Taenia saginata Prof.Dr. İzzet ŞAHİN

T.saginata T.saginata insan ince bağırsağında yerleşen en uzun sestoddur. 4-12 m. Hatta daha uzun olabilir. Halk arasında ‘abdest bozan’, ‘sığır tenyası’ ‘silahsız şerit’ gibi isimlerle bilinir. Ülkemizde erişkini insanda (son konak), larval dönemi (cysticercus bovis) ise sığırlarda (arakonak) sık olarak görülür.

Morfoloji ve Biyoloji *Vücut baş (skoleks), boyun (proliferasyon bölgesi) ve gövde (strobila) olmak üzere üç bölgeye ayrılır. *Armut şeklindeki skoleks 1-2 mm. çapındadır ve dört tane çekmen taşır, çengelleri yoktur (silahsız şerit). *Gövde çok sayıda (2000) kadar halkadan (proglottids) oluşmuştur. Olgunlaşmamış halkaların boyu eninden küçüktür. Geriye doğru gittikçe boyu eninden büyük dikdörtgen şeklini alırlar (8-18 x 4-6 mm).

Morfoloji ve Biyoloji Halkaların yumurtlama deliği yoktur, genital delik düzensiz olarak sağ ve solda yer alır. Üç çeşit halka vardır: - Genç halkalar: Boyuna en yakın, enleri boylarından uzun - Olgun halkalar: Boyları ile enleri hemen hemen eşittir. - Gebe halkalar: Boyları enlerinden uzundur, Uterusun bir tarafındaki yan dal sayısı 15 in üzerindedir.

Morfoloji ve Biyoloji T.saginata yumurtaları yaklaşık 35µm çapında yuvarlak veya yuvarlağa yakın ovaldir. Kabuğu düz, enine çizgili, kalın ve sarı - kahverengidir. İçinde altı çengelli (embriyo) onkosfer bulunur. Yumurta kabuğu asit ve alkole dirençlidir. Yumurtalar bir tanesinde 70 000 kadar yumurta bulunan gebe halkalar parçalanınca serbest kalırlar; yani yumurtlama deliği yoktur Bir parazit yılda yaklaşık 600 milyon yumurta üretebilir.

Morfoloji ve Biyoloji Ara konak olan sığırlar tarafından yiyecek-içeceklerle alınan yumurta bağırsakta açılır. Serbest hale geçen onkosfer (embriyo) bağırsak çeperinden girer, lenf veya kan sirkülasyon sistemi yoluyla kalbe varır. Sol kalpten çıkan onkosfer, intramuskuler konnektif dokuya taşınır, orada çengellerini kaybeder ve cysticercus bovis denilen ve insan için enfektif larva (cysticercus) şekline gelişir.

Morfolojive Biyoloji Cysticercus bovis bir bezelye tanesi büyüklüğündedir. C.bovis bulunan etlerin çiğ veya iyi pişirilmeden yenmesi sonucu parazit insana bulaşır. İnsan bağırsağında ters duran skoleksi normale döner ve çekmenleri yardımıyla bağırsağa tutunur. Boyun kısmından halkalar oluşmaya başlar ve enfektif etin yenmesinden 10 hafta sonra anüsten halkalar düşmeye başlar.

Epidemiyoloji Konak zinciri insan-sığır-insan dır. İnsan, son konak; sığır, manda, öküz vb. hayvanlar ise ara konaktır. Tedavi edilmezse insan vücudunda yaşam süresi 4-18 yıl, hatta 35 yıl bile olabilir. Yumurtaları kuruluğa 3-10 hafta dirençlidir, bu nedenle ara konaklar için uzun süre bulaştırıcıdır.

Epidemiyoloji Kaynak, ince bağırsağında bu paraziti barındıran insanlardır. İnsan, cysticercus bovisli etleri çiğ ya da iyi pişmemiş olarak tüketirse enfekte olur. İnfekte etlerin 57 Cº de 15-20 dakika ısıtılması ile parazitin larval şekilleri ölür. Pastırmada 2 hafta, sucukta 3-7 gün sonra canlı cysticercus kalmadığı belirlenmiştir. Ülkemizin her bölgesinde yaygın olsa da Güneydoğu ve Doğu Anadolu’da daha çok görülmektedir.

Klinik belirtiler, Patoloji T.saginata insanın ince bağırsağında yaşamakta ve sindirilmiş besinleriyle beslenmektedir. En sık görülen belirtiler; mide ağrısı, kilo kaybı ve iştahsızlıktır. Halkalar kendi hareketleriyle anüsten dışarı çıkabilirler, bu da hastayı psikolojik olarak olumsuz etkilemektedir. Ayrıca bağırsak tıkanmalarına ve apendixi tıkayarak apandisite yol açabilmektedir.

Tanı ve tedavi Parazitin yumurtlama deliği olmadığından dolayı normalde dışkıda yumurtalar görülmez. Halkalar kolaylıkla parçalanacak yapıda değildirler; fakat böyle bir parçalanma olursa dışkıda yumurtalar görülebilir. Hastanın düşürdüğü halkaları laboratuvara getirmediği durumlarda tanıda selofanlı bant yöntemi ile yumurtalar araştırılabilir. Niclosamide ve piraziquantel etkili ilaçlardır

Taenia solium

Taenia solium Erişkin halde insanın ince bağırsağında, larva yani cysticercus halinde ise başta domuz olmak üzere bazı hayvanların ve insanların çeşitli organlara yerleşen tehlikeli bir sestoddur. Erişkini 2-5 metre uzunluğundadır. T.saginata’dan farklı olarak çekmenlere ek olarak rostellum üzerinde iki sıra halinde dizilmiş çengelleri vardır(silahlı şerit) Halka sayısı 700-1000 arasındadır. Halkalardaki genital delik düzenli olarak bir sağda bir soldadır.

T.solium Uterusun bir tarafındaki yan dal sayısı 8-13 arasında değişir. Yumurtlama deliği olmadığından halka parçalanmadan yumurtalar serbest hale geçemez T.solium yumurtaları ara konaklara olduğu kadar insan için de enfektiftir. T.solium yumurtalarını alan domuzun ince barsağında onkosfer serbest hale geçer, T.saginatada olduğu gibi kaslara giderek orada yerleşir ve Cysticercus cellulosa ya dönüşür.

T.solium C.cellulosae içeren domuz etinin çiğ veya iyi pişmemiş şekilde yenmesiyle insana bulaşır. T.solium insan ince bağırsağında 25 yıl kadar yaşayabilir. İnsan bu parazit için ara konak da olduğundan T.solium bulunan kişilerde iç oto-enfeksiyon ile bulaşım olabilir. C.cellulosae deri altı dokusu, beyin, göz, kalp, akciğer gibi organlara yerleşebilir. İnsan vücudunda yerleşen C.cellulosae ‘ların yamyamlık söz konusu olmadıkça parazitin bulaşması açısından bir rolü yoktur.

Klinik Belirtiler ve Patoloji Erişkin parazitler ilgili olanlar ve C.cellulosae’ye bağlı olanlar olmak üzere kliniği iki ayrı grupta incelenir. Erişkinin belirtiler T.saginata enfeksiyonuna benzer. C.cellulosae çok tehlikeli hastalık oluşturabilir ve bu beyin ve göz yerleşimi ile ilglidir (nörosistiserkoz ve oküler sistiserkoz) Nörosistiserkozda; baş ağrısı, baş dönmesi,bulantı, kusma, ruhsal bozukluklar, sara nöbetleri, papiller ödem, bazı kafa sinirlerinin felci görülebilir.

Tanı ve tedavi Tanı dışkıda halka veya yumurtaların görülmesiyle konulur. Çiğ veya az pişmiş domuz eti yeme hikayesi tanıda yardımcı olur. Hem sığır, hemde domuz etinin yenildiği toplumlarda T.saginata ile T.solium enfeksiyonunu birbirinden ayırt etmek gerekir. Çünkü T.saginata yumurtaları insan için enfektif olmadığı halde T.solium yumurtaları enfektiftir. Bu iki tenya türü yumurtalarının görünümü ile birbirinden ayırt edilemezler.Gebe halkalar ve skoleks yapısı bu ayırımda yardımcı olur.

Tanı ve tedavi T.solium skoleksinde çekmenlere ek olarak çengeller olduğu halde T.saginata’da yoktur; ancak skoleksi bulup incelemek çok zordur Gebe halkalar ise uterusların yan dal sayısına göre ayırtedilebilir. Yan dal sayısı 15 in altında ise T.solium’a, 15 üzerinde ise T.saginata’ya aittir. Cysticercosis tanısı, ophtalmoscopic ve roentgenographic yöntemlerle konur. Erişkinlerin tedavisinde Praziquantel veya niclosamide etkili ilaçlardır. cysticercosis cellulosae tedavisi cerrahidir.

Hymenolepis nana Prof.Dr. İzzet ŞAHİN

Hymenolepis nana Hymenolepis nana, insan ince bağırsağında yaşayan en küçük sestoddur. Bu yüzden cüce şerit de denmektedir. Kozmopolit bir dağılım gösterir ve muhtemelen dünyada özellikle çocuklarda en sık görülen cestod türüdür. Dünya prevalansı %4 kadardır.

Hymenolepis nana Erişkini 1 - 2.5 cm uzunluğundadır, eni maksimum 1 mm kadardır. Skoleksinde 4 tane çekmen ve bir rostellum üzerinde bir sıra halinde dizilmiş çengeller bulunur. Halkaların eni boyundan daha uzundur ve 200 kadar halka bulunur

Hymenolepis nana Hymenolepis nana yumurtaları; renksiz, düz ve iki tabakalı bir kabuğa sahip, 48-60 / 36-48 m boyutlarındadır.

Bulaşma İnsanda asıl bulaşma, dışkı ile kirlenmiş ellerle yumurtaların ağıza götürülmesi (hand-to-mouth) ile olmaktadır. Kontamine besinlerle de bulaşma olursa da nadirdir, çünkü enfektif yumurtalar ısı ve kuruluğa son derece dayanıksızdır. Çok nadir görülen bir bulaşma da arakonak olan ve sisticercoid larvalarla enfekte bulunan ( cysticecoid- infected insects) un kurtları ve pire larvalarının tesadüfen yutulmasıyla olmaktadır.

H.nana yaşam döngüsü Tipik bir cyclophyllidae den farklı yaşam döngüsü vardır. Burada parazit gelişimini tamamlamak için genellikle tek bir konağa ihtiyaç duyar. Yani insan bu parazitin hem ara hem de son konağıdır. Fakat nadiren çeşitli pire türleri de ara konak görevi görebilirler Evrimdeki ara konağa göre iki tip yaşam döngüsü vardır: Direkt ve İndirekt evrim

H.nana yaşam döngüsü Direkt evrimde insan, yumurtaları yiyeceklerle veya bulaşlı parmaklarla ağızdan alarak infekte olur İndirekt evrimde ise konağın yaşadığı ortama saçılan yumurtalar pireler tarafından alınır. Sistiserkoidli pirelerin yiyecek-içeceklerle yutulması sonucu insan enfekte olur Bu evrimde insan sadece son konak durumundadır.

Klinik belirtiler ve patoloji Çengelleri ile yapıştığı bağırsak çeperinde travmatik hasara bağlı bu bölgede infiltrasyon ve kanama Çocuklarda allerjik reaksiyonlar Karın ağrısı İshal Anemi Baş dönmesi Uykusuzluk *** Belirtilerin şiddeti bağırsaktaki parazit sayısıyla yakından ilgilidir

Tanı ve tedavi Dışkıda parazitin tipik yumurtaları görülerek tanıya gidilir Niclosamide ve praziquantel etkilidir

Korunma Yaşam döngüsünün doğası gereği ( esas arakonağının olmaması ve yüksek otoenfeksiyon olasılığı) korunma çok zordur. Çocukların uygun personel hijyen kuralları yönünden eğitilmeleri, en etkili korunma yöntemidir.

Diphyllobothrium latum

Diphyllobothrium latum D.latum, erişkin döneminde insanın ve köpek, domuz, kedi gibi balıkla beslenen hayvanların ince bağırsağında yaşar. Bu parazitoz bir zoonoz olduğu için kaynak paraziti vucutlarında barındıran insanlar ve hayvanlardır.

Diphyllobothrium latum Erişkin parazit 3-10 metre uzunluğundadır. Skoleksi armut şeklindedir Yapışma organı olarak başın iki yanında emme çukuru vardır Halkaların sayısı 2000-4000 arasında değişir, enleri daima boylarından fazladır. Halkalarda hem genital delik hem de yumurtlama deliği bulunur.

Diphyllobothrium latum Parazitin yumurtaları; oval, esmer renkte, kapaklı ve 60-70 / 40-50 m büyüklüğündedir. Yumurtladığında yumurtanın içinde embriyo oluşmamıştır.

Yaşam döngüsü D.latum yumurtası dışkıyla atıldıktan sonra suda gelişir ve içlerinde Coracidium denilen kirpikli embriyo oluşur. Yumurtadan çıkan coracidium aynı suda bulunan Cyclops gibi kabukluklar tarafından alınınca onların vücudunda Procercoid larvaya dönüşür.

Yaşam döngüsü Procercoid larvayı taşıyan kabuklular tatlı su balıkları tarafından yutulduğunda, balığın kas dokusunda insan için infektif olan plerocercoid formuna dönüşür. Plerocercoidli balıkları çiğ veya iyi pişmemiş şekilde yiyen insanların bağırsağına yapışan parazit zaman içinde halkalar oluşturarak erişkin hale gelir.

Diphyllobothrium latum D. Latum insanda 10-20 yıl hatta 40 yıl kadar yaşayabilir. Konak zinciri İnsan (veya diğer omurgalı konaklar)- kopepod - tatlı su balığı - insan şeklindedir.

Klinik bulgular Enfeksiyon sessiz seyredebilir. Barsak tıkanıklığı Abdominal ağrı Kilo kaybı Aşırı duyarlılık reaksiyonları Pernisiyöz anemi ( Parazit vucudunda B12 vitamini biriktirir ve konakta B12 vitamini eksikliğine yol açabilir.)

Tanı ve tedavi Tanı, konak dışkısında tipik yumurtalar ve bazen rozet tarzında uterus taşıyan tipik halkalar görülerek konulur. Aneminin tipi de tanıda yardımcı olur. Praziquantel ve niclosamide etkili ilaçlardır