Klinik Karar Destek Sistemleri Tacettin İnandı, Doç. Dr.

Kapsam Tanımlar KDS’nin işlevleri KKDS’nin Yararları Sorunlar

KDS Nedir? Karar vermeyi kolaylaştırmak, daha etkili ve doğru karar vermek için tasarlanan; değişik model ve uygulamaları kapsamı içinde bulunduran sistemlere Karar Destek Sistemleri denir.Karar Destek Sistemleri Karar Verici (KV) için bir analiz sunar ve bu analize dayanarak bir karar tavsiyesinde bulunur. Karar Destek Sistemleri için bugüne kadar yapılmış olan bazı tanımlar aşağıda verilmiştir: "Temel olarak işletme içinde alınacak üst düzey kararların sağlıklı ve gerekçeli alınmasını sağlayan yazılımlara KDS adı verilmektedir" (Holsapple ve Whinston, 1992) "KDS, değişik kaynaklardan topladığı bilgileri düzenleyerek, kararı modelleyerek, bilgileri analiz ederek ve değerlendirme sonuçlarını sunarak belirli modeller kullanımı ile karar vericiye seçim sırasında destek veren bilgisayar temelli bir sistemdir" (Sauter, 1997) "KDS, kullanıcının bilme ve kavrama ile ilgili bilişsel yeteneklerini geliştirerek karar vermesine yardımcı olmak amacı ile özel olarak tasarlanmış bir sistemdir" (Zachary, 1988) Karar Destek Sistemi (KDS) yöneticilerin karar vermesine yardımcı olan ve yöneticilerin veriye ulaşmasına, özetlemesine ve analiz etmesine yardımcı olur.

Karar Destek Sistemi (KDS) Karar vermeyi kolaylaştırmak, daha etkili ve doğru karar vermek için tasarlanan; değişik model ve uygulamaları kapsamı içinde bulunduran sistemlere Karar Destek Sistemleri denir. Karar Destek Sistemi (KDS) yöneticilerin karar vermesine yardımcı olan ve yöneticilerin veriye ulaşmasına, özetlemesine ve analiz etmesine yardımcı olur. Karar Destek Sistemleri Karar Verici (KV) için bir analiz sunar ve bu analize dayanarak bir karar tavsiyesinde bulunur

Klinik Karar Destek Sistemi -KKDS Klinik karar destek sistemleri; sağlık personeline alacağı klinik kararlarda destek sağlayan bilgisayar programlar Bu sistemler hekimlere, hastalara ait özel klinik bilgileri dikkate alarak karar verebilmeleri için yardım eder

Klinik karar destek sistemi Klinik karar destek sistemleri (KKDS) (medical decision support systems), hekimlere, hastalıklara tanı koyma ve tedavi planı geliştirme ile ilgili kararlarda yardımcı olmaktadır. Aktif KKDS Pasif KKDS

Pasif KKDS Pasif KKDS, hasta ile ilgili bilgileri (hastanın demografik özellikleri, geçirdiği hastalıklar, fiziksel muayene sonuçları, laboratuvar test sonuçları vb) toplayan, örgütleyen ve hekimin kullanıma sunan bilgi sistemidir.

Aktif KKDS hekime tanı koyma ve tedavi planı geliştirmede doğrudan yol gösterir. Aktif KKDS, hasta bilgileri ile tıbbi bilgi veya tıp bilimini birleştirerek, hekimlere karar önerileri sağlamaktadır. (1) Uzman Sistemleri (expert systems), (2) Olasılıksal Algoritmalar (probabilistic algorithms) (3) Anımsatma, Uyarı Sistemleri (remainder/alert systems)

Yararları Sağlık bakım hizmetlerininin geliştirilmesi Hastalık tanısı Tıbbi hataları önleme Uygun tedavi verilmesi Maliyetlerin azaltılması

Uyarı sistemleri Problemleri ve teşhis yöntemlerini hatırlamak Potansiyel anormalliklerin gösterilmesini yada belirli bir standardı içene alan yanıtların listesini ihtiva eden basit bir mantık Örneğin eczacılık karar destek sistemleri; muhtemel ilaç etkileşmişleri ilgili uyarılar vererek kullanıcıların dikkatinin bu alana çekilmesini sağlarken, laboratuvar karar destek sistemleri; anormal değerleri belirler veya bu anormal değerlerle ilgili muhtemel açıklamaların listesini verir.

KLİNİK KARAR DESTEK SİSTEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI TÜRÜ AMACI Bilgi Yönetimi Bilginin depolanması ve geri çağırılması için gerekli olan altyapıyı sağlayan sistemlerdir. Uyarı sistemleri Kullanıcıların problemleri ve teşhis yöntemlerini hatırlamaları için dizayn edilen sistemler Uzman sistemler Hastaların özel verilerine dayanarak tavsiyeler ve değerlendirmeler sunan sistemler

Uzman Sistemler Hastaların özel verilerine dayalı tavsiyeler ve değerlendirmeler sunar Temel olarak karar teorisine ya da maliyet–fayda yaklaşımına dayanan bir mantıkla hareket eder Bazen de problemlerin çözümü için sayısal yaklaşımlardan faydalanabilir. ONCOCIN, oknolojide hasta yönetimi desteği sunar Bazı teşhis yardımcıları (örneğin DxPlain gibi) dar alandaki etiolojik ihtimaller durumunda, farklı teşhisleri veya ek bilgileri önerebilir. İnternist gibi programlar hastanın semptomlarını değerlendirerek en olası teşhisi koyabilir. Bazı sistemler ise klinik bağlamda hasta kayıtlarını özetler ve yorumlar

Uzman sistemlerin üç ana öğesi Birinci öğe; tıp uzmanları tarafından geliştirilen bilimsel tabandır (Knowledge base). Bilimsel taban, belirli hastalık grubuyla ilgili kararların nasıl alınacağını ortaya koymaktadır. İkinci öğe; hastadan alınan bilgiler Üçüncü öğe: Kurallara dayalı çıkarımlar/ sonuçlar üreten motorlar (rule-based inference engines) ise; hastadan elde edilen bilgileri, bilimsel tabanda bulunan bilgileri referans kabul ederek işler ve hekimin kullanımına sunar

KKDS Etkileri karar verme, hastalık yönetimi, teşhis ve tedavi üzerine Maliyet düşürme Hekim hatalarında azalma Hasta hekim

KKDS kullanım alanları Hatırlatma Tanı desteği Reçete yazma desteği Bilgi sunma Görüntü tanıma ve yorumlama Tedavi planlama İzlem Maliyet hesaplama

KKDS Sınıflandırma Alanları

KKDS’LER Tıbbi karar destek sistemlerinde başarı yüzdesi gittikçe artmakta Birçok kişiden alınan tahliller, tanı bilgileri ve yapılan operasyonlardan elde edilebilecek veri topluluklarından, çeşitli algoritmalar aracılığıyla karar desteği sağlayacak sistemler oluşturulabilir Henüz arzulanan düzeyde değil

AAPHelp: de Dombal's system for acute abdominal pain (1972) An early attempt to implement automated reasoning under uncertainty. De Dombal's system, developed at Leeds University, was designed to support the diagnosis of acute abdominal pain and, based on analysis, the need for surgery. The system's decision making was based on the naive Bayesian approach.

INTERNIST I (1974) Pople ve Myers, dahiliyeci 1970 yılında, tanı desteklemek için tasarlanmış ilk klinik karar destek sistemlerinden biri genel dahiliye karmaşık sorunların karmaşık tanı tanısı için 1974 yılında Pittsburgh Üniversitesi'nde tasarlanmış bir kural tabanlı uzman sistem oldu. Belirli belirtileri olan bağlantıları hastalıklar bir ağaç yapılı veritabanına göre, uyumlu hastalık durumlarının bir listesini alır

MYCIN (1976) MYCIN bazı kan enfeksiyonları (bakteriyemi veya menenjit olan hastalarda antimikrobiyal seçimi) için tedavi teşhis ve tavsiye için tasarlanmış bir kural tabanlı uzman sistem oldu. Daha sonra diğer bulaşıcı hastalıklar işlemek için genişletildi MYCIN Klinik bilgi tanı bağlı kesin faktörlerle IF-THEN kurallar kümesi olarak temsil edilir. Bu temel bir geri zincirleme akıl stratejisi (önerilen bir çözüm için arama kontrol etmek için ek sezgisel desteği ile ancak ilgili kuralları için kurallar tabanının ayrıntılı derinlik ilk arama sonucu) kullanan, bir amaca yönelik sistem

Kaynaklar Klinik Karar Destek Sistemleri ve Örnek Uygulamalar, Clinical Decision Support Systems and Model Applications. Musa ÖZATA, Dr. Şebnem ASLAN http://healthinformatics.wikispaces.com/Clinical+Decision+Support+Systems http://www.openclinical.org/dss.html