HEMŞİRELİK HİZMETLERİ YÖNETİMİ Yönetim ile ilgili ilk çalışmaların manastırlarda, “Abel” adı verilen rahibeler tarafından, bakım hizmetlerinin yanında yönetim ile ilgili faaliyetlerin de kilisenin belirlediği yönetmelik doğrultusunda yürütüldüğü görülmüştür.

Daha sonra hastane örgütlenmelerinde değişiklikler yapılmış; hastane yönetimi işe alma, disiplin, beslenme, çamaşırhane, terzihane, yiyecek hazırlığı, temizlik hizmetleri ve ev idaresi hizmetleri gibi fonksiyonları olan ve hemşirelik bakımı açısından gerekli olan desteği sağlamaktan sorumlu tutulan “matron” adı verilen yöneticilere bırakılmıştır.

Modern hemşirelik ile birlikte Florence Nightingale, hastanelerin hemşirelik eğitimi almamış matronlar tarafından yönetilmesine karşı çıkmış, hemşirelerin eğitilmiş matronlar tarafından kontrol edilmesi konusunda ısrar etmiştir. Bunun üzerine hastanelere sertifikalı hemşirelerin matron olarak atanması sağlanmıştır. Florence Nightingale’den sonra modern anlayışa göre açılan hemşire okullarından mezun olan hemşireler, hastanelerde başhemşirelik yapmak üzere atanmışlardır.

Ülkemizde ise, hemşirelikte yönetim hizmetleri ile ilgili kayıtlara 1925 yılında Kızılay Hemşire Okulu’nun kurulması ile rastlanmaktadır. Önceleri yabancı ülkelerden gelen hemşireler hastane başhemşireliklerine atanmışlarsa da, daha sonra ülkemizdeki hemşire okullarından mezun olanlar, hastanelere başhemşire olarak atanmış ve hasta bakımı yönetmişlerdir.

yılında Hıfzısıhha Enstitüsü’nde açılan dokuz ay süreli “Hemşire Tekamül Kursu”nda ilk kez hemşirelik hizmetleri yönetimi ile ilgili dersler verilmeye başlanmıştır. Yıllar içinde sağlık meslek liselerinde “Sevk ve İdare” dersi ile hemşirelik yüksekokullarında “Sevk ve İdare” ve “Hemşirelik Hizmetleri Yönetimi” dersleri verilmiştir yıllarında yüksek lisans, 2001 yılında hemşirelikte yönetime özgü doktora programı ile eğitim hemşirelik hizmetlerinin yönetiminde gelişmeler sağlanmıştır.

Hemşirelik hizmetleri yönetimi, bireyin sağlığının korunması, bozulduğunda tedavi edilmesi işlemlerinin hemşirelik hizmetleri personeli aracılığı ile sürdürülmesinde insan gücü ve maddi kaynakların etkin ve verimli olarak kullanılmasıdır.

Hemşire yöneticilerin en önemli sorumluluğu, -Topluma daha kaliteli hemşirelik hizmeti vermek, -Kaynakların bakım verilen birey yararına kullanılmasını sağlamak -Hemşirelik bakımı veren personelin en yüksek düzeyde doyum sağlaması için gereken düzenlemeleri yapmaktır.

Hemşirelik hizmetleri yönetiminden sorumlu hemşirenin, yönetsel rolleri yerine getirmek üzere yetiştirilmiş, liderlik kapasitesi olan, yönetim ve teknik becerilerini uyumlu biçimde kullanabilecek bilgi- beceriye sahip hemşirelere verilmesi, sağlık kuruluşlarındaki pek çok yönetsel sorunun çözümlenmesini ve hizmetin kaliteli sunulmasını sağlayacaktır.

HEMŞİRELİK HİZMETLERİNDE YÖNETİM DÜZEYLERİ Bir kurumda alt kademelerden üst kademelere çıkıldıkça,yetki ve sorumluluk artar. Hemşire yönetici, hemşirelik hizmeti ve hemşirelerle ilgi faaliyetlerin üst, orta ve alt kademelerinde sorumluluk üstlenmektedir.

Bakım Hizmetleri Müdürü ÜST KADEME

BHM yardımcıları, gözetmen hemşireler, Hizmet içi eğitim koordinatörü, Bölüm sorumlu hemşireleri, Anabilim dalı başhemşireleri ORTA KADEME

Servis/birim sorumlu hemşireleri ALT KADEME

Alt Kademe Yöneticiler Alt kademe yöneticilik pozisyonu için, servis sorumlu hemşiresi, primer bakım hemşiresi, ekip lideri veya vardiya sorumlu hemşiresi vb. örnek verilmektedir.

Alt kademe yöneticiler olarak tanımladığımız servis sorumlu hemşireleri, hastalara doğrudan sağlık hizmeti veren ve yönetsel görevi olmayan servis hemşirelerinin yönetiminden sorumludurlar.

Servis sorumlu hemşireleri, servislerde günlük yapılan işlerde hemşireler ve diğer çalışanlarla doğrudan iletişim ve etkileşim içinde bulunur. Hemşirelerin hasta ve yakınlarına sunduğu hemşirelik hizmetini yönlendirir ve yapılanları denetlerler.

Ayrıca, üst kademe yönetici (sağlık bakım müdürü ve/veya yardımcıları) tarafından verilen emirlerin çalışanlara bildirilmesi ile çalışanların talep ve beklentilerinin üst kademeye iletilmesinde, çalışanlar ile üst kademe yöneticiler arasında koordinasyon rolü oynarlar.

Hemşirelik hizmetlerinin başarısı, en alt kademelerde yer alan servis sorumlu hemşirelerinin yönetimde ne kadar yeterli olduklarına bağlıdır. Çünkü en üst düzeyde alınan kararlar ne denli yeterli olursa olsun bunları uygulamaya aktarmada en alt düzeyde yer alan yöneticilerin başarısızlıkları hemşirelik hizmetlerinin yetersiz olarak değerlendirilmesine neden olabilecektir.

Servis sorumlu hemşirelerinin yeterli ya da yetersiz olması, birlikte çalıştıkları hemşirelerin sundukları hemşirelik hizmetini de etkilemektedir. Bu nedenle servis sorumlu hemşireleri hemşirelik hizmetleri yönetim ekibinin en önemli öğesi konumundadır.

Orta Kademe Yöneticiler Bir kurumda orta kademe yönetim, üst kademe yönetim ile alt kademe yönetim arasında yer alır ve birden fazla yönetim kademesini kapsayabilir. Örneğin hastanelerde Bakım Hizmetleri Müdür Yardımcıları, bölüm yöneticileri, süpervisörler orta kademe yöneticiler olarak tanımlanabilirler.

Orta kademe yöneticiler, üst kademe yöneticiler tarafından alınan stratejik kararların ve planlanan faaliyetlerin hayata geçirilmesi için uygulamaya yönelik planlamaların yapılması, gerekli kaynakların sağlanması, planlamaların uygulanması için gerekli organizasyonun yapılması ve alt kademe yöneticilere iletilmesinden sorumludurlar.

Ayrıca, yapılan uygulamaların denetlenmesi, elde edilen verilerin ölçülmesi ve hedeflere ulaşılma derecesinin değerlendirilmesi gibi önemli görevleri de bulunmaktadır.

Üst kademe yöneticiler ise, hiyerarşi basamağının en üst basamağında yer alırlar. Hastaneler açısından bakıldığında hastane Genel Müdürü ya da CEO’su tepe yönetici iken; sağlık bakım hizmetleri açısından bakıldığından hastanede çalışan tüm bakım hizmeti personelinin tepe yöneticisi Bakım Hizmetleri Müdürüdür.

Bakım Hizmetleri Müdürü, hastanede hasta bakım hizmetinin etkin ve kaliteli sunumundan sorumlu olup, bakım hizmetini temsil ederler. Bu nedenle bakım hizmetleri yöneticisinin başarısı, hastanede hastalara sunulan bakım ve hemşirelik hizmetinin niteliği ve hemşire personelin memnuniyeti ile ilişkilidir.

Bunun için yöneticinin hemşirelik bilgisi dışında, yönetim ile ilgili bilgi ve beceri sahibi de olması gerekmektedir.

YÖNETİCİ HEMŞİRELERİN ROL VE İŞLEVLERİ Hemşireliğin profesyonel öncüsü olmalı, hemşireliğin amaç, felsefe ve uygulama standartlarını ifade edebilmeli, hemşirelik konuları üzerine konuşabilmeli, kendi organizasyonunu ve hemşireliği temsil etmeli, Hemşirelik araştırmalarını kolaylaştırmalı, araştırmalara katkıda bulunmalı, genel olarak mesleki bilginin gelişimini ve mesleki bilginin uygulama ile birleşmesini sağlamalı,

Sağlık hizmetlerinin gereksinimini karşılamak için sayı, dağılım, yararlılık, kalite açısından etkili insan gücünü sağlamalı, Hemşirelik standartlarını izlemeli, değerlendirmeli ve geliştirmeli,

Hemşirelik hizmeti sunumunu geliştirmek için etkili iletişim ve planlama yapabilmek için disiplinler arası iletişim ağı oluşturmalı ve sürdürmeli, Topluma, üst yönetime, hükümete hemşirelik ile ilgili önerilerde bulunmalı,

Servis, kurum, bölge veya ülkeyi temel alarak kaliteli hasta bakımı için uygun çevrenin oluşmasına yardım etmeli, Kurum içinde görev gruplarına, projelere katılmalı ve liderlik rolünü üstlenmelidir.

Organizasyonlar yeniden yapılandırıldıkça hemşireler için, kalite güvenliği, risk yönetimi koordinatörlüğü, hemşirelik enformasyon sistemleri koordinatörlüğü, finans sistemleri koordinatörlüğü, pazarlama ve insan kaynakları yönetimi vb. alanlarda yeni roller verilmeye başlanmaktadır. Hemşireler, bu pozisyonlar için diğer sağlık hizmetleri yöneticileri ile yarışmak zorunda kalacaklarından, bu pozisyonlar için uygun eğitimden geçmeleri ve hazırlanmaları gerekmektedir.

HEMŞİRE YÖNETİCİLERİN SAHİP OLMASI GEREKEN BECERİLER Genel olarak yönetim kademelerine göre bu beceriler ele alındığında; alt kademe yöneticilerde teknik, orta kademe yöneticilerde beşeri üst kademe yöneticilerde ise kavramsal becerilerin daha çok gelişmiş olması beklenmektedir. Teknik Beceriler; Uygun teknik, bilgi ve beceri tüm yönetim düzeyleri için zorunlu olmakla birlikte, teknik becerinin en önemli olduğu yönetsel pozisyon yönetimin alt kademeleridir.

Beşeri beceriler; başka insanlarla etkili biçimde iletişimde bulunma, ekip oluşturma ve onlarla birlikte uyumlu çalışma yetenek ve bilgilerini içermektedir. Her yöneticinin örgütsel faaliyetleri planlama, yönlendirme, koordine ve kontrol etmede başkaları ile sonuçlara ulaşması gerektiğinden, beşeri beceriler tüm yönetim düzeylerinde ayrı bir önem taşımaktadır.

Kavramsal Beceriler; yöneticinin düşünsel özelliklerini, çevresel faktörleri ve kurum içi ilişkileri algılayabilmesini, uzun dönemli planlar yapma ve geliştirme yeteneğini, kısacası daha soyut işlevleri içine almaktadır. Kavramsal yeteneği gelişmiş olan yöneticilerin, daha objektif ve sağlıklı kararlar verebildikleri belirtilmektedir.