SUDAN’DA TÜRKÇE E Ğİ T İ M İ Prof. Dr. Şeref ATEŞ Yunus Emre Enstitüsü Başkanı

İ nsanlar arasında iletişimin sa ğ lanmasında kullanılan en temel araç dildir. En önemli iletişim aracı olarak kullanılan dil, insanların duygularını, düşüncelerini, bilgi ve birikimlerini birbirlerine aktarmada önemli bir rol oynamaktadır. Dil, bütün bu işlevlerinin yanı sıra kültürel mirasın da en önemli taşıyıcısıdır. Bu açıdan bakıldı ğ ında dil, ulusal kimli ğ in oluşmasındaki en temel ögelerdendir.

Günümüz dünyasında ülkeler arasındaki kültürel, siyasal, bilimsel, ticari vb. ilişkiler her geçen gün artarak ilerlemektedir. Ülkeler arası ilişkilerin gelişmesinin bir sonucu olarak farklı kültürlere mensup insanlar çeşitli sebeplerle yabancı dil ö ğ renmekte, bu da çok dilli/çok kültürlü iletişim ortamlarının giderek önemini artırmaktadır. Günümüz iletişim ça ğ ında Türkçe ö ğ renmeye olan istek, Türkiye’nin dünya üzerindeki farkındalı ğ ına paralel olarak seyir izlemektedir.

Günümüzde, çok sayıda insan çeşitli sebeplerle Türkçe ö ğ renmek için ülkemize gelmekte ya da yurt dışındaki Türkçe ö ğ retim merkezlerinde Türkçe ö ğ renmekte ve bu ilgi her geçen gün katlanarak artmaktadır. Bu durum, Türkçe’nin dünya dilleri arasındaki önemiyle beraber; çok dilli, çok kültürlü dünya co ğ rafyasında yeniden hak etti ğ i yeri alması yönünde önemli bir göstergedir.

Bugün Türkçe’nin yabancı dil olarak ö ğ retimi dünyadaki gelişmelere paralel olarak üniversitelerimiz ve ilgili kurum/kuruluşlar tarafından bilimsel - akademik seviyede ele alınıp araştırılmakta; tezler, makaleler, kitaplar, bildiriler hazırlanmaktadır. Yabancı dil olarak Türkçe ö ğ retimi süreçlerinin niteli ğ i kadar bu alanın şekillenmesini sa ğ layacak akademik çalışmaların niteli ğ i de önemlidir.

Yabancılara Türkçe ö ğ retimi alanıyla ilgili hazırlanmış lisansüstü tezler, makaleler, kitaplar vb. kaynakların yeterli oldu ğ unu söylemek pek mümkün olmazsa da; alana dair akademik farkındalı ğ ın giderek arttı ğ ı yönünde olumlu göstergeler bulunmaktadır. Özellikle Yunus Emre Enstitüsü’nün alana aktör olarak katıldı ğ ı (son 6 yılda) son yıllarda Türkiye’de ve yurt dışında ‘Yabancı Dil Olarak Türkçe E ğ itimi’ alanında önemli atılımlar gerçekleştirilmiştir.

Bütün dünyada oldu ğ u gibi kadim ortak kültürel mirası paylaştı ğ ımız Afrika’da da Türk diline, kültürüne, tarihine, sanatına yönelik ilgi artarak devam etmektedir. Afrika ülkeleri arasında da Sudan, Türk Dili’ne ilgi gösteren ülkelerin başında gelmektedir. Sudan’da Türkçe e ğ itiminin sistematik görünümleri Osmanlı dönemiyle beraber başlamıştır. Emekli Büyükelçi Numan Hazar’ın ‘Küreselleşme Sürecinde Afrika ve Türkiye-Afrika İ lişkileri’ eserinde belirti ğ i gibi;

Mehmet Ali Paşa döneminde Mısır idaresi altına giren ve Osmanlı Devleti’nin bir parçası haline gelen Sudan’da Türkçe e ğ itimi yapılıyordu. Aynı zamanda Sudan’da ilk modern okul kurma teşebbüsleri Vali Abbas Paşa zamanında başlatılmıştır. Hartum Dunkula ve Sennar’dan Sudanlı ileri gelenler ile ahalinin çocukları ve askeri ve mülki erkânın çocukları bir arada okutulmuştur. Devlet arşiv belgelerinde Türkçe’nin de okutuldu ğ u anlaşılan bu okulların ömrü Abbas Paşa’nın ölümü nedeniyle dokuz ay sürmüştür.

Ancak daha sonra Mısır Hıdivi İ smail Paşa döneminde modern e ğ itim faaliyetlerinin başlaması ile birlikte, tarihinde ilk defa Sudan’da Türk dili e ğ itimi düzenli bir şekilde başlamış ve yerli halk Türkçe ö ğ renme imkânına kavuşmuştur. Bahse konu dönemde, Türkçe e ğ itimi için ihtiyaç olan ö ğ retmenler Kahire’den gönderilmiş, Sudan’ın de ğ işik kentlerinde Türkçe e ğ itimi de yapan okullar yediye çıkarılmıştır. İ ngiliz Gordon Paşa’nın Sudan’a Vali olması ile bu okullar 1877’de kapatılmış ve Sudan’da Türkçe e ğ itimi akamete u ğ ramıştır.

Cumhuriyet sonrasında uzun zaman Sudan’da Türkçe e ğ itimi alanında kayda de ğ er bir çalışma olmamıştır. Türkçe E ğ itimi adına tekrar ilk temas 1980’lerin başlarında kurulmuş, Türkiye merkezli bazı cemaat ve 1990’lı yıllar sonrasında bazı STK’ların küçük gruplar haline Türkçe kursları/dersleri düzenledi ğ i bilinmektedir. Özellikle, Sudan’dan Türkiye’ye okumaya gelen Sudanlı ö ğ rencilerin ülkelerine geri döndüklerinde çeşitli Türkçe kurslar açtıkları da bilinmektedir.

Türkçe e ğ itim alanında en ciddi çalışmayı 2007 yılında Türk İ şbirli ğ i ve Koordinasyon Ajansı Başkanlı ğ ı (T İ KA) başlatmıştır yılında T İ KA’nın deste ğ iyle başlatılan Türkçe kurslarının her geçen yıl ö ğ renci sayılarının arttı ğ ını, 2011 yılından sonra artan talebi karşılanamayacak kadar yo ğ un olması nedeniyle Türkçe ö ğ renmek isteyenlerin mülakat yöntemiyle kursa kabul edildi ğ i bilinmektedir.

Aşa ğ ıdaki grafikten de anlaşılaca ğ ı üzere; T İ KA’nın bölgeye intikal etmesiyle beraber Türk Dili’ne olan ilgi yeniden gündeme gelmiş, bu ilgi yıllara göre hızlı bir artış göstermiş, özellikle 2012 yılı ve sonrasında Türkçe ö ğ renme talebiyle Türkçe’yi ö ğ renme fırsatı yakalayanlar arasında anlamlı/manidar bir ilişki gözlemlenmektedir.

2013 yılına gelindi ğ inde, Yunus Emre Enstitüsü ile Kuran-ı Kerim Üniversitesi arasında imzalanan Türkoloji işbirli ğ i protokolü ile Üniversite bünyesinde Türkçe bölümü açılmış ve bu tarihten sonra Sudan’da Türkçe e ğ itimi yeni bir ivme kazanmıştır. Türkoloji işbirli ğ i protokolü çerçevesinde Yunus Emre Enstitüsü tarafından Türkçe e ğ itimi süreçleri yeniden tasarlanmış, Türkçe e ğ itimi Sudan’ın köklü kurumlarının bünyesinde, Kuran-ı Kerim Üniversite’si deneyimiyle yüksek e ğ itim/ö ğ retim modeline geçmiştir.

Sudan Kuran-ı Kerim Üniversitesi Türkoloji bölümüne ilk yıl kız erkek toplam olarak 60 ö ğ renci kayıt olurken her geçen yıl ö ğ renci sayısı arttı ğ ı gibi okutman deste ğ i sayısı da artmaktadır.

2015 yılında Yunus Emre Enstitüsü ile Hartum Üniversitesi arasında imzalanan Türkoloji işbirli ğ i protokole istinaden önümüzdeki yıl Hartum Üniversitesinde de Türkçe bölümü açılması planlanmaktadır. Bunun yansıra Uluslararası Afrika Üniversitesi’nde de Türkoloji bölümünün açılması için çalışmalar başlatılmıştır. Sudan üniversiteleriyle yapılan/yapılması planlanan Türkçe E ğ itimi işbirliklerinin yanında, özellikle Hartum bölgesinde Türkçe kursu için ön kayıt yaptıranların sayısı 150’yi aşmıştır.

Artarak devam eden yo ğ un talebe binaen; yakın zamanda Yunus Emre Enstitüsü tarafından Hartum’da bir ‘Türk Kültür Merkezi’nin açılması yönünde çalışmalar başlatılmıştır. İ lk projeksiyonda, Türk Kültür Merkezi’nde toplam 4 deslikte, ihtiyacı karşılayacak kadar okutman (2-3) ve civarı ö ğ renci kapasitesiyle; Türkçe e ğ itimi başta olmak üzere, kültürel-sanatsal faaliyetler başlatılatılacak, ihtiyaç ve imkânlar dâhilinde geliştirilmeye devam edilecektir.

TEŞEKKÜR EDER İ M.