AİLEDE SOSYAL DESTEK

SOSYAL DESTEK NEDİR ? Sosyal destek farklı yazarlar tarafından farklı biçimlerde tanımlanmaktadır. Cassel'e göre sosyal destek, bireyin davranışlarını düzeltmeye yönelik olarak çevresindeki kişilerden aldığı dönüttür. Cobb'a göre sosyal destek, toplumda veya çevrede saygı duyulan ve önem verilen bir kimse tarafından bireye sunulan bilgidir. Robertson'a göre sosyal destek, bireye duygusal ilgi göstererek, maddi yardım yaparak, bilgi sunarak ve bireyin taktir edilerek, değer gördüğünü hissetmesini sağlayarak gerçekleşebilir.

Robertson'a göre farklı sosyal destek vardır: 1. Duygusal destek 2. Öğüt ve bilgi desteği 3. Sosyal ilişki desteği 4. Maddi yardım desteği  

Robbie ve ark. ise Robertson'un ortaya koyduğu destek çeşitlerine eklemeler yapmışlardır. Bunlar; Bireyin başkalarınca kabul edilme ve bir gruba ait olma ihtiyacını karşılayan destek Bireye çevresindeki kişilerce değer verilmesi ve karşılaştığı sorunlarla başa çıkmasına yardım etmek biçiminde verilen destek Bireye davranışsal ve bilişsel rehberlik yapmak Bireye maddi yardımda bulunmak Bireye model olmak

Jou'ya göre sosyal desteğin 4 boyutu vardır: Bireyin sosyal çevresi içinde yer alan sosyal destekleyicilerin kapsamı ve sayısı Bireyin ihtiyaç duyduğu destek Alınan desteğin birey tarafından nasıl algılanacağı Bireyin elde ettiği, gerçekleşmiş destek Sosyal desteğe ilişkin yapılan açıklamalardan sonra genel olarak şöyle bir tanım yapılabilir: Sosyal destek, bireyin çevresinden gördüğü dürüst ve empatik tepki, gördüğü ilgi,sevgi,saygı,taktir edilme,bilgi edinme ve maddi yardım gibi kişisel,sosyal,psikolojik ve ekonomik nitelikli her türlü yardım sürecidir.

KURAMSAL ÇERÇEVE Sosyal destek kavramının teorik temeli Kurt Lewin'in Alan kuramı ve davranış kuramına dayanır. Sosyal destek kavramı Moreno'nun "sosyal atom" kavramı ile de benzerlik göstermektedir. Sosyal destek, sosyal atom ve psikolojik çevre ile farklı anlatımlar içerisinde, temelde bireyin bir bütün olarak gelişimi açısından çevresinin, özellikle de sosyal çevresinin öneminin vurgulandığı anlaşılmaktadır. Özellikle çocukların ve gençlerin sağlıklı gelişebilmesi, ruh sağlığını koruyabilmesi, akademik başarısının yükselmesi vb. için çocuklara ve gençlere doğrudan yardım etmek kadar onun destek sistemi içerisinde yer alan kişilere yani destekleyicilere yardım etmek, bireyin sosyal kaynaklarını oluşturan bu kişileri çocuklar ve gençler için bilinçli ve sağlıklı destekleyiciler haline getirmeye çalışmak da önemli görülmektedir.

SOSYAL DESTEK KAYNAKLARI Sosyal destek statik değil dinamik bir süreçtir. Yaşam boyu sürekli olarak değişebilir. Bireyin kendisinde veya destek kaynaklarında meydana gelen değişmeler nedeniyle bireyin sosyal destek düzeyi ve sosyal desteğin niteliği değişebilir. Örneğin aile bireyleri ve eşler arasındaki çatışmalar, baba veya annenin işini kaybetmesi, sosyal beceri noksanlığı veya bireydeki cinsel sapmalar, göçler, hastalık vb. durumlar sosyal destek sistemini zayıflatabilir.

Kriz dönemlerinde, tüm toplumlarda en yaygın ve en önemli sosyal destek kaynağı evlilik ve aile kurumudur. Aile üyeleri bireyin en önemli ve doğal destekçileridir. Başlıca destek kaynakları eşler, aile, en geniş aile çevresi, arkadaşlar, iş arkadaşları, profesyonel yardım kaynakları olan terapistler, psikologlar, psikolojik danışmanlar ile dini liderlerdir.

Anne ve babaların çocuk ve ergenlerin en önemli sosyal destek kaynaklarının kimler olduğunu bilmeleri gerekir. Bir çalışmaya göre, anne babalar ve öğretmenler 7. ve 8. sınıf öğrencileri açısından en önemli bilgi ve destek kaynağıdır. Anne babalar ve öğretmenler tarafından öğrencilere bu destek verilmediği taktirde, öğrenciler akademik olmayan sorunlarını ya arkadaşlarıyla ya da tek başlarına çözemeye yönelmekte veya pek uygun olmayan çözüm yollarını deneyebilmektedirler.

SOSYAL DESTEK ÇEMBERİ Çocuk doğduğunda doğanın en zayıf, en güçsüz, korunmaya en çok muhtaç olan varlığıdır. Bebek doğumundan itibaren anne ve babası tarafından özenle bakılmaktadır. Eğer bu yardımı almazsa kısa süre sonra bu çocuğun biyolojik varlığı sona erer. Bu nedenle doğumundan itibaren bir çocuğun en önemli sosyal destek kaynağı anne babasıdır. Bu nedenle sosyal destek çemberinde çocuğa en yakın olan çembere anne baba koyulmuştur. Anne babadan sonra bu çocuğun en önemli destekçileri abla, ağabey, dede, nine, dayı, hala gibi akrabalardır. Bu nedenle akrabalar sosyal destek çemberinde ikinci çember içinde yer alır.

Okula başlayan çocuk için öğretmen çok önemli bir sosyal destek kaynağı olmaktadır. Çocuğun okula uyum sağlamasında, okulu sevmesinde, akademik başarısının yükselmesinde, ruh sağlığı yerinde bir birey olarak yetişmesinde öğretmen çok önemli bir sosyal destek kaynağıdır. Bu nedenle öğretmen sosyal destek çemberinin üçüncü halkasında yer alır. Sosyal destek çemberinin üçüncü sırasında gösterilmiş olmasına rağmen öğretmen, çocuğun yaşamında çok daha önemli bir şekilde yer alıyor olabilir (çocuk öğretmenle özdeşleşebilir). Bu durumda öğretmen ikinci çember içinde yer alabilir. Ergenlik döneminde karşı cinsten arkadaşları, sevgilisi olmaktadır. Sevgili de bireyin yaşamında son derece önemli bir kimsedir. Sosyal destek çemberinde dördüncü sırada yer almasıyla birlikte bazı bireyler için anne baba kadar önemli olup, anne baba çemberi içinde de olabilir.

Bireyin sosyal sisteminde yer alan başka insanlar da vardır Bireyin sosyal sisteminde yer alan başka insanlar da vardır. Bunlar mahalleden bir arkadaşı, sınıf arkadaşı, bir psikolojik danışman, bir mühendis, bir komşu olabilir. Bu insanların da bireyin yaşamında önemli yer tuttuğu açıktır. Her bireyin kendine özgü bir sosyal destek sistemi vardır Bireyin bir bütün halinde gelişmesi, büyük ölçüde, kendi sosyal destek sistemi içerisinde yer alan kimselerle ilişkilerinin niteliğine, onlar tarafından sağlıklı bir sosyal destek görmesine ve gördüğü desteğin birey için ne anlama geldiğine bağlıdır.

SOSYAL DESTEK NİÇİN ÖNEMLİDİR ? Yapılan araştırmalar göstermiştir ki sosyal destek ; Bireyin sosyolojik ve psikolojik sorunlarının çözümü, önlenmesi ve tedavisinde, Zorlanmalı durumlarla başa çıkabilmesinde, Bireyin ruh sağlığını koruyabilmesinde, Öğrencilerin akademik başarılarının yükselmesinde güçlü bir kaynaktır. Yapılan çalışmalar bireyin yaşadığı birçok sorunun temelinde sosyal destekten yoksun oluşun ya da sosyal destek eksikliğinin bulunduğunu ve bireyin zor durumlarla başa çıkabilmesinde sosyal desteğin güçlü bir kaynak olduğunu ortaya koymaktadır. Özellikle kriz dönemlerinde , doğal afet, iş kaybı, eş seçme ve evlilik, stres gibi durumlarda sosyal destek daha büyük ve gerekli bir rol oynamaktadır. Sosyal destek kişisel doyum duygusu, kendine güven, başarabilme, yeterlilik duygusu gibi duyguların yükselmesine katkıda bulunur. Böylece birey kendini iyi hisseder ve kendine güveni artar

PSİKOLOJİK DANIŞMA VE SOSYAL DESTEK Psikolojik danışma sürecinde danışanın sosyal destek sistemini ve sosyal destek kaynaklarının bilinmesi oldukça önemlidir. Danışma süreci açısından amaç : Danışanın uyum sağlamasına Sosyal destek sistemi içindeki sorunlarla başa çıkmasına Sağlıksız sosyal destek sistemini değiştirmesine yardımcı olmaktır.

Pearson’a göre psikolojik danışmanlar danışma sürecinde danışana 3 farklı şekilde yardım edebilir : Danışman, danışanın kişiler arası ilişkilerde farkındalık kazanması ve sosyal destek sistemi içinde yeteneklerini engelleyen faktörlerin farkına varması için doğrudan yardım edebilir. Danışman, danışanın sorumluluk alması ve danışana doğrudan müdahale ederek danışanın duygusal dünyasındaki sosyal destek kaynaklarından daha etkili yararlanması için yardım edebilir. Danışman, danışanı karşılıklı yardımlaşan doğal yardım grupları, kendi kendine yardım grupları veya krize müdahale ekipleri gibi, bir grubun üyesi olması için yardım edebilir.  

Sosyal destek sorunların çözümünde önemli bir kaynaktır Sosyal destek sorunların çözümünde önemli bir kaynaktır. Bu süreçte sosyal desteğin önemi danışanın tepkilerinden ve anlatımlarından fark edilebilir. Örneğin notlarında düşüş olan bir öğrencinin babasının işsiz kaldığını öğrendiğimizde öğrenci başarısında ailenin sosyal desteğinin önemli olduğu anlaşılabilir.

GEÇİŞ DÖNEMLERİ Pearson, danışmanın, danışanın veya onun ailesindeki yaşamların geçiş dönemlerine dikkat etmesi gerektiğini vurgulamaktadır. İnsan yaşamındaki bazı geçiş dönemleri: Sosyal destek kaynakların durumunda değişmeler, eşler arasındaki çatışmalar olabilir. Bireyden kaynaklanan problemler nedeniyle kişi sosyal destek kaynaklarından yararlanamıyor olabilir. Ailenin taşınması, boşanma, iş kaybı vb. olabilir. Bu durumda danışan potansiyel sosyal destek kaynaklarını kaybetmiş olabilir. Danışman bu geçiş dönemlerini dikkate alırsa bireye daha sağlıklı bir şekilde yardımcı olabilir.

SOSYAL DESTEĞİN ÖLÇÜLMESİ Sosyal desteğin ölçülmesi tartışma konusu olmuştur Nolten (1994) bir çok araştırmacının sosyal desteği sınırlı olarak ölçtüğünü öne sürmektedir. Nolten e göre ,bazı araştırmacılar sosyal destek kaynaklarından (örneğin, anne baba , akran, öğretmen) bireye verilen desteği; kimisi algılanan desteği; kimisi de elde edilen desteği ölçmektedirler. Literatürde sosyal destek ölçeklerinin daha çok çocuk ve ergen yaştaki öğrencilere yönelik olarak onların, anne, baba, öğretmenler, sınıf arkadaşı, ve yakın arkadaşlarından algıladıkları desteği ölçmek amacıyla geliştirildiği izlenmektedir. Bununla birlikte, çocuk ve ergen dışında kalan yetişkin gruplara yönelik olarak sosyal destek ölçeğinin geliştirildiği ve yetişkin grupların algıladıkları sosyal desteğin ölçüldüğü görülmektedir.

Türkiye de kullanılan sosyal destek ölçeği , Yıldırım (1997) tarafından geliştirilen Algılanan Sosyal Destek Ölçeğidir. (ASDÖ) ASDÖ yü inceleyen psikolojik danışmanlar ve okuyucular, anne babaların çocuklarına; öğretmenlerin öğrencilerine; öğrencilerin birbirlerine nasıl destek olabilecekleri konusunda bir fikir edinebileceklerdir.

Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin Bazı Maddeleri AİLEYE YÖNELİK Ailem Bana Uygun Değil Kısmen Değil Bana Çok Uygun Bana gerçekten güvenir ( ) ( ) ( ) Hatalarımı nazikçe düzeltir ( ) ( ) ( ) Beni gerçekten anlar ( ) ( ) ( ) Üstün güçlü yanlarımı ( ) ( ) ( ) vurugular

ARKADAŞLARA YÖNELİK Arkadaşlarım Bana Uygun Değil Kısmen Değil Bana Çok Uygun Bana gerçekten değer verir ( ) ( ) ( ) Doğru kararlar vermeme yardım eder ( ) ( ) ( ) Hatalarımı düzeltmemde Bana yardımcı olur ( ) ( ) ( ) Derslerle ilgili bilgilerini ( ) ( ) ( ) Benimle paylaşır

ÖĞRETMENLERE YÖNELİK Arkadaşlarım Bana Uygun Değil Kısmen Değil Bana Çok Uygun Bana gerçekten değer verir ( ) ( ) ( ) Doğru kararlar vermeme yardım eder ( ) ( ) ( ) Hatalarımı düzeltmemde Bana yardımcı olur ( ) ( ) ( ) Derslerle ilgili bilgilerini ( ) ( ) ( ) Benimle paylaşır

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ 