İSTATİSTİK Yrd. Doç. Dr. Zeynep ÖZTÜRK Artvin Çoruh Üniversitesi

İÇİNDEKİLER 1.Bölüm 2. Bölüm 3.Bölüm 4. Bölüm

1. BÖLÜM İSTATİSTİK DERSİ

Öğrenme Amaçlarımız Sosyal Bilimler için istatistiğin rolünü anlamak. Karar verme için veri toplama ve veriyi nasıl kullanılacağını öğrenmek. Verinin analizi için ne tür metotlar kullanacağına karar vermek. Veri hakkında yorumlamada bulunabilmek. SPSS programını kullanabilmek.

Gerekli Araç ve Gereçler Casio FX-82MS 10+2 Hane Bilimsel Fonksiyonlu Hesap Makinesi veya herhangi bir çok fonksiyonlu hesap makinesi Laptop SPSS İstatistik Paket Programı

Kaynaklar Sosyal Bilimler için İstatistik SPSS Uygulamalı Yazar(lar) : Yaşar Baykul Cem Oktay Güzeller  Yayınevi: Pegem Akademi Yayıncılık

2.BÖLÜM İSTATİSTİK KAVRAMI

İstatistik Nedir? 1.İstatistik; veri olarak ifade edilir. Sayılabilen her bilgidir denilebilir. Sokaktaki adam bir istatistikten söz ederken, bir durumu betimleyen bir sayıyı kasteder. İstanbul’da bir günde meydana gelen trafik kazalarının ortalama sayısı işte bu anlamda bir istatistiktir. Mart 1990’da Türk Ordusundaki asker sayısı bir başka istatistiktir. Bir istatistik şu veya bu şeyin sayısal durumunu betimler.

2.İstatistik; verilerin toplanması, düzenlenmesi, analiz edilmesi ve yorumlanmasına olanak sağlayan bir bilim dalıdır. Veri bilimi ya da verilerin dili

İstatistik; Ne kadar? Ne zaman? Nerede? Nasıl? Kaç tane? Hangi oranda? sorularına yanıt arar.

İstatistiğin Amacı Tek başlarına bir anlam ifade etmeyen sayısal bilgileri düzenlemek, özetlemek, kendine has yöntemlerle verileri tablo, grafik ve şekillerle göstermek

İstatistiğin Uygulama Alanları Çağımızda sayısal bilgi toplanabilen her araştırma alanında istatistik yöntemler kullanılır: Toplumsal olayların gelişimi, davranış psikolojisi, otomatik üretim süreçleri, bilgisayarlar gibi büyük  teknik sistemlerinin yönetimi, jeolojik süreçler, gazlardaki karmaşık olgular, sinir sisteminin işlevleri, beynin yansıtıcı ve yönlendirici çalışmaları istatistik yöntemlere başvurulmadan incelenemezler. Biyoloji, antropoloji, sosyoloji, psikoloji, iktisat, işletme, tıp, kuantum fiziği, biyolojik vb…. özetle tüm bilim dalları, yöntem kuruluşları, teknoloji, iş ve piyasa araştırmalarında istatistikten yararlanılır.

Günümüzde hükümetler politikalarını formüle etmek ve aldıkları kararları desteklemek, politikacılarda halkı ikna etmek için istatistikleri temel almaktadır. Tıbbı araştırmalarda hastaların teşhisinde ve yeni ilaçların yan etkilerinin ortaya konulmasında istatistiksel teknikler kullanılmaktadır. Ekonomi, işletme ve kamu yönetiminde istatistiğin kullanılması son yarım yüzyıl içinde olağan üstü bir gelişme göstermiştir. İstatistiksel yöntem sosyal bilimlerin bütün dallarında hemen hemen tek pratik çalışma aracı durumundadır.

İstatistik kavramların anlaşılması ve istatistiksel yöntemlerin uygulanması bir çok çalışma alanı için yaşamsal önem taşımaktadır. İstatistiği neden öğreniyoruz? Bu ders niye var? gibi benzeri soruların yanıtını umarım ki bununla beraber yanıt bulmuşsunuzdur.

İstatistiğin diğer bölümlerle olan ilişkilerinden doğan kavramlar şu şekilde gösterilebilir: Ekonomi+İstatistik = Ekonometri, Psikoloji+İstatistik = Psikometri , Tıp+İstatistik = Biyoistatistik , Sosyoloji+İstatistik = Sosyometri, Tarih+İstatistik=Kliometri.

3. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR

Araştırma İlgilenilen konuya ilişkin sorunların saptanması, çözüm yollarının planlanması, uygulamaya konulması ve sonuçlarının değerlendirilmesine yönelik yapılan çalışmalardır.

Birim ve Anakütle Veri topladığınız özne, nesne, kurum veya olay Birimdir (unit). Üzerinde araştırma yapılacak tüm birimlerden oluşan kümeye Anakütle (Kitle Yığın-Evren-Popülasyon-Toplum)(population) denir.

ACU nün geçen yılki mezunları, Mastercard sahibi olan bütün kişiler, Hopa İİBF öğrencileri, Hopa deniz kirliliğinin su ürünleri üzerindeki etkisi konulu bir araştırmada Kitle: Hopa denizindeki tüm su ürünleri Birim: Su ürünleri Sizin Örneğiniz?

Örneklem ve Örnekleme Kitlenin özelliklerini taşıyan, kitlenin küçük bir parçası ya da alt kümesine örneklem denir. Örneklem (sample) seçme işlemine örnekleme (sampling) denir.

Örneklemin Günlük yaşantıda kullanımı Bir ev hanımın pişirmekte olduğu yemeğin tadına bakarak yemek hakkında karar vermesi Satın aldığımız bir mal bozuk ya da kusurlu çıktığı için o malı satın aldığımız yerden bir daha alışveriş yapmamak Kalite kontrol problemlerinde kullanımı Fabrikalarda üretilen mallar satışa sunulurken Çeşitli kuruluşlar tarafından alım yapılırken Üretilen ya da alımı yapılacak mallardan bir örneklem seçilip incelenmesi, tek tek kontrol olanaksız

Örnekleme yöntemleri en genel şekliyle, Olasılığa Bağlı ve Olasılığa Bağlı Olmayan olarak 2 grupta toplanabilir. Olasılığa Bağlı Bazı Örnekleme Yöntemleri: Basit Rasgele Örnekleme, Tabakalı Örnekleme, Sistematik Örnekleme, Küme Örneklemesi; Sıralı Küme Örneklemesi. Olasılığa Bağlı Olmayan Bazı Örnekleme Yöntemleri: Kota Örneklemesi, Kartopu Örneklemesi, Uzman Örneklemesi.

Değişken Değişken, araştırma kapsamına giren birimlerin incelenmek istenilen özelliği bir başka deyişle nicelik ya da niteliğidir. Birim özellikleri gözlemden gözleme değiştiğinden değişken adını alır. Bir kişinin boyu, ağırlığı, saç rengi; hava sıcaklığı, insanların kaslarındaki biyo-kimyasal değer örnek olarak verilebilir.

Değişkenlik İstatistiksel bir araştırmada değişkenlik özelliğine sahip verilere ihtiyaç duyulur. Bu durumda, hangileri birer istatistiktir? Kedin kaç kilo? Bu sınıftaki kişiler kaç kilodur? Salı akşamları bir otoparkta ortalama kaç araba vardır? Mutlu musun? Kaç dişin var? Ailemin bir senede yemek yerken geçirdiği süre ne kadardır?

Değişkenlerin Sınıflandırılması Nicel Veri : Bir deneyin sayılabilir, ölçülebilir özelliğini veren verilerdir. «Ne kadar» veya «Kaç» gibi sorulara cevap veriyorsa o halde değişken niceldir. Sürekli nicel veri ve kesikli nicel veri olmak üzere iki türü vardır. l) Sürekli nicel veri:Ondalıklı değerler alabilen nicel verilerdir. Boy uzunluğu, kilo,vs.. 2)Kesikli nicel veri: Sayılarak elde edilen ve tam sayılı değerlerdir. Nüfus, öğrenci sayısı, hane halkı sayısı...

Nitel veriler iki gruba ayrılır. ▪Nitel Veri (Kategorik Veri) : Bir gözlemin niteliklerini belirten verilerdir. Cinsiyet, Eğitim durumu, ev sahibi olup olmama, vs… Nitel veriler iki gruba ayrılır. Sınıflanabilen Nitel Veri (Nominal): Birbirinden bağımsız isim bildiren, kod ve numara ile gösterilebilen, sınıflara ayrılan verilerdir. Sıralanabilen Nitel Veri (Ordinal): Belirli bir miktar belirtmeyen, bir sıra ya da dereceye göre elde edilen verilerdir. Öğrencilerin başarı durumu: pekiyi, iyi, orta…Ordu rütbeleri: albay, yarbay, subay, astsubay ,

Zaman serisi verisi Zaman serisi verisi farklı zaman periyotlarında toplanan veridir. ABD de 1995-2005 döneminde yıllık ortalama kablolu televizyon fiyatları

Panel Veri Panel veri, tüketici, aile veya firma gibi aynı mikro birimlerin zaman içinde gözlenmesi ile elde edilirler. Aşağıda birden çok kişi birden çok yılda çeşitli özellikleri açısından gözlenmiştir. Kişi Yıl Gelir Yaş Cinsiyet 1 2004 23000 27 2005 14000 40 2006 15000 34 2 20000 56 28000 35 17000 28

Ölçme – Gözlem-Veri Sayıların elde edilme sürecine ölçme denir (measurement) Kitle ya da örneklem de yer alan her birime (örn: insan, araba, ölüm, şehir vb.) denek ya da gözlem denir. Genellikle kitledeki gözlem sayısı “N”, örneklemdeki gözlem sayısı “n” ile gösterilir. Değişkenlere karşı gelen gözlem değerlerine veri (data) adı verilir. (Ör: Nüfus sayımı gibi araştırmadan elde edilen sonuçlar)

Veriler, tek değişkenli , çift değişkenli ya da çok değişkenli olarak kullanılır. Kitledeki gösterim: X, Y, Z, … Örneklemdeki gösterim: x, y, z, … (değişkenlerin aldıkları değerler)

Bir işyerinde çalışanlar bitirdikleri okul ve cinsiyetlerine göre sınıflandırılırsa ? İki değişkenli veri 50 lise öğrencisi bitirdikleri lise türüne göre sınıflanırsa ? Tek değişkenli veri

Bağımsız ve Bağımlı Değişkenler Değişkenler neden sonuç ilişkisi içinde ise, bağımlı ve bağımsız değişkenler olarak ikiye ayrılır. Bağımsız Değişken (X), araştırmacının manipüle edebildiği, sonucu etkileyen ya da etkileyecek olan değişkendir. Bağımlı değişken (Y), bir araştırmada değişkenliği araştırılan ve sonuç olan değişkendir.

Ölçek Türleri -Sınıflama (Nominal) -Sıralama (Ordinal) -Eşit aralıklı ölçek (Interval) -Oranlı ölçek (Ratio) NİTEL NİCEL

Sınıflama Ölçeği (Nominal) Nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir ölçme seviyesidir. Nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur ve miktar belirtmezler. Cinsiyete göre: kadın-erkek, Kadın:1 ve erkek:2 Evlilik durumuna göre: evli 1-bekar 2-dul 3, Dini inançlarına göre: Müslüman 1-Hıristiyan 2-Yahudi 3, Plaka numarasına göre Göz rengi (mavi, yeşil)

Sıralama Ölçeği (Ordinal) Varlıkları bir özelliğe sahip olma miktarı bakımından sıralama. Sıra bildiren ölçüler verir. Bir özelliğe “en az sahip olandan en çok sahip olana” ya da “en çok sahip olandan en az sahip olana” doğru bir sıralama yapmak mümkündür. Yani bir nesnenin” belirli bir özelliği az mı yoksa çok mu taşıdığını” söylemek mümkündür. En çalışkandan en az çalışkana doğru sıraya dizilmesi Başarı sırası, Boy sırası, 500 büyük firma arasında ilk üç sırayı, TÜPRAŞ, EÜAŞ ve Oyak-Renault, örneğinde görüldüğü gibi. Yarışı kazanan 3 koşucunun sıralanması

Oranlı Ölçek (Ratio) Sıfır noktası gerçek yokluk anlamındadır. Sonuçlar üzerinde her türlü işlem yapılabilir. Ağırlık, uzunluk gibi. Mutlak değeri olan her şey

Eşit Aralıklı Ölçek (İnterval) Sıfır noktası yokluk anlamına gelmez. Örneğin, Sıcaklık eşit aralıklı ölçekle ölçülen bir değişkendir. Sıfır derecelik ölçüm sıcaklığın olmadığı anlamına gelmez. Zeka, kişilik ve yetenek puanları da aralıklı ölçekle ölçülen değişkenlerdir.

İstatistik-Parametre- Tahmin Parametre: Kitleden hesaplanan sayısal değerlere parametre denir. İstatistik: Örneklemden elde edilen sayısal değerlere istatistik denir. Örneklemden elde edilen istatistikler kitle parametrelerinin tahmini için kullanılıyorsa tahmin adını alır.

Betimsel İstatistik İstatistik, betimsel istatistik ve çıkarımsal istatistik olarak ikiye ayrılabilir. Araştırmaya ilişkin verilerin toplanması, seriler yardımıyla gösterilmesi, sınıflandırılması ve grafikler yardımıyla gösterilmesi aşamalarını içeren sürece betimsel istatistik denir.

Çıkarımsal İstatistik Tablo ve grafikler yardımıyla gösterimi yapılan verilerin amaca uygun farklı istatistik teknikler yardımıyla çözümlenmesi (analizi), sonuçların modeller yardımıyla ifade edilmesi ve ileriye dönük tahminlerde (öngörü) bulunulması sürecine de çıkarımsal istatistik denir . Ör: Kafeinsiz kahve içmek kolesterol seviyesini %7 arttırabilir.

4 .BÖLÜM UYGULAMA

1 25.000 kişilik bir şehirde yerel seçime hazırlanan bir politikacı bir kamuoyu yoklaması yaptırır. Bu yoklamanın sonucunda, yoklamaya katılan 200 kayıtlı seçmenin %48 i kendisine oyunu vereceğini söyler. Buna göre, Ana kütle kaç kişiden oluşmaktadır? Örneklem kaç kişiden oluşmaktadır? %48 bir parametre midir yoksa bir istatistik mi ?

2 Bir marketler zincirinde binlerce müşterinin ödenmemiş hesabı var. Bir muhasebeci ödenmemiş 50 hesabı inceleyerek ortalama müşteri başına ödenmemiş hesap tutarının 75 TL olduğunu tahmin ediyor. Ana kütle kaç kişiden oluşmaktadır? Örneklem kaç kişiden oluşmaktadır? Merak edilen parametre nedir? 75 tl tahmini nedir?

3 5 ayrı bölgede elde edilen aynı miktarlardaki şeker pancarlarının içerdikleri su miktarlarının ağırlıklarının yüzdesi şöyledir: %83,5 - %87,9 - %90,2 - %91,4 - %89,9 Kaç değişken vardır? Değişken nedir? Değişkenin türü nedir? Bir barbunya kabuğundaki tane sayısı ne tür değişkendir? Neden?

4 Nitel ve nicel olarak sınıflayınız. Ölçek türlerini belirleyiniz. İİBF öğrencilerinin tercih ettikleri kitap türleri sorulmuştur. Yüzde olarak yöneticilerin toplantılarda harcadıkları süre sorulmuştur. Bir şehirde kişilere yemek yapmayı bilip bilmedikleri sorulmuştur. Kişilere evlerindeki kitap sayısı sorulmuştur.

5 Bir firma piyasaya dondurulmuş lahmacun sürmeyi düşünmektedir. Tüketicilerin ürüne olan tepkilerini değerlendirmek için bir süpermarkette tüketicilere yapılan lezzet testinde aşağıdaki sorular sorulmuştur. Her bir soruda elde edilen verilerin nitel mi, nicel mi olduklarını belirleyiniz. Ölçek türlerini belirleyiniz. Yaşınız kaç? Gıda alışverişini genelde siz mi yaparsınız? Ailenizde toplam kaç kişi var? Tattığınız lahmacuna 1 ile 10 arasında bir not veriniz. Bu ürün satılsa satın alır mıydınız? Bir önceki soruya evet dediyseniz hangi sıklıkta satın alırdınız?

6 Nitel mi nicel veri mi old. Karar verin. Ölçek türlerini belirleyiniz. Günlük İMKB endeks değerleri Sahip olunan otomobil markası Yıllık İşsizlik yüzdeleri Bir firmada çalışan kadın sayısı Bir ailedeki çocuk sayısı

7 Nitel verileri ordinal ve nominal olarak sınıflandırın. İstatistik dersi harf notu A B C D F Tv yarışmasında kapı seçimi 1. kapı 2.kapı Kişisel bilgisayar sahipliği Evet Hayır Restoran puanlama ***** **** *** ** * Eğitim düzeyi İlkokul Ortaokul Lise Üniversite

8 2009 yılı içinde 10 araba satış temsilcisinin her biri tarafından satılan toplam araba sayısına ilşkin veri kesit verisi mi yoksa zaman serisi verisi midir?

9 Bir yerleşme yerinde oturanların yaşlarına ve cinsiyetlerine göre sayıların dağılımı aşağıdaki tablodaki gibidir. Kadınların 30 ve yukarı yaşta olanların sayısı Kadın veya erkek 15-29 yaşları arasında olanların sayısı Bu yerleşme yerinde oturanlar kaç kişidir.

10» İstatistik mi Parametre mi Bir sınıftaki 50 öğrencinin ist. Sınavından aldıkları puanların Ort. Türkiyedeki 7 yaş çocukların kütlelerinin Ort. AÇÜ den seçilen 500 öğrencinin üniversiteye olan tutum puanlarının Ort. 2010 yılında Yabancı Dil Sınavına giren tüm kişilerin aldıkları puan varyansı

Çoktan seçmeli sorulardan oluşturulan bir testte sorulardan cevabı doğru alanlara 1 ve yanlış olanlara 0 verilmesi hangi tür ölçekte ölçümler verir.

Betimsel İst. Çıkarımsal İst mi Ankaradaki 7 yaş çocuklarının boy uzunluklarının Ort. 2016 yılında YDS ye girenlerin aldıkları puanlarının uygun olarak seçilen 1520kişini puanlarından kestirilmesi Bir gazetenin seçilen bazı günlerindeki satışlarına dayanılarak aylık satışının tahmin edilmesi Üç tohum türünün buğday ürünü yönünden verimin karşılaştırmak amacıyla birim alandan alınan buğday mik. saptanması

Başarı, paydaşlarla yapılacak koordinasyon ve işbirliğinde gizli

Ne kadar para harcandığını biliyoruz, ama bu çok büyük paranın ne kadar işe yaradığı hakkında çok az şey biliyoruz. Allan Rock Kanada Sağlık Bakanı

‘’ Ölçmedikçe kontrol edilemez, kontrol edilmedikçe yönetilemez’’

Algılarımız bizi yanıltabilir mi?

Düşünmek ve söylemek kolay, fakat yaşamak, hele başarı ile sonuçlandırmak çok zordur. Ziya Gökalp

SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN K K Ü E R Ş L E E T R