İklim ve İklim Elemanları SICAKLIK

Bilmemiz Gereken … Isı : Cisimlerim potansiyel enerjisidir. Sıcaklık : Isının dışa yansıtılmasıdır.Birimi santigrat derecedir.(°C ) İzoterm Haritası : Sıcaklığın dağılışını gösteren haritalardır.

Sıcaklık : En önemli iklim elemanıdır.Diğer İklim elemanlarına da doğrudan etki eder.

Yer yüzünün sıcaklığının kaynağı güneştir. Güneşten Gelen Enerjinin dağılımı : %25 - Bulutlar ve atmosferden uzaya geri yansır.(Refleksiyon ) %25 - Atmosfer İçinde Dağılır.( Difizyon ) %15 - Atmosferde Emilir.( Absorbisyon ) %8 - Yerden Yansıtılarak uzaya kaçar. ( Albedo ) %27 - Yeri Isıtır…

Sıcaklığın Dağılışına Etki Eden Faktörler : 1.Güneş Işınlarının Geliş Açısı … a.Enlem ( Dünyanın Şekli ) b.Enlem Eğikliyi - Yıllık Hareket c.Günlük Hareket d.Yeryüzü Şekilleri ( Bakı ve Eğim ) 2.Güneşlenme Süresi … 3.Yükselti … 4.Kara ve Deniz Dağılışı … 5.Nem Oranı … 6.Okyanus Akıntıları … 7.Rüzgarlar … 8.Bitki Örtüsü …

1. Güneş Işınlarının Geliş Açısı Güneş Işınları bir yere ne kadar büyük açı ile gelirse orada ısınma o kadar fazla, ne kadar eğik açılarla gelirlerse de ısınma o kadar az olur. Çünkü dik açıyla gelen ışınlar daha dar bir alanı ısıtırlar.Güneş Işınlarının yere düşme açısına 3 tane faktör etki eder.

1.a Enlem ( Dünyanın Şekli ) Dünya küresel bir şekle sahip olduğundan güneş ışınları her yere aynı açı ile gelmez. Ekvator çevresi Dünyanın şekline bağlı olarak genellikle güneş ışınlarını dik ve dike yakın açılarla alır (A). Ancak Ekvatordan kutuplara gidildikçe güneş ışınlarının geliş açısı daralır ve alınan enerji miktarı düşer (B). Sonuç olarak Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklık değerleri giderek azalır. Bu duruma enlem etkisi denir. Sıcaklık dağılımında büyük etkiye sahip olan enlem etkisi kutuplara yaklaşıldıkça etkisini daha şiddetli olarak gösterir. Ancak enlem etkisi her zaman sabit bir değişken değildir. Bu olayı bozan bazı durumlar vardır.

1.B Enlem Eğikliği– Yıllık Hareket Dünyanın eksen eğikliğinin bir sonucu olarak her mevsim güneş ışınların geliş açısı değişime uğrar.Bu durum sıcaklık üzerinde önemli bir etkendir.

1.C Günlük Hareket Dünyanın dönüşü ve şekli nedeniyle gün içinde güneş ışınları farklı açılarla gelmektedir.Sabah ve akşam saatlerinde eğik açıyla gelen güneş ışınları öğle vakti en açıya ulaşırlar. Bunun sonucu günlük sıcaklık farkları oluşur.

1.d Yeryüzü Şekilleri Yeryüzünün eğim koşulları ile güneşe dönük olma ( bakı ) durumu sıcaklık üzerinden doğrudan etkilidir.Kuzey yarımkürede güney yamaçların daha sıcak olması bakının sonucudur.

2. Güneşlenme Süresi Güneşlenme süresi güneşin ufukta kaldığı yani dünyanın aydınlık olduğu süredir. Bu nedenle aydınlanma süresi olarak da adlandırılır.Güneşl enme süresi arttıkça sıcaklık değerlerinde de artma görülür.

3. Yükselti … Atmosferin katları bölümünde de belirtildiği gibi atmosferde her 200 m yükseldiğimizde sıcaklık 1 °C düşer. Bu durumun ortaya çıkmasında troposferin yerden yansıyan ışınlar ile ısınması etkili olmaktadır. Ayrıca ısıyı absorbe eden su buharı moleküllerinin de büyük bölümünün yer yüzüne yakın olması yüksek kesimlerde sıcaklığın düşük olmasına neden olmaktadır. Yükselti Dünya üzerinde sıcaklığın dengeli dağılmasını engelliyen en önemli faktördür.

4. Kara ve Deniz Dağılışı Karalar denizlere göre çok daha çabuk ısınıp çok daha çabuk soğur.Bu nedenle karalar üzerinde yeryüzünün en yüksek ve en düşük sıcaklıkları yaşanır.Karalar ısıyı ememez, ancak denizler ısıyı emebilmektedirler.Okyanus akıntıları bu enerjinin taşınmasını sağlar.Denizler güneş ışınlarını fazla yansıtmaktadırlar.Kara ve denizler özgül ısıları farklı olduğu için ısınma hızları da farklıdır.Tüm bu nedenlerle denizlerde ve karalarda farklı ısınma özellikleri gözlenmektedir.Kuzey Yarım Kürede karaların geniş yer tutması,güney yarım küreden 2°C daha sıcak olmasına neden olmuştur.

5. Nem Oranı Troposferin yeryüzüne her yerinde az veya çok miktarda su buharı bulunmaktadır.Atmosferde bulunan su buharı nem olarak isimlendirilir.Su buharı güneşten gelen kısa dalga güneş ışınlarının yeryüzüne ulaşmasına izin verir.Ancak yere çarptıktan sonra uzun dalgaya dönüşerek güneş ışınlarının uzaya kaçmasına engel olur.Bu sayede nem oranının yüksek olduğu alanlarda sıcaklık değişimi azken nem oranının az olduğu yerlerde sıcaklık değişimi fazladır.Örnek Olarak çöllerde nem oranı çok az olduğundan günlük sıcaklık farkları yüksektir.

6. Okyanus Akıntıları Ekvatorda ısınan su kütleleri, kutuplarda soğuyan su kütleleri ile yer değiştirir.Diğer taraftan yıl boyunca aynı yönde esen rüzgarlar su kütlelerinin sürükleyerek akıntılara neden olur.Bu olaya okyanus akıntısı adı verilmektedir.

7. Rüzgarlar Yüksek basınç ile alçak basınç arasındaki yatay hava hareketlerine rüzgar denir.Rüzgarlar geldikleri ve geçtikleri yerlerin sıcaklık özelliklerini ulaştıkları alanlara taşırlar. Enlem etkisine bağlı olarak Ekvatoral kökenli rüzgarlar sıcaklığı arttırırken, kutupsal kökenli rüzgarlar sıcaklığı düşürür.Ancak bu olay kimi dönemlerde karalardan daha sıcaktır.Bu nedenle denizin karaya göre konumu da rüzgarın eşiş yönüne bağlı olarak etkisini gösterir.

8. Bitki Örtüsü Bitki örtüsü sıcaklık üzerinde en az etkili olan faktörlerden biridir.Özellikle bitki örtüsünün sık ve orman olduğu alanlarda ısınma ve soğuma özellikleri az da olsa denizlere benzerlik gösterir.Bu gibi alanlar gündüz fazla ısınmadıkları gibi geceleri de fazla soğumaz.Bu farklılıklar çıplak ve bitki örtüsünden yoksun alanlarla kıyaslandığında daha rahat anlaşılır.

Hazırlayan : Hasan KARABULUT