1 SPORDA GÖZLEM VE DEĞERLENDİRME Sporda üst düzey başarıya ulaşmak ilkesinden yola çıkarak; * takımın ve sporcuların antrenmanlarını en iyi şekilde düzenlemek, * takım veya sporcuların bireysel gücünü geliştirmek, * karşı takım veya sporcunun güçlü ve zayıf yönlerine göre takımın ve sporcuyu yönlendirmek için yapılması gereken işe “Gözlem ve Değerlendirme” denir.

2 Gözlemin amaçları; -Antrenmanın en iyi şekilde oluşması için sporcunun bireysel, teknik, taktik ve kondisyon durumunu öğrenme. -Antrenman için takımın veya sporcunun tektik-taktik davranışlarını öğrenmek. -Karşı takımın hücum ve savunmadaki davranışlarını veya rakip sporcunun diğer özelliklerini öğrenmek. -Sporcunun bireysel verimini öğrenmek.

3 Antrenman Gözlemi: Müsabakalar sırasında görülen teknik-taktik ve kondisyon eksikliklerinin giderilmesi için yapılan çalışmaların belirlenmesi ve yararlı olup olmadığının belirlenmesidir. Müsabaka Gözlemi: Takımın amaçlanan, uygulanabilirliği ve bireysel yönlerini çizelgeler, formlar ve film aracılığı ile bilgi edinme çalışmasıdır.

4 GÖZLEM ÇEŞİTLERİ SERBEST GÖZLEM (Subjektif Gözlem) Deneyim ile kazanılmış bilgilere dayanır. Zihinsel çalışmayı gerektirir. Ekip çalışması yoktur. Subjektif olduğundan yararı tartışılır, ancak pratiktir. Serbest gözlem yapmak için gerekli olan bilgiler; Gözlem konuları belirlenmelidir.Gözlem konuları belirlenmelidir. Gözlem konularına adapte olunmalıdır.Gözlem konularına adapte olunmalıdır. Gözlemci, gözlemlediği spor dalıyla ilgili geniş bilgiye sahip olmalıdır.Gözlemci, gözlemlediği spor dalıyla ilgili geniş bilgiye sahip olmalıdır. Bilgiler kısaca yazılarak not edilmelidir.Bilgiler kısaca yazılarak not edilmelidir.

5 Gözlemleyicinin belirleyeceği konular; Rakip hangi savunma şeklini uyguluyor?Rakip hangi savunma şeklini uyguluyor? Oyuncular savunmaya zamanında dönebiliyor mu?Oyuncular savunmaya zamanında dönebiliyor mu? Hangi oyuncular, hangi pozisyonda oynuyor ve hangi bölgeden atış uyguluyor?Hangi oyuncular, hangi pozisyonda oynuyor ve hangi bölgeden atış uyguluyor? Oyuncular hızlı hücuma başlıyor ve başarılı oluyor mu?Oyuncular hızlı hücuma başlıyor ve başarılı oluyor mu? Hangi oyuncular daha uyumlu oynuyor?Hangi oyuncular daha uyumlu oynuyor? Ayrıca sporcular psikolojik açıdan da gözlenmeli ve önlemler bu gözlemlere göre yapılmalıdır.

6 YAZILI GÖZLEM Önceden hazırlanmış çizelge ve formlar üzerinde bazı kısaltmalar ve şekiller kullanarak yapılan gözlemdir. Maç ve antrenman sırasında kullanılır. Bireysel veya takım olarak sporcuların davranışları gözlenir. Değerlendirme açısından yararlı ve etkisi süreklidir. Serbest gözlemden farklı olarak tanımlanmış tüm oyun aksiyonları numaralandırılarak tespit edilir. Objektif olarak tanımlanan bu gözlem sistemiyle, olumlu olumsuz davranışları değerlendirir.

7 DİĞER GÖZLEM TÜRLERİ Serbest ve yazılı gözlemin dışında en çok kullanılan “video kamera” ile yapılan gözlem türüdür. Müsabaka ya da antrenman uzman bir kişi tarafından filme alınır. Daha sonra müsabaka seyredilerek tüm oyun aksiyonları yazılı gözlem kağıdına aktarılır. Antrenör ve sporcuların sürekli izleme olanağı olduğundan en yaygın ve sık kullanılan gözlem türüdür. Genel özelliği ve etkinliği nedeniyle her tür sportif gözlem ve değerlendirmede kullanılmaktadır.

8 GÖZLEM SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ Sportif oyunlarda müsabaka sonrası çoğu kez oyuncu değiştirme üzerine oyuncular ve antrenör arasında zaman zaman ayrılıklar olmaktadır. Bu ayrılıklar çoğunlukla oyuncuların kendi kendilerini yeteri kadar değerlendirememelerinden kaynaklanır. Bu nedenle antrenör oyuncu değiştirme istatistiğinin objektif temelleri üzerine inşa etmelidir.

9 Değerlendirmeler şu biçimde yapılabilir: a- Anında Değerlendirme -Rakip hakkında da çok çabuk bilgi edinilebilmektedir. -Gözlediği olayları çok çabuk değerlendirebilmektedir. b- Devre Arasında Değerlendirme Oyuncuların ilk devredeki olumlu ve olumsuz davranışları hakkında bilgi verir. Birinci devrenin değerlendirmesine göre ikinci devrede takımın taktik anlayışı belirlenir.

10 c- Müsabakanın Tümünün Değerlendirilmesi Gözlem çizelgesine aktarılan gözlem sonuçları antrenör tarafından değerlendirilir. Yapılan değerlendirme ilk antrenmanda oyunculara verilir. Böylece oyuncular maç esnasındaki olumlu olumsuz yönlerine göre antrenmanı biçimlendirir. d- Turnuva ve Müsabaka Sezonlarının Değerlendirilmesi Tüm değerlendirmeleri kapsar. Sezon sonrası toplanılıp değerlendirme yapılır. Hedeflenen düzeye ulaşılıp ulaşılmadığı, takım ve oyuncuların başarı grafiği bir önceki sezonla kıyaslanır. Gelecek sezon için başarı yolları araştırılır.

11 ÇİZELGELERDEN ELDE EDİLEN SONUÇLAR Elde edilen değerlere göre en iyiden aşağı doğru sıralama yapılır. Grubun her bir davranıştaki başarı ortalaması bulunur. Önceden çıkarılmış olan normlar üzerinde de bireyin grup içi başarısı da değerlendirilir.

12 SPORDA YETENEK SEÇİMİ VE TEMEL İLKELERİ Üst düzeyde yüksek sportif güce, başarıya ulaşmak için yetenekli sporcuların zamanında ve doğru biçimde seçilerek uzun süreli ve sistematik bir çalışmaya girmeleri zorunludur. Her spor dalında antrenmana başlama yaşı, ilk başarılar optimal ve en yüksek başarı yaşları bir çok araştırmayla ortaya konmuştur. Bu nedenle sporsa yeteneklerin erken ve doğru seçimi sürekli ve yüksek sportif verim için büyük önem taşır. Yetenek, belli bir yöne yöneltilmiş normal değer ölçülerinin üzerinde, ancak henüz tam olgunlaşmamış ve gelişmeye uygun yatkınlığı ifade eder.

13 YETENEK ARAŞTIRMASI VE SEÇİMİ İÇİN ÖN ŞARTLAR Çocuk ve gençlerin bir spor dalına yatkınlıkları ve yetenekleri, genel ve özel anlamda o spor dalının antrenman uygulamaları içinde belirlenebilir. Bu nedenle her spor dalı için çok sayıda düzenli antrenman grubu organize edilmelidir. Bilinçli, amaca yönelik düzenlenen antrenmanlar, spor yatkınlığını ve yeteneğini saptamak için temel organizasyonlardır. Sporcu seçiminde ve gelişimindeki ön şartların her spor dalına özgü biçimde belirlenmesi ve belirlenen bulguların ışığında gerekli çalışmaların yapılması gerekmektedir.

14 1.Antropometrik Ön Şartlar: Sporcunun boyu, kilosu, vücut yapısı, vücudunun ağırlık merkezi gibi özellikler. 2.Kondisyonel Ön Şartlar: Sporcunun genel ve özel dayanıklılığı, statik ve dinamik kuvveti, sür’ at, reaksiyon yeteneği, beceri ve hareketlilik gibi özellikleri 3.Tekno-Motorik Özellikler: Sporcunun denge yeteneği, yer, mesafe ve tempo hissi, topa yatkınlığı, ritmik ve akıcılık gibi özellikleri. 4.Performans İçin Ön Şartlar: Sporcunun yüklenmelere dayanabilme özelliği, antrenman isteği, başarıya ulaşma arzusu gibi özellikleri

15 5.Öğrenim Yeteneği: Sporcunun algılama, gözlem ve analiz etme özellikleri. 6.Zihinsel (Kognitif) Yetenekler: Dikkat, motorik akılcılık (oyun anlayışı), yaratıcılık, inisiyatif kullanabilme yeteneği, taktik yetenek gibi özellikler. 7.Sosyal Faktörler: Liderlik, sorumluluk taşıma, takım anlayışı gibi özellikler. 8.Psikolojik Ön Şartlar: Sağlam psikolojik yapı, müsabakaya hazır olma, strese dayanabilme, zoru başarma isteği gibi özellikler.

16 Sporcu seçimi ve bu sporcuların belli dallara yönlendirilebilmesi için her spor dalında antrenmanlara başlama yaşının saptanması, uygun yaştaki sporcu ve gençlerin spor alanına aktarılması gerekmektedir. Bunun için de; 1.Aşama: Yapılan spor dalının, başlama yaşına uygun çocuklar ve gençler için antrenman yapabilme şartlanır hazırlanır. İlk yetenek seçiminin temel kaynağı ise, okul öncesi, okuldaki beden eğitimi dersleri ve okul dışı spor faaliyetleridir. Bu gençlerin seçiminde öncelikle belli spor dalına yönelik özel performans aranmaz, genel spor yeteneği değerlendirilir. Daha sonra antrenmanlarla yaptığı spor dalına uygun olup olmadığı saptanmaya çalışılır.

17 2.Aşama: bu bölümde çalışmalar okul faaliyetlerinin yanı sıra, düzenli gelişim antrenmanlarıyla yürütülür. Belli oranda performansa katılan sporcunun; Seçmiş olduğu spor dalında üst düzey performansı için gerekli parametrelere sahip olup olmadığı saptanır.Seçmiş olduğu spor dalında üst düzey performansı için gerekli parametrelere sahip olup olmadığı saptanır. Performansı ne kadar hızlı ve etkili yükseltebilme yeteneği ve gücü belirlenir.Performansı ne kadar hızlı ve etkili yükseltebilme yeteneği ve gücü belirlenir. Yüksek sportif verimlilik için gerekli alt yapıya sahip olup olmadığı saptanır.Yüksek sportif verimlilik için gerekli alt yapıya sahip olup olmadığı saptanır.

18 3.Aşama: Üst düzey antrenmanlar için seçimler yapılır. En önemli seçim kriterleri ise yetenekli sporcunun müsabakalarda ortaya koyduğu performanstır. Motorik güç özellikleri, vücut tipi, teknik, taktik ve psikolojik, sosyal davranışlar, performansı etkileyen faktörlerdir. Özetle; sporda yetenek seçimleri ve bu yeteneklerin gelişimi, her spor dalı için sürekli ve iyi programlanmış bir organizasyonu, bilimsel bulgulara dayalı bir çalışmayı gerektirmektedir.

19 SPORTİF OYUNLARDA YETENEK SEÇİMİ VE TEMEL İLKELERİ Sportif oyunlarda yetenek seçiminin temel ilkelerini belirleyebilmemiz için cevaplanması gereken sorular; Yetenek seçimi hangi yaşta başlamalıdır?Yetenek seçimi hangi yaşta başlamalıdır? Yetenek seçimi hangi kriterlere göre yapılmalıdır?Yetenek seçimi hangi kriterlere göre yapılmalıdır? Nasıl bir organizasyon modeli oluşturulmalıdır?Nasıl bir organizasyon modeli oluşturulmalıdır? Yaş grupları için nasıl bir çalışma programı uygulanmalıdır?Yaş grupları için nasıl bir çalışma programı uygulanmalıdır? Okul, klüp, bölge ve federasyon işbirliği nasıl olmalıdır?Okul, klüp, bölge ve federasyon işbirliği nasıl olmalıdır? Yetenekli sporcular kendi verimliliklerini hangi kriterlere göre kontrol etmelidir?Yetenekli sporcular kendi verimliliklerini hangi kriterlere göre kontrol etmelidir? Yetenekli sporcuların antrenman performansı nasıl sağlanmalıdır?Yetenekli sporcuların antrenman performansı nasıl sağlanmalıdır?

20 Sportif oyunlarda yapılacak planlama iki temel noktayı kapsamalıdır; 1.Uzun Süreli Amaçlar: Bu bölümde uzun süreli bir planlama içinde okul, klüp ve ülke sathında yapılacak genel yetenek seçimi ve gelişiminin nasıl olması gerektiği konusunda çerçeve program ve organizasyonları hazırlanır. 2.Kısa Süreli Amaçlar: Yetenek seçimleri kriterleri üç yetenek gelişimi için bir model oluşturulur.

21 Sportif oyunlarda yetenekli sporcu seçimini, üç temel kriterden hareket ederek belirleyebiliriz; a.Kondisyonel ve teknik alan (motorik spor testleri) b.Teknik-taktik alan (antrenman ve müsabaka gözlemleri) c.Sosyopsikolojik alan (genel branşa yönelik anket formları)

22 SONUÇ VE ÖNERİLER 1.Kişinin spora yatkınlığı ve yeteneği konusundaki görüşler, sabit ve değişmez değildir. 2.Sportif antrenmanlar, bir sporcunun seçtiği spor dalında çok başarılı olacağını garanti etmez. 3.Yetenekli sporcunun belirlenmesi, spor dalına özgü birçok kombine yeteneğin, motive ve ilginin iyi tahmin edilebilmesine bağlıdır. 4.Çok sayıda yetenekli sporcunun bulunması, çok sayıda antrenman gruplarının oluşturulmasına bağlıdır. 5.Sporcunun spor dalına yeteneği, uzun süreli antrenman süreci içerisinde değerlendirilmeli ve her antrenman devresi birbiriyle bilinçli örülmelidir.

23 6.Yetenekli sporcuların istenilen gelişimi yapabilmesi için, normal yaş, biyolojik yaş, antrenman yaşı ve antrenman kapsamı gibi faktörler dikkate alınarak güç durumu ve gelişim şansı iyi değerlendirilmelidir. 7.Yetenekli sporcuların gelişiminde antrenmanlar müsabakalarla bağlanmalıdır. Müsabakalar yeteneklerin olgunlaştığı son istasyonlardır. 8.Yetenekli sporcuların seçimi ve gelişimi için genel ve her spor dalına özgü test bataryaları geliştirilmelidir. 9.Erken ve geç gelişen gelişen sporcu tiplerini iyi ayırmak gerekir. 10.Yüksek sportif verimliliğe erişmek için erken yaşta spora başlamak gerektiği bilinen bir gerçektir.

24 Genellikle tek yönlü yüklenmeler ve antrenman içerikleri, sporcunun çok yönlü gelişimini engeller.Genellikle tek yönlü yüklenmeler ve antrenman içerikleri, sporcunun çok yönlü gelişimini engeller. Genç sporcuda sürantrenman durumu yaratabilir.Genç sporcuda sürantrenman durumu yaratabilir. 11.Üst düzeyde sportif başarıya ulaşmak için, erken değil zamanında branşlaşmaya gidilmelidir. 12.Her spor dalı için, spora başlama yaşı belirlenmelidir. 13.Her spor dalı için, yetenekli sporcuları seçme ve geliştirme modeli olmalıdır. 14.Yetenekli sporcu seçimi organizasyonunda, aile-okul- klüp işbirliği temel ön şartlardan birisidir.

25 SPORDA ISINMA Sporcuları; antrenmanlarda ve maçlarda öngörülen belli görevlere, bedensel ve psikolojik yönden en uygun şekilde hazırlamayı ve uyum sağlamayı amaç edinen çalışmaları ısınma olarak tanımlayabiliriz. Bu hazırlık psikolojik ve fizyolojik yönüyle bir anlamda ön yüklenme olarak adlandırılır. Isınma yoluyla vücut ısısı artar. Kalp kan dolaşımı hızlanır ve daha kapasiteli duruma gelir.

26 1.Genel Isınma Organizmanın fonksiyonlarını en iyi duruma getirebilmesine yönelik ve bütün kas gruplarına hitap eden bir ısınma türüdür. Her spor dalı için geçerli olan koşu, sıçrama, yön değiştirme vb. 2.Özel Isınma Uygulanan spor dalının teknomotorik yapısına uygun ve daha çok aktif olan kas ve kas gruplarının önündeki yüklenmelere en iyi biçimde hazırlanmasıdır.

27 a- Aktif Isınma: Sporcunun bizzat kendisinin yaptığı hareketlerdir. b- Pasif Isınma: Yardımcı ilaç ve benzeri maddelerden yararlanarak yapılan ısınma türüdür. c- Mental Isınma: Sporcunun motivasyonel ve zihinsel olarak kendisini önündeki antrenman ya da müsabakaya hazırlanmasıdır.

28 ISINMANIN FİZYOLOJİK TEMELLERİ Isınma yoluyla organizmanın fizyolojik olarak işlevlerini daha etkin uygulayabilecek bir ortama getirmeye çalışırız. Genel Aktif Isınmanın Etkileri Koşarak ve hareket ederek ısınma büyük kas gruplarında kuvvetli bir ısınma yükselmesi sağlar. Stobay’ a göre dakikalık hafif koşu vücut ısısının yaklaşık 38.5 dereceye yükselmesini saplar. Sportif uygulamaların istenilen etkinlikte olması için en uygun vücut ısısı derece arasıdır.

29 Vücut ısısının artması aynı zamanda sakatlıklardan korunmayı sağlar. Genel aktif ısınma yoluyla sporcunun esnekliği sağlanır. Kaslar daha yumuşak, esnek ve gerilme yeteneği kazanır. Böylece yüksek yüklenmelerde sakatlanma oranı asgariye düşürülür. Genel ısınma aynı zamanda eklemlerin yüklenmeyi kaldırabilme yeteneğini arttırır. Özellikle dayanıklılık gerektiren spor dallarında genel aktif ısınma kalp-kan dolaşım sistemini olumlu yönde etkiler. Aynı zamanda sporcunun psikolojik uyum gücünü de artırır. İyi bir ısınma uyarılma sürecini olumlu etkiler.

30 Özel Aktif Isınmanın Etkileri Özel aktif ısınma; genel ısınmanın üzerine örülen spor dallarının özelliklerine uygun çalışmaları öngörür. Uygulanan spor dalının teknik ve taktik hareketleri özel aktif ısınmayı oluşturur. Kısaca, özel ısınma antrenman ya da müsabaka öncesi o spor dalının gereksinimlerini içermelidir.

31 ISINMANIN ŞARTLARI Isınma birçok iç ve dış şartlara bağlıdır. 1.Isınma ve Antrenman Durumu: Isınma çalışmalarında sporcunun antrenman durumuna göre yüklenme kapsamı ve yoğunluğu ayarlanmalıdır. 2.Isınma ve Yaşı: Isınma sporcuların yaşına göre düzenlenmelidir. Yaşlı sporcularda ısınma çalışmaları yavaş ve basamaklamalı olarak uygulanır.

32 3.Isınma ve Psikolojik Uyum: Isınma psikolojik olarak hazırlanma uyum sürecini ve konsantrasyonu artırır. 4.Isınma ve Günün Saatleri: Günün ilk saatlerindeki ısınma daha uzun olur. En uygun ısınma saati 15:00 olarak bulunmuştur. Bu saatlerde vücut ısısı ve kan dolaşımı en üst düzeye ulaşır. 5.Isınma ve Spor Dalı: Isınma spor dalının özelliklerini içerecek şekilde düzenlenmelidir. Her takımın ya da sporcunun alışılagelmiş ve önceden düzenlemiş olduğu ısınma programı uygulanmalıdır.

33 6.Isınma ve İklim Şartları: Sıcak havalarda daha az, soğuk havalarda daha uzun ısınma süresi gereklidir. 7.Isınma ve Bireysel Farklılıklar: Isınmada sporcunun bireysel özellikleri dikkate alınmalıdır. Bazı sporcular kısa, bazıları uzun sürede ısınır. 8.Isınma ve Motorik Uyum: Isınma ile optimal reaksiyon yeteneğine ve koordinasyon yeteneğine ulaşılmaya çalışılmalıdır.