansere neden olabilir. R 50 Sucul organizmalar için çok toksiktir. R 51 Sucul organizmalar için toksiktir. R 52 Sucul organizmalar için zararlıdır. R 53 Sucul ortamda uzun süreli olumsuz etkilere neden olabilir. R 54 Flora için toksiktir. R 55 Fauna için toksiktir. R 56 Toprak organizmaları için toksiktir.. R 57 Arılar için toksiktir. R 58 Çevrede uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 59 Ozon tabakası için tehlikelidir. R 60 Doğurganlığı azaltabilir.

R 61 - Doğmamış çocuğa zarar verebilir. R 62 Doğurganlığı azaltma olası riski. R 63 Doğmamış çocuğa zarar verme olası riski R 64 Emzirilen bebeklere zarar verebilir. R 65 Zararlı: Yutulması halinde akciğerde hasara neden olabilir. R 66 Tekrarlanan maruziyette deride kuruluğa ve çatlaklara neden olabilir. R 67 Buharları uyuşukluğa ve baş dönmesine neden olabilir. R 68 Tedavisi mümkün olmayan etki olası riski

5.5.R-İbarelerinin Kombinasyonu

Risk İbaresi Risk İbaresinin Açık İfadesi R 14 /15 - Su ile kolay alevlenir gaz oluşumuna yol açan şidetli reaksiyon R 15/29 Su ile temasında toksik ve kolay alevlenir gaz çıkarır. R 20/21 Solunduğunda ve cilt ile temasında sağlığa zararlıdır. R 20/22 Solunduğunda ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 20/21/22 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 21/22 Cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 23/24 Solunduğunda ve cilt ile temasında toksiktir. R 23/25 Solunduğunda ve yutulduğunda toksiktir. R 23/24/25 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 24/25 Cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 26/27 Solunduğunda ve cilt ile temasında çok toksiktir. R 26/28 Solunduğunda ve yutulduğunda çok toksiktir. R 26/27/28 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 27/28 Cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 36/37 Gözleri ve solunum sistemini tahriş edicidir. R 36/38 Gözleri ve cildi tahriş edicidir. R 36/37/38 Gözleri, solunum sistemini ve cildi tahriş edicidir.

Risk İbaresi Risk İbaresinin Açık İfadesi R 14 /15 - Su ile kolay alevlenir gaz oluşumuna yol açan şidetli reaksiyon R 15/29 Su ile temasında toksik ve kolay alevlenir gaz çıkarır. R 20/21 Solunduğunda ve cilt ile temasında sağlığa zararlıdır. R 20/22 Solunduğunda ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 20/21/22 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 21/22 Cilt ile temasında ve yutulduğunda sağlığa zararlıdır. R 23/24 Solunduğunda ve cilt ile temasında toksiktir. R 23/25 Solunduğunda ve yutulduğunda toksiktir. R 23/24/25 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 24/25 Cilt ile temasında ve yutulduğunda toksiktir. R 26/27 Solunduğunda ve cilt ile temasında çok toksiktir. R 26/28 Solunduğunda ve yutulduğunda çok toksiktir. R 26/27/28 Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 27/28 Cilt ile temasında ve yutulduğunda çok toksiktir. R 36/37 Gözleri ve solunum sistemini tahriş edicidir. R 36/38 Gözleri ve cildi tahriş edicidir. R 36/37/38 Gözleri, solunum sistemini ve cildi tahriş edicidir.

R 39/26/28 - Çok toksik: Solunduğunda ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilerin görülme tehlikesi. R 39/27/28 Çok toksik: Cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan R 39/26/27/28 Çok toksik: Solunduğunda, cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan çok ciddi etkilerin görülme tehlikesi. R 42/43 Solunduğunda ve cilt ile temasında hassasiyet oluşturabilir. R 48/20 Zararlı: Uzun süreli solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/21 Zararlı: Cilt ile uzun süreli temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/22 Zararlı: Uzun süreli yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/20/21 Zararlı: Uzun süre solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/20/22 Zararlı: Uzun süre solunması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar R 48/21/22 Zararlı: Uzun süreli cilt ile teması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar R 8/20/21/22 Zararlı: Uzun süreli solunması, cilt ile teması ve yutulması, halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/23 Toksik: Uzun süre solunması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/24 Toksik: Uzun süre cilt ile temasında sağlığa ciddi hasar tehlikesi.

R 48/25 - Toksik: Yutma yolu ile uzun süre maruz kalınması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/23/24 Toksik: Uzun süre solunması ve cilt ile teması halinde sağlığa ciddi R 48/23/25 Toksik: Uzun süre solunması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/24/25 Toksik: Uzun süre cilt ile teması ve yutulması halindesağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 48/23/24/25 Toksik: Uzun süre, solunması, cilt ile teması ve yutulması halinde sağlığa ciddi hasar tehlikesi. R 50/53 Sucul organizmalar için çok toksik, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 51/53 Sucul organizmalar için toksik, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 52/53 Sucul organizmalar için zararlı, sucul ortamda uzun süreli ters etkilere neden olabilir. R 68/20 Zararlı: Solunduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/21 Zararlı: Cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/22 Zararlı: Yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/20/21 Zararlı:, Solunduğunda, cilt ile temasında tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/20/22 Zararlı: Solunduğunda ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/21/22 Zararlı: Cilt ile temasında ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski. R 68/20/21/22 Zararlı: Solunduğunda, cilt ile temasında, ve yutulduğunda tedavisi mümkün olmayan etki olası riski.

5.6.Tehlikeli Madde Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik-S İbareleri Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Ek-6

Güvenlik İbaresi Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S 1 - Kilit altında muhafaza edin. S 2 Çocukların ulaşabileceği yerlerden uzak tutun. S 3 Serin yerde muhafaza edin. S 4 Yerleşim alanlarından uzak tutun. S 5 ....... içinde muhafaza edin. (Uygun sıvı üretici tarafından belirlenir) S 6 ....... içinde muhafaza edin. (İnert gaz üretici tarafından belirlenir) S 7 Kabı sıkıca kapatılmış halde muhafaza edin. S 8 Kabı kuru halde muhafaza edin. S 9 Kabı çok iyi havalandırılan ortamda muhafaza edin. S 12 Kabı tamamen kapalı olarak muhafaza etmeyin. S 13 Yiyeceklerden, içeceklerden ve hayvan yemlerinden uzak tutun. S 14 ......... 'dan uzak tutun (temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir ).

S 15 - Isıdan uzakta muhafaza edin. S 16 Tutuşturucu kaynaklardan uzakta muhafaza edin.– Sigara içmeyin. S 17 Yanıcı maddelerden uzakta muhafaza edin. S 18 Kap dikkatlice taşınmalı ve açılmalıdır. S 20 Kullanım sırasında yemeyin veya içmeyin. S 21 Kullanım sırasında sigara içmeyin. S 22 Tozlarını solumayın. S 23 Gaz / Duman / Buhar / Aerosollerini solumayın. (Uygun ifade üretici tarafından belirlenir.) S 24 Cilt ile temasından sakının. S 25 Göz ile temasından sakının. S 26 Göz ile temasında derhal bol su ile yıkayın ve doktora başvurun. S 27 Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm giysiler derhal çıkarılmalıdır. S 28 Cilt ile temasında derhal bol ...... (üretici tarafından belirlenir) ile iyice yıkayın. S 29 Kanalizasyona boşaltmayın. S 30 Bu ürüne kesinlikle su eklemeyin.

S 33 - Statik elektrik boşalımlarına karşı önlem alın. S 35 Bu madde ve kabı güvenli bir biçimde bertaraf edilmelidir. S 36 Uygun koruyucu giysi giyin. S 37 Uygun eldiven giyin. S 38 Yetersiz havalandırma şartlarında uygun solunum cihazı takın. S 39 Koruyucu gözlük / maske kullanın. S 40 Bu maddenin bulaşmış olduğu tüm eşyaları ve zemini ........ (üretici tarafından belirlenir) ile temizleyin. S 41 Patlaması ve/veya yanması halinde yayılan dumanı solumayın. S 42 Tütsüleme (fümigasyon) / püskürtme yaparken uygun solunum cihazı takın. Uygun ifade üretici tarafından belirlenir ). S 43 Alevlenmesi durumunda .......... (boşluğa yangın söndürme ekipmanının tam tipini belirtin) kullanın. Eğer su, riski artırıyorsa ‘Kesinlikle su kullanmayın’ ifadesini ekleyin. S 45 Kaza halinde veya kendinizi iyi hissetmiyorsanız hemen bir doktor başvurun (mümkünse etiketi gösterin). S 46 Yutulması halinde hemen bir doktora başvurun, kabı veya etiketi gösterin. S 47 ...... °C’yi (üretici tarafından belirlenir) aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin. S 48 ....... ile ıslatın (uygun madde üretici tarafından belirlenir). S 49 Sadece orjinal kabında muhafaza edin. S 50 ....... (üretici tarafından belirlenir) ile karıştırmayın.

S 51 - Sadece iyi havalandırılan yerlerde kulanın. S 52 Geniş yüzey alanlarında dahili kullanımı tavsiye edilmez. S 53 Maruziyetten sakının, kullanmadan önce özel kullanma talimatını elde edin. S 56 Bu maddeyi ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde bertaraf edin / ettirin. S 57 Çevreye bulaşmasından kaçınmak için uygun bir kap kullanın. S 59 Geri kazanım / yeniden kullanım hakkındaki bilgiler için üreticiye/tedarikçiye başvurun. S 60 Bu maddeyi ve kabını tehlikeli atık olarak bertaraf edin/ettirin. S 61 Çevreye salıverilmesinden kaçının. Özel kullanım talimatına/Güvenlik Bilgi Formuna başvurun. S 62 Yutulması halinde kusturmayın. Derhal ilk yardım servisine başvurun, kabı veya etiketi gösterin. S 63 Kazara solunması halinde: Kazazedeyi temiz havaya çıkarın ve dinlenmesini sağlayın. S 64 Yutulması halinde, ağzı su ile yıkayın (sadece kişinin bilinci yerinde ise).

5.7.S-İbarelerinin Kombinasyonu Güvenlik İbaresi Güvenlik İbaresinin Açık İfadesi S 1/2 - Kilit altında ve çocukların ulaşamayacağı bir yerde muhafaza edin. S 3/7 Kabı serin bir yerde ve ağzı sıkıca kapalı olarak muhafaza edin. S 3/9/14 Serin, iyi havalandırılan bir yerde ..........’dan uzakta muhafaza edin (Temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir). S3/9/14/49 Sadece orjinal kabında serin ve iyi havalandırılan bir yerde ........ 'dan. uzakta muhafaza edin (Temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir). S 3/9/49 Sadece orjinal kabında, serin ve iyi havalandırılan bir yerde muhafaza edin. S 3/14 Serin bir yerde ........ 'dan uzakta muhafaza edin (Temasından sakınılan madde üretici tarafından belirlenir). S 7/8 Kabı sıkıca kapalı halde, kuru olarak muhafaza edin. S 7/9 Kabı sıkıca kapalı halde ve iyi havalandırılan bir ortamda muhafaza edin. S 7/47 Kabı, ağzı sıkıca kapalı olarak ….°C'yi (üretici tarafından belirlenir) aşmayan sıcaklıklarda muhafaza edin. S 20/21 Kullanım sırasında yemek yemeyin, içecek ve sigara içmeyin.

S 24/25 - Göz ve cilt ile temasından sakının. S 27/28 Cilt ile teması halinde, bulaşan giysiyi hemen çıkarın ve bol miktarda .….. (üretici tarafından belirlenir) ile hemen yıkayın. S 29/35 Kanalizasyon sistemine boşaltmayın; atığını ve kabını güvenli bir biçimde bertaraf edin. S 29/56 - Kanalizasyon sistemine boşaltmayın. Atığını ve kabını tehlikeli veya özel atık toplama yerlerinde bertaraf edin. S 36/37 Uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven kullanın. S36/37/39 Uygun koruyucu giysi, koruyucu eldiven, koruyucu gözlük/maske kullanın. S 36/39 Uygun koruyucu giysi, koruyucu gözlük/maske kullanın. S 37/39 Uygun koruyucu eldiven, koruyucu gözlük/maske kullanın. S 47/49 Sadece orjinal kabında ve ........ °C'yi (üretici tarafından belirlenir) aşmayan Sıcaklıklarda muhafaza edin.

6.MALZEME GÜVENLİK BİLGİ FORMLARI (MSDS)

piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve müstahzarların 26.12.2008 Tarih ve 27092 (Mükerrer) R.G.de yayımlanarak yürürlüğü giren TEHLİKELİ MADDELER VE MÜSTAHZARLARA İLİŞKİN GÜVENLİK BİLGİ FORMLARININ HAZIRLANMASI VE DAĞITILMASI HAKKINDA YÖNETMELİK te, piyasaya arz edilen tehlikeli maddelerin ve müstahzarların insan sağlığı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere karşı etkin kontrolünü ve verimli gözetimini sağlamak üzere güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve dağıtılmasına ilişkin idari ve teknik usul ve esasları düzenlemesi amaçlanmıştır.

6.1.Güvenlik bilgi formlarının hazırlanması esasları-1 Tehlikeli olarak sınıflandırılan bir maddeyi veya müstahzarı piyasaya arz edenler güvenlik bilgi formu sağlamalıdır. Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmeliğe göre tehlikeli olarak sınıflandırılmayan, İnsan sağlığı ve çevre açısından tehlike oluşturan madde içeren; Hakkında işyerlerinde izin verilebilir maruziyet sınır değerleri bulunan bir madde içeren gaz halinde olmayan müstahzarların, tek başına konsantrasyonu ağırlıkça ≥ %1 oranında ve gaz halinde olan müstahzarların, tek başına konsantrasyonu hacimce ≥ %0,2 oranında ise güvenlik bilgi formunu sağlanmalıdır.

6.1.Güvenlik bilgi formlarının hazırlanması esasları-2 Güvenlik bilgi formu, tehlikeli maddenin veya müstahzarın ilk teslimatında ve daha sonra revize edildiğinde, ücretsiz olarak verilir. Güvenlik bilgi formunun güncellenmesi durumunda; güncellenmiş form, güncellenme tarihinin 12 ay öncesine kadar geçen sürede, tehlikeli madde veya müstahzarın verildiği kullanıcılar ile depolayana güncellenme tarihini takip eden üç ay içinde iletilir ve formda güncelleme tarihi ve kaçıncı güncelleme olduğu belirtilir. Halka ve kullanıcılara satılan tehlikeli müstahzarla birlikte, insan sağlığına yönelik gerekli koruma ve güvenlik önlemlerini almaları için yeterli bilgi sağlanıyorsa, güvenlik bilgi formunun verilmesi gerekmez. Bununla birlikte, profesyonel kullanıcılar, talep ederlerse kendilerine güvenlik bilgi formu sağlanır.

Güvenlik bilgi formu aşağıdaki öngörülen bilgileri kapsayacak şekilde hazırlanır. Madde/Müstahzar ve Şirket/İş Sahibinin Tanıtımı, Bileşimi/İçeriği Hakkında Bilgi, Tehlikelerin Tanıtımı, İlk Yardım Tedbirleri, Yangınla Mücadele Tedbirleri, Kaza Sonucu Yayılmaya Karşı Tedbirler, Elleçleme ve Depolama, Maruziyet Kontrolleri/Kişisel Korunma, Fiziksel ve Kimyasal Özellikler, Kararlılık ve Tepkime, Toksikolojik Bilgi, Ekolojik Bilgi, Bertaraf Bilgileri, Taşımacılık Bilgileri, Mevzuat Bilgileri, Diğer Bilgiler.

7.KİMYASALLARIN FİZİKSEL BİÇİMİ VE ÖRNEKLER Kimyasal bir maddenin fiziksel biçimi maddenin vücudunuza nasıl girdiğini ve bir ölçüde de yaptığı zararı etkileyebilir. Kimyasal maddeler esas olarak katı, toz, sıvı, buhar ve gaz biçimindedir.

7.1. Katılar Kimyasal zehirlenmeye yol açma ihtimaliyeti en düşük olan kimyasal maddeler katı biçimde olanlardır. Ancak katı kimyasal maddelerin bazıları deriye ya da yiyeceklerimize bulaştığında ve de bunlar yutulduğunda zehirlenmeye sebep olabilir. Katı biçimdeki kimyasalın yutulmasını önlemek için kişisel hijyen önemlidir. Katı maddelerde en büyük tehlike, bazı iş süreçlerinde daha tehlikeli biçime dönüşmesidir. Örneğin, kereste doğrandığında talaşa dönüşebilir ve solunum yoluyla vücudumuza etkileyebilir. Kaynak elektrotları çubukları dumana ve gazlara dönüşebilir. Normal durumda zararı olmayan poliüretan köpük, yandığında öldürücü gazlar çıkartabilir. Katı biçimdeki kimyasal maddeler solunabilen toksik buharlar çıkartabilir, yanıcı ve patlayıcı olabilir ve deriyi aşındırabilir. Katı kimyasal maddelerle çalışırken ve özellikle bunları daha tehlikeli biçime dönüştüren iş süreçleri sırasında etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır.

7.2. Tozlar Tozlar katıların 0,5 – 150 mikron büyüklükte olan parçacıklardır. İşyerinde normal toz formda çimento gibi toz malzemelerden ya da toksik toz oluşturan cam elyaf işlemi vb. iş süreçlerinde maruz kalınabilir. Zararlı tozların önemli tehlikesi, solunumla akciğerlere kadar gitmesi ve orada yerleşerek çeşitli hastalıklara neden olmasıdır. Sağlık için risk oluşturanları tozlar 60 mikronun altındakilerdir. Bunlarında yine büyük bir kısmı üst solunum yollarında tutulmaktadır. Sağlık için en zararlı olanları 0,5 mikron ile 5 mikron arasında olanlardır. Bunlar akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşarak, kimyasal yapılarına göre etki ederler. Göz hasarlarına da neden olabilirler Tozlar kolayca görülmeyebilir. Özel aydınlatma olmaksızın çoğu zaman küçük toz parçacıkları bulutu çıplak gözle görülmez. İşyerindeki tozun “güvenli” düzeyde tutulması için etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır. Tozlar kendisini meydana getiren maddelerin yapısına ve tozun fiziki yapısına göre adlandırılır.

7.2.1.Organik Tozlar Organik tozlar daha çok bitkisel ve hayvansal maddeler ile bazı sentetik maddelerin oluşturduğu tozlardır. Pamuk, kenevir, vb Bitkisel ve hayvansal kökenli tozlar alveollere kadar ulaştığında solunum ve salgı yolu ile akciğerlerin kendini temizleme özelliği ile atılarak elimine edilir. Sentetik bileşiklerin oluşturduğu organik tozlar için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Bunlar kendisini oluşturan sentetik maddenin özelliğine göre değişik etkiler gösterirler. Mesela TNT tozlarının alveollere kadar ulaşıp kana karışması ile vücudun damar sistemi üzerinde olumsuz etkileri olabilmektedir.

7.2.2.Anorganik Tozlar Kurşun, demir, bakır, çinko gibi metal ve kükürt, kükürt karbon(kömür) gibi ametallerin ve bunların bileşiklerinden oluşan tozlardır. Anorganik tozlar kendisini oluşturan maddenin cinsine göre değişik etkilere sahiptir.

7.2.3.Fibrojenik Tozlar Bazı maddelerin lifli yapıları vardır. Dolayısıyla bu maddeler ufalandığında tozları da bu fibrojenik (lifli) yapıyı muhafaza ederler. Bu çeşit tozlar solunduğunda, akciğerlerde fibrojenik yapı denilen şişlikler oluştururlar. Özellikle tozu oluşturan maddenin kimyasal özelliği bu yapının oluşmasında etkendir. Silis, asbest, talk, magnezyum bu tür lifli yapıya sahip olan maddelerdir. Bu maddeler silikozis, asbestoz, talkoz, aliminoz adı ile anılan hastalıklara sebep olurlar.

7.2.3.1.Asbest Asbest, çeşitli silikat minerallerinin milyonlarca yıl önce yüksek basınç, sıcaklık ve kimyasal etkilere maruz kalması sonucunda oluşturduğu kristalize bir grup minerale verilen isimdir. Asbest mineralleri silisyum, oksijen, hidrojen ve çeşitli metallerden oluşur. Dünyanın en zengin asbest yataklarına sahip ülkeler Güney Afrika, Kanada ve Rusya’dır. Türkiye’deki mevcut asbest yataklarından asbest çıkarılması yürürlükteki mevzuat hükümleri gereğince yasaklanmıştır. Genel Özellikleri Isıya dayanıklıdır. Yüksek gerilme direncine sahiptir. Isı ve elektrik iletkenliği çok düşüktür. Kimyasallara karşı dayanıklıdır. Sürtünme ve aşınmaya karşı dayanıklıdır. Çeşitli maddelerle birlikte kolay şekillenebilir

Kanserojen tozlar Asbest, arsenik ve bileşikleri, berilyum kromatlar, nikel ve bileşiklerinin tozları çeşitli özellikleri sebebi ile kansere yol açan tozlardır. Kişinin beslenme alışkanlığı, yaşama şekli, çevresel etkiler bu tozların kanserin oluşmasında önemli olan etkenlerdir.

Radyoaktif Tozlar Uranyum, toryum, zirkonyum ve seryum gibi radyoaktif maddelerin bileşiklerinin oluşturduğu tozlardır. Bunların yaymış olduğu iyonize ışınlar insan vücudundaki dokularda hasara ve bazı ur oluşumlarına neden olurlar.

Allerjik Tozlar Allerjik tozların etkileri kişilere göre değişiktir. Özellikle duyarlı bünyelerde çeşitli alerjik reaksiyonlara yol açan tozlardır. Çeşitli çiçek tozları bünyelerde bahar allerjisi tabir edilen etkilere sebep olur. Bunun dışında, özellikle kapalı rutubetli ve sıcak ortamlardaki bakterileri tahıl tozları, sentetik maddeler, ateş, astım, dermatitler, kızarmalar ve benzeri allerjilere yol açarlar.

İnert Tozlar Kömür, demir tozları, baryum ve magnezyum bileşiklerinin tozlan, kireçtaşı, mermer, alçı tozları bu tip tozlardır. Bu tozlar vücutta birikirler ancak herhangi bir fibrojenik ve toksik etkileri olmaz. Vücudun temizleme gücü savunma mekanizmasını aşmadıkça problem oluşturmazlar.

7.3.Sıvılar Asitler ve çözücüler gibi birçok tehlikeli madde, normal ısıda sıvı halinde bulunmaktadır. Birçok sıvı kimyasal solunabilen ve kimyasal maddenin türüne bağlı olarak son derece toksik olabilen buharlar çıkartır. Sıvı kimyasallar deri yoluyla absorbe olabilir. Bazı sıvı kimyasallar deride ani tahribata sebep olabildiği gibi bazı sıvılar ise deriden geçerek doğrudan doğruya kana karışabilir ve vücudun çeşitli bölgelerine ulaşarak hedef organlarda tahribata oluşturabilir. Soluma, deri ve göz tahribatı maruziyetini önlemek yada azaltmak için sıvı kimyasallarla çalışırken etkili kontrol önlemleri uygulanmalıdır

7.4. Buharlar Buhar standart normal şartlarda sıvıların gaz formudur. Buharlar havada asılı kalan çok küçük sıvı parçacıklardır. Sıvı kimyasalların çoğu oda sıcaklığında buharlaşır, yani buhar olarak havada kalır. Havada asılı olan minik çok küçük sıvı damlacıklarına sis denir. Bazı kimyasal maddelerin buharları gözleri ve deriyi tahriş edebilir. Bazı toksik maddelerin buharlarının solunması sağlık üzerinde çeşitli ciddi sorunlar yaratabilir. Buharlar parlayıcı ya da patlayıcı olabilir. Yangından ya da patlamadan kaçınmak için buharlaşan kimyasalları kıvılcımlardan, ateşleme kaynaklarından ya da uyuşmayan kimyasal madde kaynaklarından uzak tutmak önemlidir. İşçilerin sıvı, katı ya da diğer biçimlerdeki kimyasal maddelerden çıkan buharlara maruz kalmasını önleyecek kontrol önlemleri uygulanmalıdır.

7.5. Gazlar Bazı kimyasal maddeler normal sıcaklık gaz halindedir. Ancak, sıvı veya katı şeklinde bazı kimyasal ısıtma ile gazlar haline gelirler. Bazı gazlar kolayca kendi renk veya kokularıyla algılanabildikleri gibi bazı gazların kokuları algılanamaz veya görülemez bunlar ancak gaz algılama cihazları ile tespit edilebilir. Gazlar genellikle solunum yolu ile vücuda tesir ederler. Bazı gazlar hemen tahriş edici etkileri görülebilir. Ancak bazı gazların sağlık etkileri fark edilene kadar çok ciddi hasarlar oluşabilir. Gazlar yanıcı ve patlayıcı olabilir. Bu tür gazlarla çalışmalarda ex-proof ekipman ve teçhizatla çalışılmalı ve gerekli önlemler alınmalıdır. İşçiler etkili kontrol önlemleri ile kimyasal gazların potansiyel zararlı etkilerinden korunmalıdır.

7.5.1.Basit Boğucu Gazlar Normal şartlarda kimyasal olarak boğucu değildirler. Ancak ortamda çok yoğun bulunmaları durumunda havadaki oksijenin yerini alarak oksijenin daha az solunmasına sebep olduklarından, oksijen yetersizliği sebebi ile boğulmalara sebep olabilirler. Bazıları, özellikle petrol türevi olanlar hafif narkotiktir. Karbondioksit, metan, etan, propan, hidrojen vb. yaygın olarak kullanılan basit boğuculardır.

KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI

Kimyasalların sağlık zararları vücuda üç yoldan girerek oluşur. Solunum Absorbsiyon (deri veya gözlerden absorbe edilerek) Sindirim (yiyerek, içerek)

Solunum yolu ile insan sağlığını etkileyen kimyasal maddeler vücuda; Gaz-buhar Sıvı Toz halinden biri olarak girerler. Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. Bu yolla bu maddelerin etki alanı içinde bulunan işçiler pek çok kaynaktan ortaya çıkan kimyasal karışımlara maruz kalabilirler.

8.2.2.Deri ve gözlerden absorbsiyon yolu Deriden emilme solumadan sonra en çok mesleki maruziyetin meydana geldiği yoldur. Özel önlem alınmamış ve uyarı bulunmayan bazı kimyasallara dokunulması veya bu maddelerle koruyucusuz çalışılması, işçilerin pek çok kimyasalın zararlı miktarlarına deri yolu ile maruz kalma riskini ortaya çıkarır. Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslanırsa deriden emilebilir. Bazı kimyasallar hiçbir etki uyandırmadan deriden geçebilir. Deride tahrişe neden olan sodyum hidroksit (NaOH), Hidroklorik asit (HCl), sülfürik asit (H2SO4) vb aşındırıcı maddelerin aksine herhangi bir tahriş hissedilmez. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir. Toluen, seyreltik soda vb. maddeler tarafından derinin koruyucu dış tabakası zarar görebilir ve bu durumda benzen, anilin, fenol gibi başka kimyasallar da deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler.

8.2.3.Sindirim yolu Solunan havada bulunan tozların yutulması, kimyasal bulaşmış ellerin temizlenmeden yemek yenilmesi, sigara içilmesi veya yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir. Yukarıda belirtilen üç yolla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. Bütün bu yollarla vücuda giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden olurlar.

8.3.Hedef Organlar Kimyasallar vücuda girdikleri zaman lokal veya sistemik etkilere sebep olabilirler. Kimyasallar eğer kan dolaşımına geçer ve böylece vücudun tüm kısımlarına dağılırlarsa sistemik etkilere neden olurlar. Ancak kimyasalların toksik etkileri, tüm organlarda aynı değildir. Genellikle 1-2 organı etkilerler. Kimyasalların toksik etkilerini gösterdikleri bu organlar hedef organ olarak tanımlanır. Deri, merkezi sinir sistemi, kan dolaşım sistemi, karaciğer, böbrek, akciğer, kas ve kemik iliği en fazla hedef alınan organlardır.

8.3.1.Deri Vücuttaki en geniş organdır. 1.5-2 m² alan kaplar ve vücuda koruyucu örtü sağlar. Bir çok kimyasal vücuda deriden girerek kan dolaşımına etki eder. Egzama, tahriş, iltihaplanma işe bağlı en önemli deri hastalıklarıdır. Bu hastalıklar kimyasal ile temas etme sonucu oluşan alerjik veya alerjik olmayan reaksiyonlar ile olabilir. Çok çeşitli renklendirici boyalar, metaller, nikel, krom, kobalt ve tuzları, organik ve metalik civa bileşikleri, bir çok akrilik monomerleri ve lastik katkı maddeleri deride hasar meydana getiren maddelerdir. Ayrıca nem ve ısı da kimi deri hastalıklarının oluşmasını etkiler

8.3.2.Akciğer: Toz, metal dumanı, çözeltilerin buharı ve aşındırıcı gazların ilk etkiledikleri organ akciğerdir. Formaldehit, kükürtdioksit, azotdioksit ve asit mistlerinin solunması akciğerleri tahriş ederek yaralar oluşturur ve solunum kapasitesini düşürür. Pek çok madde akciğerlerde allerjik reaksiyonlara neden olur. Örneğin, poliuretan plastiklerin üretiminde kullanılan toluendiososiyanat (TDI) ve yine karbomatlı insektisitlerin üretiminde kullanılan metilisosiyanat (MIC) gibi bazı maddeler alerjik reaksiyonlara neden olabilir. Akciğerlerde alerjik reaksiyonlar bakteri ve mantara solunum yolu ile temasla da oluşabilir. Örneğin çiftçi akciğeri denilen hastalık, kuru saman veya şeker kamışına temastan dolayı gelişen bir olaydır. Ayrıca pek çok kimyasalın solunabilir parçacıkları, solunduğu zaman akciğerlerde birikir ve pnömokonyoz denilen hastalıklara sebep olur.

8.3.3.Merkezi Sinir Sistemi Merkezi sinir sistemi organik çözücülerin tehlikeli etkilerine duyarlıdır. Bu çözücülerin pek çoğu birçok etkisinin yanında narkotik etkiye sebep olur, örneğin toluen, triklor etilen bağımlılık yapabilir, hekzan merkezi sinir sistemi felçlerine neden olabilir. Ayrıca kurşun, civa, mangan gibi ağır metallerde sinir sistemine etki eder. Malation, Paration gibi organofosforlu insektisitler de sinir sistemini etkileyerek paraliz (felç) lere neden olur.

8.3.4.Kan Dolaşım Sistemi Çözücülerin zıt etkilerine hedeftir. Bilindiği gibi kan hücreleri kemik iliğinde oluşur. Benzen kemik iliğine etki ederek lenfosit hücrelerde mutasyona neden olur. Kurşun (Pb) ve bileşikleri de kan problemlerine neden olan kimyasallara klasik bir örnektir. Kurşun (Pb) eğer kana geçerse, eritrositlerde bulunan enzim aktivitelerini inhibe ederek kronik kurşun Pb zehirlenmesine neden olur. Ancak bazı kimyasalların yoğunlaştığı organ ile toksik etkisini gösterdiği organ farklı olabilir. Örneğin klorlu hidrokarbon yapısındaki DDT, Aldrin, Dieldrin, Lindan gibi insektisitler lipitte çözünen maddeler olduğundan doğal olarak yağ dokusunda birikirler. Ancak toksik etkilerini kanda gösterirler. Bu nedenle vücuttaki yağ oranı fazla olan kişilerde daha yüksek konsantrasyonda biriken bu maddeler enerji ihtiyacı halinde yağın kullanılması sırasında kana geçerek şiddetli toksik etkileri ortaya çıkar.

8.3.5.Karaciğer Karaciğer kandaki istenmeyen maddeleri parçalayan ve arıtma görevi gören bir organdır. Karaciğer bozukluklarının belirtileri ancak çok ciddi hastalıklarda ortaya çıkar. Aflatoxin gibi doğal kaynaklı kimyasallar ile karbontetraklorür (CCl4), kloroform, vinilklorür vb. çözücüler, karbon sülfür, poliklorlubifeniller karaciğer için çok büyük tehlike oluşturan belli başlı kimyasallardır.

8.3.6.Böbrek Vücudun boşaltım sisteminin bir bölümüdür. Vücudun çeşitli organlarında dolaşmış olan kandaki atık maddelerin dışarı atılmasını sağlar. Ayrıca vücudun elektrolit dengesi ve kandaki asit seviyesini ayarlar. Karbontetraklorür (CCl4) böbreklerin fonksiyonunu bozan ve tahriş eden en zararlı kimyasallardan biridir. Ayrıca böbreğe zarar veren maddelerin başında Civa (Hg), kadmiyum (Cd), Krom (Cr), Demir (Fe), Altın (Au) gibi ağır metaller gelmektedir.

9.KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI

Bütün sanayi kuruluşlarında olduğu gibi kimyasallarla yapılan çalışmalarda, kuruluş öncesinde kuruluşun planlanması ve projelendirilmesi gereklidir. Kuruluş aşamasında 1) Yer seçimi, 2) Çevre ve iş sağlığı güvenliği, 3) Arsa büyüklüğü, 4) Alt yapı tesisleri, 5) Meteorolojik etkenler Göz önünde bulundurularak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yapılması gereken tesisin kuruluş aşamasında başlatılmalıdır. Tesisin projelendirme aşamasında 1) Üretim Teknolojisi 2) Makinaların Seçimi

Yapılırken iş sağlığı ve güvenliği önlemleri göz önünde bulundurulmalıdır. Kuruluş sonrası 1) İşletme Sırasında, 2) Depolamada, 3) Proseste, 4) Kullanımda, 5) Bakım ve Onarımda iş sağlığı güvenliğine ilişkin önlemler, tasarım ve binalarda alınması gerekli önlemler, çalışma sistemi, kişisel koruyucular, çalışanların eğitimi, acil durum planlaması yapılmalıdır.

9.1.3.Kimyasalların zararlarının önlenmesi Kimyasalların zararlarını aşağıdaki usullerle önleme yollarını aramalıdır: a) Kimyasalın kullanımının durdurulması, b) Az zararlı kimyasal veya aynı kimyasalın daha az zararlı şekli ile değiştirilmesi (İkame edilenin risklerinin de göz önünde bulundurulması gerekir), c) Alternatif teknoloji kullanımı, Bu yöntemlerin hiçbirinin geçerli olmadığı hallerde zararlı kimyasalların, kontrol tedbirleri ile kullanılması gereklidir.

9.1.4.Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri-1 Sağlığa zararlı kimyasallardan çalışanların korunması için kontrol tedbirleri aşağıdakilerden herhangi birinin beraber uygulanması ile sağlanabilir. a) İyi bir tasarım iyi bir tesisat; 1. Kapalı sistem çalışma, 2. Tehlikeli işlemin ve prosesin diğer proseslerden ve operatörlerden ayrılması, 3. Tehlikeli tozların, dumanların vs. oluşumunu en aza indiren çalışma yöntemleri veya proseslerin kullanımı, 4. Yarı kapalı ve yerel havalandırma, 5. Yerel havalandırma, 6. Yeterli genel havalandırma

9.1.4.Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri-2 b)Çalışma yöntemleri ve uygulamaları; 1. Maruz kalan işçi sayısını azaltmak, tehlikeli bölgeye girişleri önlemek, 2. Çalışanların maruziyet sürelerini azaltmak, 3. Kirlenmiş yüzeylerin, duvarların vb. düzenli temizlenmesi, 4. Mühendislik hizmetlerinin kullanımı ve gerekli bakım onarımın yapılması 5.Güvenli depolama ve bertaraf etme yollarının sağlanması,

9.1.4.Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri-3 c) Kişisel koruyucu kullanılması; 1.Yukarıdaki önlemlerin yeterli olmadığı durumlarda uygun kişisel koruyucular ile tehlikeye maruziyetin yok edilmesi veya en aza indirilmesi, Kişisel koruyucu tehlike ile çalışan arasında bariyer görevi vardır, tehlikeyi ortadan kaldırmaz, bu nedenle kişisel koruyucu kullanılması en son önlem olarak değerlendirilmelidir.

9.1.4.Çalışanların Korunması için kontrol tedbirleri-5 d)Diğer önlemler 1. İşyerinde yeme, içmenin (sigara içme ve sakız çiğnemenin vb.) yasaklanması, 2. Uygun yıkanma, soyunma, giyinme yerlerinin ve kirlenmiş elbiselerin temizlenme imkanlarının sağlanması, 3. İşaretlerin, ikazların kullanılması, 4. Acil durumlar için yeterli düzenlemelerin yapılması.

a) uygun tasarım ve tesisat; 9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri-1 Çalışanların parlayıcı, patlayıcı ve reaktif kimyasalların zararlarından korunması için aşağıdaki önlemler alınmalıdır. a) uygun tasarım ve tesisat; 1. Ateş kaynağının kontrolü veya yok edilmesi, 2. Parlayıcı kimyasalların kullanıldığı proseslerin, - Diğer proseslerden, - Parlayıcı kimyasalların depolarından, - Kontrol edilmesi mümkün olmayan veya yetersiz kalan sınırlar ve alanlardan, - Ateş kaynaklarından tecrit edilmesi, 3. Yangın söndürme ve ihbar sistemleri ve mümkünse otomatik söndürme ve ihbar sistemi bulunması, 4. Basınç artışının ölçülmesi ve patlamaların önlenmesi için otomatik gaz basıncı ölçme ve emniyet ventillerinin kullanılması. 6. Statik elektrikle ilgili güvenlik önlemlerinin alınması 7.Elektrik ve aydınlatmanın Ex-proof tesisat olması

9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri-2 b) Güvenli çalışma sistemleri ve uygulamaları; 1. Mühendislik kontrol yöntemlerinin uygulanması ve uygun bakımın yapılması, 2. İşyerindeki kimyasalların miktarının en aza indirilmesi, 3. Binalarda kullanılan kimyasalın miktarının en aza indirilmesi, 4. Depolama ve normal proseslerin ayrı bölümlerde olması, 5. Yan yana bulunamayacak kimyasalların ayrılması, 6. Çalışan sayısının azaltılması, 7. Sıçrama ve dökülmelerin hemen temizlenmesi için düzenlemeler yapılması, 8. Kimyasalların güvenli olarak atılması için düzenlemeler yapılması, 9. Uygun araç gerecin kullanılması (örneğin; kıvılcım çıkarmaz aletlerin kullanımı gibi), 10. Otomatik sistemlerin kalibrasyon ve periyodik bakımlarının yapılması 11. Uygun işaret ve ikazların kullanılması.

c) Kişisel Koruyucular; 9.1.5.Parlayıcı, Patlayıcı, Çok reaktif Kimyasalların Kontrol önlemleri-3 c) Kişisel Koruyucular; 1. Ciddi yanıklardan koruyacak, statik elektriğin oluşumunu önleyecek antistatik iş elbisesi, gözlük, siperlik, eldiven, ayakkabı verilmesi, d) Acil durumlar için yeterli hazırlıkların yapılması. Ayrıca, kaçış yollarının bulunması, yangın söndürme ekipleri, yangın alarm sistemleri ye işyerinin kolayca boşaltılabilmesine yönelik önlemler bu tür kimyasalların kullanıldığı yerlerde göz önünde bulundurulacak hususlardır.

9.1.6.Tehlikeli Kimyasalların Depolanmasında Alınacak Önlemler-1 Kimyasal maddeler elleçlenirken, depolanırken maddelerin yapısal tehlikeleri nedeniyle son derece dikkatli olunmalı ve mevcut kurallara harfiyen uyulmalıdır. Kimyasal maddelerin yapısal tehlikeleri yanı sıra birbirleriyle uyumsuzlukları da söz konusudur. Bu uyumsuzluklar nedeniyle bazen çok şiddetli reaksiyonlar ve kazalar meydana gelebilir. Kimyasalların sıvı katı ve gaz halindeki formları dökme şeklinde tanklarda depolandığı gibi ambalajlanmış kimyasallar açık alan veya kapalı binalar depolanmaktadır. Ambalajlanmış kimyasal maddelerin bir arada karışık olarak depolanması da son derece dikkat edilmesi gereken bir husustur.

9.1.6.Tehlikeli Kimyasalların Depolanmasında Alınacak Önlemler-2 İşletmelerde kimyasal maddeler çeşitli şekillerde depolanır. Depo binalarında kapalı şekilde, Açıkta yer üstünde, Yeraltı tanklarında, Yerüstü tanklarında, Kısmen yer üstünde Basınçlı kap ve tanklarda Tehlikeli kimyasallar özelliklerine göre güvenliği sağlayacak şekilde depolanmalıdır.

9.1.6.Tehlikeli Kimyasalların Depolanmasında Alınacak Önlemler-3 Ülkemizde henüz, ambalajlanmış kimyasal maddelerin bir arada depolanması yöntem ve kurallarını belirleyen bir mevzuat olmamasına rağmen kimyasal maddelerin depolama koşullarını belirleyen aşağıdaki pek çok mevzuat ve standart mevcuttur. 1. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük, 2. Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, 3. Sıvılaştırılmış Petrol Gazlarının (LPG)- Depolama Kuralları - TS 1446 4. Gaz Oksitleyici Maddelerin Depolanması (oksitleyici gaz maddelerin depolanması)– TS 11369

Yerel (Lokal) havalandırma olarak ikiye ayrılabilir. Havalandırma sistemlerinin amacı kontamine olmuş havayı işyerinde çalışanlara zarar vermesini önleyecek şekilde uzaklaştırmaktır. Havalandırma sistemleri Genel havalandırma Yerel (Lokal) havalandırma olarak ikiye ayrılabilir. Bu havalandırma sistemleri doğal veya cebri çekişli olabilir. Doğal havalandırma, soğuk havanın sıcak havanın yerini alması ilkesine dayanır. Cebri çekişli havalandırma ise mekanik olarak bir fan vasıtasıyla zorla hava akımı yaratarak havanın yer değiştirme ilkesine dayanır ve emici, basıcı veya kombine sistemler olarak dizayn edilebilirler.

10.KİMYASALLARIN KULLANIMINDA SORUMLULUK Ülkemizin onaylamadığı Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) 170 sayılı sözleşmesinde kimyasalların kullanımında sorumluluklar belirlenmiştir. Kimyasallardan kaynaklanan hastalık ve yaralanmaların önlenmesi veya azaltılması için aşağıdaki kriterleri önermiştir. a) Tüm kimyasalların tehlikeleri değerlendirilmelidir. b) Kimyasalların temin edildikleri yerlerden kimyasallar hakkında tüm bilgilerin alınması ve ona göre koruyucu önlem programlarının geliştirmesi sağlanmalıdır. c) Kimyasalların güvenli kullanım prensip ve programlarının yerleştirilmesi sağlanmalıdır. Türkiye’nin onayladığı “İş Sağlığı Hizmetlerine İlişkin 161 Sayılı ILO Sözleşmesi”nde devletin ve işverenlerin sorumluluk ilkeleri belirlenmiştir. ILO’nun 170 sayılı kimyasalların kullanımı ile ilgili sözleşmesinde ise kimyasalların kullanımında sorumluluklar belirlenmektedir.

10.1.Devletin Sorumluluğu Ülkede İş Sağlığı ve Güvenliği’nden sorumlu yetkili makam, ülke şartlarını ve kanunlarını göz önüne alarak işçi ve işveren kuruluşlarına danışmak suretiyle “KİMYASALLARIN GÜVENLİ KULLANIMI” konusunda uygun bir ulusal politika geliştirerek, uygulamalı ve periyodik olarak gözden geçirilmelidir

10.2.Kimyasalı Temin Edenin Sorumluluğu: Üretici, ithalatçı, dağıtıcı vb. kimyasalı temin edenler sınıflandırma, işaretleme, etiketleme, güvenlik veri belgelerini temin edip kullanıcıya vermelidir. Ayrıca güvenlikle ilgili yeni bilgiler ortaya çıktıkça bu duruma göre yeni etiket ve veri belgeleri hazırlamalıdır. Henüz, sınıflandırılmamış bir kimyasal ile ilgili elde edilebilen tüm bilgiler kimyasalı temin eden tarafından sağlanıp kullanıcıya verilmelidir.

10.3.Kimyasalı İhraç Edenin Sorumluluğu Kimyasalı İhraç eden ülke, kendi ülkesinde kullanımı sağlık ve güvenlik gerekçesiyle yasaklanmışsa, ithal eden ülkeye buna ilişkin bilgileri vermelidir.

10.4.İşverenin Sorumluluğu-1 İşveren, kullanılan tüm kimyasallar ile ilgili etiketleme, işaretleme, kimyasal güvenlik veri belgeleri gibi güvenlik bilgilerini eksiksiz temin edip işçiler veya temsilcilerinin bu bilgilere ulaşmasını sağlamalıdır. İşverenler; çalışanların tehlikeli kimyasallara maruziyetlerini, ulusal yasalar veya uluslar arası standartlarca belirlenen maruziyet limitlerinin altında olmasını sağlamalıdır. Ayrıca, işveren, işyerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin değerlendirmesini yapmalı ve uygun yöntemlerle çalışanları korumalıdır.

10.4.İşverenin Sorumluluğu-2 İşveren, aşağıdaki kriterlere göre işyerinde kimyasalların kullanımından doğabilecek risklerin değerlendirmesini yapacak, buna göre uygun yöntemlerle çalışanları koruyacaktır. Riski yok eden veya en aza indiren kimyasalların seçimi, teknolojinin seçimi, çalışma sistemlerinin benimsenmesi Yeterli mühendislik kontrol yöntemlerinin kullanılması, Yeterli mesleki hijyen kurallarının benimsenmesi , Yukarıdaki hususların uygulanmasının yeterli olmadığı, hallerde çalışanlara hiç bir maliyet yüklemeden koruyucu malzeme ve giysilerin verilmesi, gibi

10.4.İşverenin Sorumluluğu-3 Ayrıca işverenler; olabildiğince az sayıda çalışanın olabildiğince düşük miktarda kimyasala maruz kalmasını sağlayacak, ilk yardım ve acil durumlarla ilgili önlemler alacaklardır. Risk değerlendirmesi yapılırken hangi kimyasalların kullanıldığı ve ne gibi tehlikeler içerdiği aşağıdaki şekilde belirlenmelidir. Akut veya kronik etkisi, solunum, deri, sindirim yollarından hangisi ile vücuda girdiği, Deri veya göze temas ettiğinde yaralanma veya sağlığa zarar verip vermediği, Kimyasalın fiziksel özelliği veya kimyasal reaktifliğinden dolayı patlama, yangın veya diğer olaylardan meydana gelebilecek zarar.

10.4.İşverenin Sorumluluğu-4 Bu belirlemelerin yanı sıra aşağıdaki durumlarda belirlenmelidir. İşyerindeki kimyasalın miktarı, Çalışma ve proses şartları, Kimyasalın üretimi, işlenmesi, depolanması, taşınması, atılması ve yok edilmesi gibi hangi işlemlerin yapıldığı, Yüksek ısı ve basınçta kullanıldığında tehlikenin daha fazla olup olmadığı, Kontrol tedbirlerinin başarısız olması durumunda sonucun neler olacağı, gibi.

10.4.İşverenin Sorumluluğu-5 Tehlike değerlendirmesinde kimyasaldan doğacak tehlikenin ortadan kaldırılmasında; Kimyasalın kullanımının durdurulması, Daha az zararlı ile değiştirilmesi veya aynı kimyasalın daha az zararlı formunun kullanılması, Alternatif teknolojiler kullanılarak yok edilip edilemeyeceği de hesaba katılmalıdır. İstenmeyen zararlı kimyasallar ve onların artığını içeren boşalmış kaplar ulusal yasalara göre çevreye zarar vermeyecek veya en az zarar verecek şekilde işlemden geçirilmeli veya atılmalıdır.

10.4.İşverenin Sorumluluğu-6 İşverenler bilgilendirme ve eğitim konusunda aşağıdaki hususları yerine getirmelidir: İşyerinde kullanılan kimyasallara maruziyetin zararları hakkında, çalışanları bilgilendirilmesi, Kimyasal güvenlik veri belgelerinde ve etiketlerdeki bilgilerin nasıl değerlendirileceği ve kullanılacağı konusunda çalışanları eğitilmesi, Çalışanlar için kimyasal veri belgeleri ve işyerine özel bilgiler esas alınarak yazılı talimatlar hazırlanması, Çalışanların kimyasalların güvenli kullanımı konusunda izlenecek yollara ilişkin sürekli eğitime tabi tutulması, Ayrıca işverenler, kimyasalların güvenli kullanımında sorumluluklarını yerine getirirken işyeri hekimi, çalışanlar veya onların temsilcileri ile olabildiğince yakın işbirliği içinde olmaları

10.5.Çalışanların Sorumluluğu Çalışanların ve temsilcilerinin hakları söyle sıralanabilir; (1) Çalışanlar, kimyasalların kullanımından doğacak ani ve ciddi bir tehlikenin varlığına inanırlarsa hemen ustabaşına haber vererek oradan uzaklaşma hakkına sahip olacaktır. (2) Çalışanlar uzaklaşma hakkını kullanmaları nedeniyle haksız işlemlere maruz kalmayacaklardır. Çalışanlar ve onların temsilcileri; a) İşyerinde kullanılan kimyasalın ne olduğu, zararlı özellikleri, alınan önleyici tedbirler ve verilen eğitim hakkındaki bilgileri, b) Etiket ve işaretlemelerin içerdiği bilgileri, c) Kimyasal güvenlik veri belgelerini, ve gerekli diğer bilgileri alma hakkına sahiptirler.

11.YASAL DÜZENLEMELER

Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: 26.12.2003/25328 Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Asbestle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik

Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: 26.12.2003/25328 Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük Resmi Gazete: 24.12.1973/14752 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayısı :27 Ağustos 1995/ 22387

Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete Tarih ve Sayı: 26/12/2008/ 27092 (mükerrer) Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik, Resmi Gazete Tarih Ve Sayı: 19/12/2007 / 26735 değişiklik 09/09/ 2009 / 27344 Tehlikeli Maddeler Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların Ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına Ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik te

Kaynaklar http://www.csgb.gov.tr/csgbPortal/csgb.portal?page=mevzuat&id=2 www.farmasotikkimya.ege.edu.tr/LGIY.htm http://web.firat.edu.tr/futdam/dersslaytlari www.isguv.com/ http://www.agri.ankara.edu.tr/ www.laboratuvarguvenligi.com/ http://www.mm.anadolu.edu.tr/kimya/Bolum_Web/LGK.pdf www.orlab. com.tr Hakan Polat kimyasal risk etmenleri tuisag.com/wp-content/uploads/2014/12/Kimyasal-Risk-Etmenleri Çevre, Sağlık ve çalışma bakanlığının konuyla ilgili mevzuatları