AŞIRI ZAYIFLIK VE AZ YEMEK YEME YRD. DOÇ. DR. AYÇA ÇETİNBAŞ

AMAÇ Bu dersin sonunda dinleyicilerin; ◦ Zayıflık tanımı ◦ Zayıflığın nedenleri ◦Zayıflığın zararları hakkında bilgi sahibi olmaları amaçlanmaktadır. 2

ZAYIFLIK Vücut ağırlığının boy uzunluğuna oranla az olmasıdır. Bu durumda, yağ dokusunun diğer dokulara oranı azdır. Zayıflık, uzun süren enerji dengesizliği sonucu oluşur. 3

ZAYIFLIK Zayıflık da şişmanlık gibi sağlık riskleri taşıyan bir durumdur. Zayıflık kişinin vücut kitle indeksinin 18.5'den düşük olması ile tanımlanır. Şişmanlığın tespitinde kullanılan formül zayıflık tespitinde de geçerlidir. Kişinin kg cinsinden vücut ağırlığı, boyunun metre cinsinden karesine bölünür. Vücut kitle indeksi kg/m 2 'dir. 4

ZAYIFLIK Örneğin 1.78 boyunda ve 56 kilogram ağırlığında bir delikanlı zayıftır çünkü vücut kitle indeksi 56/(1.78x1.78)=17.7'dir. Diğer bir kriter de insanın ideal vücut ağırlığından %20 daha fazla zayıf olmasıdır. İdeal kilo toplumdan topluma, cinsiyete ve yaşa göre değişmektedir. 5

ZAYIFLIK Zayıflık, malnütrisyonla aynı anlama gelmeyebilir. Malnütrisyonda; protein, vitamin ve minerallerden yetersiz beslenme söz konusudur. Bazı malnütrisyon olgularında birey, ödem ve yağ toplanması nedeni ile kilolu gibi görülse de gerçekte rahatsızdır. Özellikle, anemi ve enfeksiyonlara karşı dirençsizlik bu bireylerde sık görülür. 6

ZAYIFLIK Boya göre uygun ağırlığın alt sınırındaki hafif zayıflıklar bir rahatsızlık olarak kabul edilmemelidir. Ancak, özellikle çocuklar ve gençlerde enerji dengesizliği gerçek zayıflığa yol açabilir. Zayıflık, klinik muayenelerle, boya göre ağırlık durumunu tayinle ve deri kıvrım kalınlığını ölçmekle saptanabilir. 7

ZAYIFLIK Zayıflığın nedenleri: Diyetle alınan enerjinin harcanandan daha az olması veya alınan besinlerin vücut tarafından kullanılamaması ile zayıflık ortaya çıkar. Bu durumda, vücut harcadığı kadar enerji alamaz, enerji açığını kendi yağ deposunu kullanarak kapatır. Bu anlamdaki zayıflık daha çok çocuklarda, gençlerde ve ağır işte çalışanlarda görülür. 8

ZAYIFLIK Harcanan kadar enerji alınamaması, diyetin kalite ve miktar yönünden yetersiz oluşundan ileri geldiği gibi, Sindirim bozuklukları Dolaşım bozuklukları Enfeksiyon ve parazitler gibi nedenlerle, alınan besinlerin vücutta kullanılmasının engellenmesi sonucu da olabilir. 9

ZAYIFLIK Ayrıca, hormonal dengesizlik, örneğin, tiroid hormonlarının fazlalığı, bazal metabolizmayı hızlandırır. Hipertiroidi teşhisi için fT3, fT4, TSH testi yapılmalı, teşhis konulursa derhal ilaç tedavisine başlanmalıdır. Bu durumda enerji harcaması artar. 10

Diyetin kalite ve miktar yönünden yetersiz oluşunun birçok nedeni olabilir: (1) Bilgisizlik yüzünden, özellikle çocuğun besin gereksinimleri ve bu besinlerin besin değerleri bilinmediğinden, çocuk yeterli ve dengeli beslenemez. (2) Okul çocuklarında, çocuk dışarıdan besin değeri düşük şeyler alarak yeteri kadar beslenemez. (3) Yoksulluk nedeni ile yeteri kadar, özellikle kaliteli besin sağlanamaz. 11

Diyetin kalite ve miktar yönünden yetersiz oluşunun birçok nedeni olabilir: (4) Hastalıklarla artan gereksinim bilgisizlik ve yanlış İnançlar nedeni ile karşılanamaz. (5) Küçük yaştan dengeli ve yeterli beslenme alışkanlığı kazanmamış çocuklar yemek yemek istemezler. Yemek aralarında şekerleme gibi şeyler alırlar ve yemekte iştahsız olurlar. (6) Özellikle gençlerde, yanlış uygulanan zayıflama rejimleri, hastalık şeklinde zayıflığa yol açabilir. 12

ZAYIFLIK Günlük enerji harcamasını ve günlük yediklerinden sağlanan enerjiyi hesaplamadan, "çok yediğim halde çok zayıfım” sözü gerçeği yansıtmayabilir. Zayıflıktan şikayet edenlerin, bu iki hususu iyi bilip diyette bir yetersizlik varsa, onu düzeltmeleri daha doğru olur. 13

ZAYIFLIK Normal ağırlığa yaklaştıktan sonra, diyetten şekerlerin ve tatlıların, gerekirse tahılların bir kısmı azaltılarak, o ağırlığı sürdürecek şekilde enerji ayarlaması yapılır. Vücut ağırlığını arzu edilen düzeyde sürdürecek bir diyete birey kendisini alıştırmalıdır. Haftada veya ayda bir kez tartılarak durum saptanmalı, ağırlıkta azalma veya artma varsa ona göre diyet düzeltilmelidir. 14

ZAYIFLIK Bazı kimseler, iştahsız olduklarını, yemek yemede güçlük çektiklerini söylerler. Özellikle anneler, çocuklarının iştahsızlığından yakınırlar. 15

İştahsızlık durumunda diyette bazı hususlara dikkat edilmelidir: (1) Alınacak besin veya yemek hacim yönünden az, enerji ve besin ögeleri yönünden yoğun olmalıdır. Örneğin, bir kâse muhallebi ya da sütlaç, 1 adet yumurta veya 10 g ceviz içi konarak hazırlanırsa, hacim değişmez, fakat besin değeri yükselir. Aynı şekilde, 1 bardak süt, 1 adet yumurta, 2 kaşık şeker, 1-2 kaşık fındık veya ceviz içi ile hazırlanmış tatlı hacim yönünden az, fakat besin değeri yüksektir. 16

İştahsızlık durumunda diyette bazı hususlara dikkat edilmelidir: (2) Yemekler görünüş yönünden bireyde olumlu etki bırakmalıdır. Bu da, menüdeki yemekleri renk, yapı ve kıvam yönünden birbirini tamamlayıcı olarak seçmekle olanaklıdır. (3) Yemek sırasında çok fazla sıvı alınması kusmayı kolaylaştırır. Bu nedenle, iştahsız ve kusmaya meyilli kimselerin yemekleri fazla sulu olmamalıdır. 17

İştahsızlık durumunda diyette bazı hususlara dikkat edilmelidir: (4) Yağlar midede uzun süre kaldıklarından tokluk verirler. Bu nedenle, iştahsız kimselerin diyetinde yağda kızartılmış yemekler, çok yağlı besinler yer almamalıdır. Suda, fırında ve ızgarada pişirilmiş yemekler daha uygundur. Genellikle iştahsız kimseler çok yağlı yemeklerin iştahlarını da kapattığını söylerler. Etli yemeklere yağ eklenmeden, etsiz olanlara da yeter miktarda yağ eklenerek pişirilmelidir. 18

İştahsızlık durumunda diyette bazı hususlara dikkat edilmelidir: (5) Yemekler niteliğine göre uygun ısı derecesinde servis edilmelidir. Sıcak olması gereken bir yemeği, iştahsız kimse soğuk olarak yiyemez. (6) Yemeklerin ve yemek yenen ortamın temizliği de iştahsız kimseyi daha çok etkiler. Bu nedenle, yemeklerin ve yemek yenen ortamın temizliğine dikkat edilmelidir. Zayıflığın nedeni psikolojikse, bireyin bu yönden tedavisi uygun olur. 19

ZAYIFLIK Zayıflamada olduğu gibi, ağırlık kazanmada da harcanandan fazla alınan 67 kalori (25-29 kj) enerjinin bir g vücut dokusu yapacağı düşünülerek, diyetin enerjisi ayarlanır. Örneğin, ayda iki kilogram şişmanlamak isteyen bir kimsenin, günde harcadığı enerjiden kalori ( kj) enerji daha çok alması gerekecektir. Diyette, özellikle enerji değeri yüksek, kolay sindirilen besinlere yer verilmelidir. 20

Günlük Enerji Harcaması 3400 Kalori Olan Zayıf Bir Genç İçin Örnek Diyet 21

ZAYIFLIK Zayıf kimseler, aralarda yağ, şeker ve un kullanılarak yapılan tatlılardan da alabilirler. Olanaklar elverişli ve arzu edilirse, süt-yoğurt miktarı arttırılır. Yoğurdun içine şeker eklenerek enerji değeri yükseltilir. Şekerli limonata ve meyve suları da isteksiz kimselerin enerji sağlamalarında yardımcı olabilir. 22

SONUÇ Zayıflık vücut ağırlığının boy uzunluğuna oranla az olmasıdır. Zayıflık kişinin vücut kitle indeksinin 18.5'den düşük olması ile tanımlanır. Zayıflık da şişmanlık gibi sağlık riskleri taşıyan bir durumdur. Diyetle alınan enerjinin harcanandan daha az olması veya alınan besinlerin vücut tarafından kullanılamaması ile zayıflık ortaya çıkar. Haftada veya ayda bir kez tartılarak durum saptanmalı, ağırlıkta azalma veya artma varsa ona göre diyet düzeltilmelidir. 23

TEŞEKKÜRLER 24